Morgunblaðið - 20.10.1992, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 20. OKTÓBER 1992
Hver kjósandi tvö atkvæði:
flokk og frambjóðanda
eftir Svavar Gestsson
Á stofnfundi kjördæmisráðs Al-
þýðubandalagsfélaganna í Reykja-
vík, á sunnudaginn var, hreyfði ég
þeirri hugmynd að komið yrði á svo-
kölluðu tveggja atkvæða kerfí hér á
landi. Kerfið byggist á því að hver
kjósandi hefur rétt til að greiða tvö
atkvæði á sama kjörseðli. Annars
vegar getur hann greitt flokki at-
kvæði en hins vegar frambjóðanda.
Svipuð kerfi hafa verið til annars
staðar. Til dæmis í Þýskalandi. En
þau hafa verið framkvæmd í ein-
menningskjördæmum. Spurningin
er sú hvort okkur tekst að fram-
kvæma þau þar sem stjómmála-
flokkarnir bjóða fram lista með
mörgum einstaklingum.
Af hveiju nú?
Ástæðan til þess að höfundur
þessarar greinar setti þessi sjónar-
mið fram á stofnfundi kjördæmis-
ráðs Alþýðubandalagsfélaganna í
Reykjavík liggur reyndar í vanda-
málum Reykjavíkur. En hin pólitísku
vandamál Reykjavíkur eru hins veg-
ar stærri nú en um áratuga skeið;
atvinnuleysið hefur aldrei verið ann-
að eins.
Þingmenn Reykvíkinga em 18
talsins. Þeir hafa átt erfítt með að
komast að vandamálum Reykjavíkur
sem kjördæmisþingmenn.
í fyrsta lagi vegna þess hve stórt
kjördæmið er miðað við önnur kjör-
dærni.
í öðm iagi vegna þess að borgar-
stjórnarmeirihluti Sjálfstæðisflokks-
ins hefur iokað kjördæminu fýrir
þingmönnum kjördæmisins. Það er
ekki tilviljun. Það var til dæmis
stefna Davíðs Oddssonar að koma í
veg fyrir að þingmenn kjördæmisins
kæmu nokkum tímann nálægt mál-
efnum Reykjavíkur.
En í þriðja lagi er ástæðan sú að
kosningakerfíð hér gefur í rauninni
aðeins kost á því að kjósa flokka.
Möguleikar kjósenda til að breyta
röð frambjóðenda á einstökum list-
um em nánast engir og aðferðin er
líka beinlínis neikvæð þar sem hún
byggist á því að kjósendur striki út
frambjóðendur sem þeim falla ekki
í geð.
I kosningaaðferðinni samkvæmt
gildandi lögum birtast í raun beinar
mótsagnir við stjómarskrána af því
að þar er byggt á því að þingmenn
sitji á alþingi sem fulltrúar sjálfs sín
og eigin samvisku; þeir geti ekki
borið það fyrir sig í afstöðu til mála
að flokkur hafi ákveðið að segja
þeim fyrir verkum. Á alþingi séu
þingmenn eingöngu bundnir af sam-
visku sinni. Þannig em þingmennim-
ir kosnir sem hluti af hópi en þegar
þeir koma inn á þingið em þeir ein-
ungis á vegum sinnar eigin sam-
visku.
Frumvarp Vilmundar
Þegar kosningalögunum var
breytt fýrir 10 ámm var mikið fjall-
að um það hvemig tryggja ætti að
kjósendur gætu haft meiri áhrif á
röð frambjóðenda en nú er. Að lokum
gáfust flokkamir upp við að leysa
þetta verkefni. Það fannst ekki að-
ferð til að taka á málinu. Og þar
við situr enn. Engar tillögur hafa
komið fram sem samstaða hefur
myndast um.
Kjósendur Reykjavíkur hafa því
enn enga þingmenn segja þeir og
það er margt til í því ef til dæmis
er miðað við þingmenn landsbyggð-
arkjördæmanna.
Vilmundur Gylfason lagði fram á
alþingi fyrir 10 ámm eða svo tillögu
um breytingu á kosningalögunum.
Þar var gert ráð fyrir því að kjós-
andi gæti:
a) kosið lista
b) kosið einstaklinga; jafnmarga
þeim í hveijum kjördæmi og kjósa
á og
„Þegar kosningalögun-
um var breytt fyrir 10
árum var mikið fjallað
um það hvernig tryggja
ætti að kjósendur gætu
haft meiri áhrif á röð
frambjóðenda en nú er.
Að lokum gáfust flokk-
arnir upp við að leysa
þetta verkefni.“
c) kosið einstaklinga á fleiri en
einum lista.
Þessi tillaga Vilmundar náði ekki
fram að ganga. Tillagan var hluti
af almennri stefnumótun Bandalags
jafnaðarmanna, en auk þessa fmm-
varps gerði Vilmundur tillögu um
að framkvæmdavaldið yrði kosið
beinni kosningu með jöfnum at-
kvæðisrétti og að algerlega yrði skil-
ið á milli framkvæmdavalds og lög-
gjafarvalds.
Prófkjör inn í kjörklefana
Flokkamir hafa síðan með ýmsum
hætti reynt að koma til móts við þau
sjónarmið að ekki skuli síður leggja
áherslu á menn en flokka. Þannig
hafa flestir flokkanna viðhaft ein-
hvers konar prófkjör um frágang á
framboðslistum sínum. Gallamir við
þessi prófkjör flokkanna em hins
vegar margir. Megingallinn er sá
að prófkjörin fara ekki fram eftir
samræmdum reglum, en þau em þó
oft borin saman í pólitískri umræðu.
Með því að viðhafa kosningakerfi
tveggja atkvæða em allir flokkamir
við sáma borð. Kjósendur flokkanna
em allir við saman borð en ekki
aðeins þeir sem em í flokkunum.
Þessi aðferð dregur að vísu aðeins
úr vægi flokkanna en það er mikið
álitamál hvort það samræmist lýð-
ræðislegum grundvallarviðhorfum
að afhenda flokkunum eins mikið
vald yfir einstaklingunum og þeir
hafa nú við röðun á framboðslist-
ana. Segja má að tillaga mín geri
ráð fyrir því að prófkjörin færist inn
í kjörklefana.
Margir hafa ennfremur bent að
til greina geti komið að kjósandinn
geti ekki aðeins kosið flokk og mann
á sama lista heldur verði kjósandan-
um heimilt að kjósa einstakling af
allt öðmm lista en þess flokks sem
annars er kosinn. Einnig þetta tel
ég koma vel til greina.
í stjómmálaumræðunni fer oft
mikið fyrir einstaklingum. Sumir
stjómmálamenn virðast til dæmis
þurfa meira á sviðsljósi að halda en
pólitískum raunvemlegum athöfn-
um. En sömu stjómmálamenn hafa
oft lag á því að hlaupa út úr sterku
ljósi kastarans á sviðið, í skjól flokks-
ins, þegar vinna þarf erfið verk.
Sömu stjómmálamenn em óðara
komnir fremst á sviðið þegar þeir
geta þakkað sér verk sem þeir telja
að geti verið sér til framdráttar.
Þannig ýtir núverandi kerfi undir
hræsni og yfirdrepsskap.
Ábyrgð stjórnmálamanna
Úr stjómmálaátökum þekkjum
við vel dæmi um það að stjómmála-
menn hlaupi f skjól flokka. Þetta er
hvorki stórmannlegt né heldur sam-
rýmist það lýðræðislegum gmndvall-
arviðhorfum að hlaupa frá verkum
sínum. Þannig geta stjómmálamenn
flúið ábyrgð sem þeir eiga að bera.
Oft er gagnrýnt hve erfítt sé að
koma ábyrgð yfir á stjómmálamenn
vegna verka þeirra. Því er þá oft
svarað að kjósendur geti komið
mönnum frá í kosningum. Það er
líka rétt svo langt sem það nær. En
aðeins að takmörkuðu leyti; þess
vegna líka er nauðsynlegt að gera
stjómmálamanninn sýnilegri en nú
er í kosningunum þannig að kjósend-
Lán gegn atvinnuleysi
eftir Inga Björn
Albertsson
Erlendar skuldir þjóðarinnar em
orðnar miklar. Ríkissjóður er stöð-
ugt rekinn með halla. Viðskiptajöfn-
uðurinn við útlönd er sífellt öfugur.
Ríkisumsvif aukast, báknið þenst
út og skattar verða hærra hlutfall
af þjóðartekjum með hverju árinu.
Hver fjármálaráðherrann af öðmm
slær met þess sem næstur var á
undan og hlýtur við vafasama heiti
„Skattkóngur íslands frá upphafi".
Þessu til viðbótar er stórfelldur
samdráttur og taprekstur í sjávar-
útvegi. Atvinnufyrirtæki og heimili
verða fleiri og fleiri gjaldþrota og
atvinnuleysi vex með hveijum deg-
inum. Óáran í framleiðsluatvinnu-
greinum landsmanna hefur keðju-
verkun í för með sér þannig að sam-
dráttur herjar á atvinnulífið í heild,
kaupmát.tur flestra landsmanna fer
minnkandi og óvissan vex.
Þetta er hin ófagra mynd sem
blasir við.
Menn éta ekki lága verðbólgu
Einu góðu fréttirnar em þær að
verðbólga er nær engin orðin eftir
tvenna þjóðarsáttarsamninga sem
aðilar vinnumarkaðarins hafa gert
og komið hafa núverandi og fyrrver-
andi nkisstjórnum til góða við störf
sín.
En atvinnulaust fólk étur ekki
lága verðbólgu þó hún sé mjög til
bóta. Og kjami málsins er sá að það
allra versta af öilu vondu sem dunið
getur yfír Islendinga er atvinnu-
leysi. Stjómmálamenn þurfa að ná
sameiginlegum skilningi á því, þann-
ig að unnt sé að ná samstöðu um
þau úrræði gegn atvinnuleysi sem
verða nú að fá forgang í stjómmála-
umræðu íslendinga.
Ég geri mér grein fyrir þeim mikla
vanda sem við er að fást og ekki
hvet ég til að gert sér lítið úr hon-
um. En mér þykir ríkisstjórnin engu
að síður föst í nokkrum gmndvallar-
setningum sem ekki virðast mega
víkja frá. Þá er ég að tala um stefnu
stjórnarinnar um að beija niður fjár-
lagahallann og að auka ekki meira
á skuldabyrði ríkisins en orðið er.
Fjárlagahalli er vondur og skulda-
fen er böl. En atvinnuleysið er verst
af öllu. Bæði vegna þeirra sem í því
lenda og eins fyrir þjóðfélagið í heild
vegna keðjuverkana sem lama at-
vinnulíf, viðskipti og framkvæmda-
vilja fólks út um allt þjóðlífið.
Arðsamar framkvæmdir
Þess vegna má ríkisstjómin ekki
festa sig í upphrópunum. Hún verð-
ur að skilja að neyðarástand nú
krefst þess að atlagan gegn skulda-
söfnun ríkisins verður að taka lengri
tíma. Nú verður að fara fram af
meiri mýkt. Nú verður að taka lán
gegn atvinnuleysi. Það er ekkert
ábyrgðarleysi ef lánunum er varið
skipulega til arðsamra framkvæmda
sem hvort sem er þarf að ráðast í
á næstu árum. Nú þarf að flýta
þessum framkvæmdum í þeim til-
gangi að spoma gegn atvinnuleysi.
Ég er ekki að mæla með erlendum
lántökum til rekstrar á ríkisbákninu.
Ég er að mæla með, sem neyðarráð-
stöfun, innlendum eða erlendum lán-
tökum til framkvæmda. Nefna má
hugmynd, sem fram kom í byijun
þessa árs, um tvöföldun Reykjanes-
brautarinnar, stórframkvæmdir við
„Þjóðin gerir þá kröfu
til ríkisstjórnarinnar að
hún snúist nú þegar til
vamar gegn atvinnu-
leysi og takist á við
vandann. Markmið um
að ráðast gegn skulda-
söfnun verður að upp-
fylla á lengri tíma. Ráð-
stafanir til að bæta hag
sjávarútvegsins og til
að efla framkvæmdir
verða að hafa forgang,
það verður að gefa
þjóðinni von.“
vegakerfi á höfuðborgarsvæðinu,
sem eru kostaðar af ríki og sveitarfé-
lögum og aðrar áþreifanlegar fram-
kvæmdir sem verður að ráðast í á
næstu árum. Einnig kemur til greina
að gera stórátak í viðhaldi og endur-
bótum opinberra mannvirkja sem
því miður eru víða að grotna niður
vegna ijárskorts. Nú er hægt að fá
iðnaðarmenn til að vinna þessi verk.
Það er erfitt í þenslu, eins og reynsl-
an sýnir. Þess vegna á að grípa
tækifærið núna og auka viðhald og
verðmæti ríkiseigna samhliða því
sem atvinnuástand iðnaðarmanna
væri bætt.
Þær raddir heyrast oft að ekki
sé hægt að una við _ fjárlagahalla
ríkisins ár eftir ár. Ég hef viljað
trúa því að það væri rétt ályktað.
En þá spyr ég: Hvers vegna íhuga
Bandaríkjamenn að auka fjárlaga-
halla sinn í þeim tilgangi að hleypa
lífi í atvinnulífið þar í landi og
styrkja stöðu dollarans? Gott væri
að fá svör sérfræðinga við þessu.
Kann að vera að menn hrópi varnar-
orð eins og „engan fjárlagahalla"
án þess að vita hvað þeir eru að tala
um.
Hvað er óhætt að skulda
mikið?
Er jafnvel hugsanlegt að stjórn-
völd séu að taka sig og þjóðina á
taugum með því að tala sífellt um
þessa miklu skuldasöfnun ríkisins?
Hvað er óhætt að skulda mikið?
Þessari spumingu svarar Sigurð-
ur B. Stefánsson, hagfræðingur og
framkvæmdastjóri VIB, f grein í
Morgunblaðinu 15. október sl.:
„Það kann að koma nokkuð á
óvart við fyrstu sýn að í hagfræði
er ekki að finna nein skýr eða al-
menn svör við spumingunni hve
mikið óhætt sé að skulda."
í grein Sigurðar kemur fram að
erlendar skuldir íslendinga'sem hlut-
fall af útflutningstekjum eru nú
svipaðar því sem mest hefur verið á
undanfömum árum. Hæst hefur
þetta hlutfall verið árin 1982, 1984,
1989 og núna. Það hefur samt ekki
orðið nein grundvallarbreyting til
hins verra á þessu ári frá því sem
verið hefur á seinni árum, eins og
ætla mætti af þeirri umræðu sem
fram fer. Erlendar skuldir íslend-
inga sem hlutfall af útflutningstekj-
um em mjög sveiflukenndar, ekki
síst vegna þess hve útflutningstekj-
umar eru sjálfar sveiflukenndar.
Þjóðin gerir þá kröfu til ríkis-
stjórnarinnar að hún.snúist nú þegar
til vamar gegn atvinnuleysi og tak-
Svavw Gestsson
um gefist ekki aðeins kostur á því
að meta pólitísk viðhorf heldur einn-
ig einstök verk/verkleysi frambjóð-
andans.
Eftir að ég hafði hreyft þessari
hugmynd á stofnfundi kjördæmis-
ráðs Alþýðubandalagsfélaganna í
Reykjavík hef ég orðið var við að
þessi hugmynd á mikinn hljóm-
gmnn. Fjöldi fólks hefur lýst áhuga
á málinu og stuðningi við hugmynd-
ina.
Hugmynd af þessu tagi verður
hins vegar aldrei að veruleika fyrr
en eftir talsverðar umræður.
Þess vegna er þessi blaðagrein
einmitt skrifuð — til að ýta undir
umræður og hvetja fólk til þess að
hugsa málið og kannski sérstaklega
til að velta því fyrir sér með hvaða
hætti þessu verður best fyrir komið.
Hér verður ekki gerð grein fyrir
útfærslu einstakra hugmynda í
þessu efni að sinni, en á næstunni
mun ég flytja á alþingi tillögu um
þessi mál til frekari umræðu og von-
andi til ákvörðunar alþingis. Hugs-
anlegt er að unnt sé að breyta þessu
ákvæði kosningalaganna án þess að
breyta um leið kosningaákvæðum
stjómarskrárinnar. Það yrði brota-
minna og einfaldara og því líklegra
til þess að málið nái fram að ganga.
Höfundur er níundi þingmaður
Reykvíkinga.
Ingi Björn Albertsson
ist á við vandann. Markmið um að
ráðast gegn skuldasöfnun verður að
uppfylla á lengri tíma. Ráðstafanir
til að bæta hag sjávarútvegsins og
til að efla framkvæmdir verða að
hafa forgang, það verður að gefa
þjóðinni von.
Ríkisstjómin verður að
hefjast handa
Taki ríkisstjómin ekki umsvifa-
laust forustu í þessum efnum, munu
aðrir taka við fomstuhlutverkinu
sem ríkisstjórninni er ætlað. Ég fæ
ekki betur séð en verkalýðsforustan,
vinnuveitendur og stjórnarandstað-
an hvetji til þjóðarátaks og að allir
leggist á eitt gegn atvinnuleysi.
Bregðist ríkisstjómin ekki strax
við, munu aðilar vinnumarkaðarins
og aðrir leysa hana af hólmi.
Höfundur er alþingismaður fyrir
Sjálfstæðisflokkinn í Rcykjavík.