Morgunblaðið - 01.10.1992, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. OKTÓBER 1992
Einkavæðing og
virðisaukaskattur
eftir Guðrúnu Zoega
Eitt af markmiðum ríkisstjórnar-
innar er að einkavæða opinbera
starfsemi, þ.e. selja ríkisfyrirtæki
og auka útboð á vöru og þjónustu.
Annað markmið hennar er að lækka
skatthlutfall virðisaukaskatts með
því að fækka undanþágum. Nýlega
hafa verið kynntar tillögur um breyt-
ingar á virðisaukaskattinum. Þær
tillögur vinna gegn einkavæðingu
og stuðla að aukinni eigin vinnu
opinberra fyrirtækja.
Afnám undanþágu frá greiðslu
innskatts
Breytingarnar eru m.a. fólgnar í
því að fækka undanþágum frá
greiðslu innskatts, svo og í því að
hætta að endurgreiða sveitarfélög-
um virðisaukaskatt af tiltekinni að-
keyptri þjónustu.
Rætt er um að hætta að endur-
greiða virðisaukaskatt af aðföngum
fjölmiðla, bókaútgáfa, hitaveitna og
rafveitna vegna rafmagns til húshit-
unar. Þessi starfsemi hefur hingað
til verið undanþegin virðisauka-
skatti, þannig að hún hefur hvorki
þurft að greiða skatt af aðföngum
né innheimta útskatt. Þessi starf-
semi verður áfram undanþegin því
að innheimta útskatt, ef tillögurnar
ná fram að ganga. Þegar hefur ver-
ið bent á að fyrirhugaðar breytingar
leiða til þess að útsöluverð hækkar.
Minna hefur verið fjallað um að þær
mismuna fyrirtækjum, eftir því hvort
þau kaupa vinnu og þjónustu að, eða
hvort eingöngu er notað eigið vínnu-
afl. Húshitunarfyrirtækin, þ.e. hita-
og rafveitur hafa einkarétt til starf-
semi sinnar, hvert á sínu svæði. Þau
eru því ekki í beinni samkeppni. Þau
geta hins vegar notfært sér kosti
samkeppninnar til að lækka tilkostn-
að og þar með orkuverð, með útboð-
um og aðkeyptri þjónustu. Ef fyrir-
tækin þurfa að greiða skatt af að-
föngum sínum án þess að geta dreg-
ið hann frá útskatti mun það leiða
til þess að vinna sem hingað til hef-
ur verið keypt af einkafyrirtækjum
færist inn í fyrirtækin. Til lengdar
mun það leiða til þess að orkuverð
hækkar, þar sem samkeppni nýtur
ekki lengur við.
Afnám endurgreiðslu til
sveitarfélaganna
Tillögur ríkisstjómarinnar fela
einnig í sér að hætt verði að endur-
greiða sveitarfélögum virðisauka-
skatt af ýmissi aðkeyptri þjónustu,
svo sem snjómokstri, sorphirðu,
ræstingum og sérfræðiþjónustu.
Reglugerð um endurgreiðslu á virð-
isaukaskatti af þessari þjónustu, var
sett á sínum tíma til að koma í veg
fyrir skattalega mismunun og bæta
samkeppnisstöðu sjálfstætt starf-
andi fyrirtækja á þessu sviði gagn-
vart eigin þjónustu sveitarfélaganna.
Verði þessi breyting að veruleika
mun það leiða til þess að sveitarfélög
munu hætta að kaupa þessa þjón-
ustu af öðrum, en setja þess í stað
upp eigin deildir og stofnanir til
þess að sinna þessum verkefnum til
þess að komast hjá því að greiða
virðisaukaskatt. Meðal þess, sem til-
tölulega auðvelt er að einkavæða
hjá sveitarfélögum er sorphirða og
ræstingar, og kaupa sum sveitarfé-
iög nú þegar þessa þjónustu af
einkafyrirtækjum. Sveitarfélög
eftir Önnu Ólafs-
dóttur Björnsson
Nýlega héldu Samtök físk-
vinnslustöðva aðalfund sinn og fjöll-
uðu meðal annars um afstöðu sam-
takanna til EES. Fundurinn sendi
frá sér ályktun sem gaf glögga
mynd af þeim umræðum sem fram
fóru á þessum fundi. í ályktuninni
segir m.a.:
„Stuðningur fiskvinnslunnar við
EES hefur alltaf verið bundinú því
að íslendingar fái tollfíjálsan að-
gang fyrir fiskafurðir sínar án þess
að neinar heimildir til fiskveiða inn-
an fiskveiðilögsögunnar komi í
staðinn. Aðalfundur SF vill ítreka
þessi sjónarmið og jafnframt benda
á að í þeim samningsdrögum sem
fyrir liggja vantar verulega á að
þessum skilyrðum sé fullnægt. Má
þar nefna toll á karfaflök og óvissu
„Ef mismunandi skatta-
reg'lur gilda, þannig að
einkafyrirtæki sitja
ekki við sama borð og
stofnanir hins opin-
bera, mun það leiða til
þess að þróun í átt til
aukinnar einkavæðing-
ar hjá sveitarfélögum
mun snúast við og hið
opinbera bákn vaxa.“
kaupa einnig mikla sérfræðiþjónustu
af einkaaðilum. Fyrirhugaðar breyt-
ingar munu gera það mjög erfitt,
ef ekki ómögulegt að einkavæða
þessa þjónustu og þróunin mun að
öllum líkindum verða sú, að vinna,
um tolla á edikverkaða síld.
Jafnframt vill fundurinn brýna
fyrir stjórnvöldum að þegar EES
verður að veruleika stafar íslenskri
fiskvinnslu mikil ógn af tugum
milljarða ríkisstyrkjum til sjávarút-
vegsins, bæði í Noregi og í löndum
EB.“ (Leturbreyting greinarhöf-
undar.)
Á fundinum mátti vissulega
heyra raddir eindregið með og á
móti EES en þær voru færri en
raddir þeirra sem voru beggja
blands.
Þessi varfærni talsmanna fisk-
vinnslunnar hefur vakið athygli,
ekki síst vegna þess að þjóðinni er
annað veifið talin trú um að allt
þetta EES-brölt sé til komið til að
bjarga íslenskri fiskvinnslu og lítið
fleira þurfi til að fiskvinnslan
blómstri. í ræðu sinni á þessum
sama aðalfundi sagði þó sjávarút-
vegsráðherra, Þorsteinn Pálsson:
Guðrún Zoéga
sem nú er unnin af einkaaðilum,
mun færast til sveitarfélaganna aft-
ur.
Niðurstaða
Flestir munu vera sammála því
að æskilegt sé að lækka virðisauka-
skattshlutfallið, enda er það hærra
hér á landi en víðast annars staðar.
Ein af leiðunum til að lækka hlutfall-
„í ljósi þessara stað-
reynda kom það mér á
óvart að sjá undirskrift
Samtaka fiskvinnslu-
stöðva undir gagnrýnis-
lausan EES-áróður.“
„Samningar um Evrópskt efna-
hagssvæði eiga að styrkja markaðs-
stöðu íslenskra sjávarafurða á Evr-
ópumarkaði. Þeir eru því mjög mik-
ilvægir fyrir þau tímamót sem ís-
lenskur sjávarútvegur stendur á í
dag. En því aðeins geta þau nýju
tækifæri sem þessir samningar
skapa orðið að veruleika að sjávar-
útvegurinn hafi afkomu til að tak-
ast á við þau nýju verkefni sem
þannig blasa við.“
ið er að fækka undanþágum. Þess
verður þó að gæta að það sé gert
þannig að það vinni ekki gegn yfir-
lýstum markmiðum á öðrum sviðum.
Fremur en að hætta að endur-
greiða skatt af aðföngum er eðli-
legra að stíga skrefið til fulls, og
fyrirtækjum verði gert að innheimta
útskatt. Ef útskattur þeirra hefði
orðið 14% eins og upphaflegar hug-
myndir gerðu ráð fyrir, hefði verð-
hækkun orðið álíka mikil og vegna
þeirra tillagna, sem kynntar hafa
verið. Hins vegar mundi hinna
óæskilegu hliðarverkana, sem hér
hafa verið gerðar að umtalsefni,
ekki gæta, þar sem skattur af að-
föngum er þá dreginn frá útskatti,
og skatturinn hefur þá ekki áhrif á
það hvort vinna er keypt að eða inn-
an fyrirtækisins.
Hvað síðara atriðið varðar, þ.e.
að hætta að endurgreiða virðisauka-
skatt til sveitarfélaga, er eðlilegast
að núgildandi skipan haldist, enda
var það ekki tilgangurinn með virðis-
aukaskattinum að auka skattaálög-
ur á sveitarfélög. Ef mismunandi
skattareglur gilda, þannig að einka-
fyrirtæki sitja ekki við sama borð
og stofnanir hins opinbera, mun það
leiða til þess að þróun í átt til aukinn-
ar einkavæðingar hjá sveitarfélögum
mun snúast við og hið opinbera bákn
vaxa.
Höfundur er borgarfulltrúi fyrir
Sjálfstæðisflokkinn í Reykjavík.
Anna Ólafsdóttir Björnsson
Skilyrtur stuðningur —
þjóðaratkvæði
Undir bæði þessi sjónarmið hafa
forsvarsmenn fiskvinnslunnar tekið
og oftsinnis bent á að stuðningur
fiskvinnslunnar við EES væri skil-
yrtur. Magnús Gunnarsson hefur
staðfest það í útvarpsviðtölum fyrir
hönd samstarfshóps sjávarútvegs-
ins og Einar Oddur Kristjánsson
telur réttast að vísa EES-samningn-
um til þjóðarinnar.
Fiskveiðisamningur íslands og
EB er ekki tilbúinn. Fríverslun með
fisk náðist ekki og samkvæmt mati
talsmanna fiskvinnslunnar er ekki
komin endanleg niðurstaða í þau
tollamál sem getið er um í ályktun
aðalfundar SF.
Hefur eitthvað breyst?
í Ijósi þessara staðreynda kom
það mér á óvart að sjá undirskrift
Samtaka fiskvinnslustöðva undir
gagnrýnislausan EES-áróður sem
birtist þessa dagana í auglýsingum
ýmissa samtaka atvinnulífsins. Ef
eitthvað hefur breyst væri forvitni-
legt að vita hvað það er. Er búið
að skrifa undir fiskveiðisamning
íslands við EB? Er sá samningur
viðunandi? Eru tollamál komin á
hreint? Hafa fiskvinnslunni verið
sköpuð skilyrði til að standast harða
samkeppni við ríkisstyrkta fisk-
vinnslu annarra Evrópulanda? Eg
veit ekki til þess að neinni þessara
spurninga sé hægt að svara ját-
andi. Því hlýt ég að telja að texti
ályktunarinnar segi meira um hug
forsvarsmanna fiskvinnslufyrir-
tækja en klisjukenndar auglýsingar
í blöðum. Fróðlegt væri að heyra
hvort svo er eða hvort orðið hafi
einhver hugarfarsbreyting og þá
hvers vegna.
Höfundur cr nlþingisnmður fyrir
Kvennalistann í
Reykjaneskjördæmi.
Helgi Hálfdanarson
ENN ER ÞAÐ HVALUR
í Lesbók Morgunblaðsins 26.
september birtist ritgerð eftir
Áma Benediktsson og nefnist Að
bijóta hval á sandi. Það segir í
upphafi, að „sá mikli spekingur
Helgi Hálfdanarson" hafí ritað
grein í Lesbók 4. júlí, og er kenn-
ing hans dregin í efa.
Kjarninn í máli hins mikla spek-
ings var sá, að ljóðlínu Jónasar
Hallgrímssonar í Hulduljóðum:
„þar sem að bárur brjóta hval á
sandi" væri ekki hægt að taka
bókstaflega; til þess væri mynd
af dauðum hval í flæðarmáli eða
brimgarði allt of langsótt eins og
á stæði í Ijóðinu. Og til þess að
vekja hugleiðingar um þetta orð-
bragð, og þá um leið athygli á
hinu merkilega kvæði, Hulduljóð-
um, varpaði sá spaki fram feikna-
góðri tilgátu til lausnar vandan-
um, en auglýsti þó eftir annarri,
sem sennilegri gæti talizt. Og sú
auglýsing hefur þegar borið
margfaldan árangur.
I Lesbók 24. ágúst birti Hannes
Pétursson grein, þar sem hann
kvaðst hafa fundið orðið „hval-
brot“ og hélt því fram með góðum
rökum, að þangað kynni Jónas
að hafa sótt hugmynd ljóðlínunn-
ar, en leit því miður svo á, að
allt um það skyldi línan tekin
bókstaflega.
Árni Benediktsson andmælir í
aðalatriðum einnig skoðun Hann-
esar, en vill samt láta sér lynda
bókstaflega merkingu ljóðlínunn-
ar og rökstyður þann skilning
vandlega.
Auðvitað má svo kalla, að túlk-
un á þessari ljóðlínu sé í og með
smekksatriði, og þá er ekki að
sökum að spyrja; það sem einum
þykir ósmekklegt getur öðrum
þótt við hæfí, en örðugt um rök-
semdir. Og það skai ég játa, að
sú mynd þessarar ljóðlínu, að þar
sé hvalhræ að velkjast og úldna
í fjöruborði, þykir mér ekki aðeins
óskiljanlega langsótt, heldur einn-
ig einhver rosalegasta smekkleysa
sem hægt sé að ætla góðskáldi.
Hins vegar er Hannes Pétursson
sá maður, sem ég hvað síðast
myndi væna um smekkleysur í
skáldskap, svo kannski var þess
að vænta, að á mig rynnu tvær
grímur, þegar hann lætur gott
heita að skilja línuna bókstaflega.
Mér dettur í hug, að líkt hafí
Árna Benediktssyni farið.
En nýlega hringdi til mín góður
kunningi, Ólafur Tryggvason
læknir, og minntist á hvalinn.
Taldi hann ólíklegt að skilja bæri
línuna bókstaflega; fremur mætti
búast við myndhvörfum, svo sem
að kallað væri „að bijóta hval“
þegar menn steypa sér kollhnís,
sem einnig er kallað að steypa sér
kollhnísu. Hreyfing öldunnar er
einmitt sú að steypast þannig
fram yfir sig. Merking ljóðlínunn-
ar væri þá: þar sem bárur steypa
sér kollhnís á sandi.
Þetta virðist mér bæði
skemmtileg tilgáta og vel til fund-
in. Að vísu þótti Ólafi það galli á
gjöf Njarðar, að dæmi þessa orð-
taks hefði víst ekki fundizt á blaði,
enda trúlega engin leit verið að
því gerð. Honum datt í hug til
samanburðar höfrungahlaup og
stórfiskaleikur (þar sem einn leik-
ur hval en annar skip, sbr. orða-
bók MÍ) og svo orðtökin „að flá
kött“ og „að steypa stömpum".
Síðar hringdi til mín annar
góðkunningi úr læknastétt, Daníel
Daníelsson, og hafði hann fengið
sömu hugmynd, að þarna væri
orðtak, sem merkti að steypa sér
kollhnís.
Ef leggja mætti trúnað á orð-
takið „að brjóta hval“, sem þarna
virðist bjóða sig fram og kannski
þarf ekki frekari vitna við, mætti
vel gera ráð fyrir að orðið „hval-
brot“ Iægi þar að baki.
Loks hringdi til mín Einar Vil-
hjálmsson og vildi leita allra ráða
fyrr en kæmi að hvalhræinu. Hon-
um hafði flogið í hug sú skýring,
að bárurnar brytu í sandinum
hvallaga öldur, og kvaðst hafa þá
hugmynd úr enskri orðabók.
En hér með skal gátunni um
hvalbrot vísað áfram til heila-
brota.
Fiskvinnslan: Með
eða á móti EES?