Morgunblaðið - 20.10.1992, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUK 20. OKTÓBER 1992
Minning
Magnús Þórðarson
framkvæmdastjóri
Fæddur 6. september 1932
Látinn 12. október 1992
í dag er borinn til grafar í Gufu-
neskirkjugarði, móðurbróðir minn
Magnús Þórðarson. Hann lést að
morgni mánudagsins 12. október
eftir bráð veikindi. Sunnudaginn
11. október var Magnús í eldhúsinu
heima á Hávallagötu 42 með sonum
sínum, Andrési og Kjartani, og rakti
ferðasögu sína. Hann var nýkominn
frá Brussel þar sem hann stýrði
kynnisferð Varðbergs, félags ungra
áhugamanna um vestræna sam-
vinnu, til höfuðstöðva NATO. Hann
var hinn hressasti eftir ferðina og
lék á als oddi. En dag skal að kveldi
lofa. Skyndilega fékk hann óbæri-
legan verk svo hann mátti vart
mæla og leið stuttu síðar út af.
Hann var fluttur í skyndi á spítala.
Ýtarleg rannsókn leiddi í ljós að
mikil hætta var á ferðum. Osæðin
hafði rofnað og um miðnætti var
hafín aðgerð á hjartaskurðdeild
Landspítalans. En allt kom fyrir
ekki. Átta mínútum fyrir sex á
mánudagsmorgun var Magnús all-
ur, liðlega fjórtán stundum eftir að
sjúkdómsins varð fýrst vart. Þar
sem hann hafði ekki áður kennt sér
neins meins kom þetta áfall eins
og þruma úr heiðskíru lofti.
Magnús fæddist í Reykjavík og
var frumburður foreldra sinna dr.
Þórðar Eyjólfssonar (1897-1975)
lagaprófessors og hæstaréttardóm-
ara og konu hans Halldóru Magnús-
dóttur (1901-1992). Þórður var
sonur Eyjólfs bónda á Kirkjubóli í
Hvítársíðu, Andréssonar bónda og
hreppstjóra í Syðra-Langholti,
Magnússonar hreppstjóra og al-
þingismanns í Syðra-Langholti,
Andréssonar frá Efstadal i Laugar-
dal, Narfasonar. Kona Magnúsar
Andréssonar var Katrín Eiríksdóttir
bónda og dannebrogsmanns á
Reykjum á Skeiðum, sem Reykja-
ætt er rakin frá, Vigfússonar. Móð-
ir Katrínar var Ingunn Eiríksdóttir
(Bolholtsætt). Móðir Þórðar Eyj-
ólfssonar var Guðrún Brynjólfsdótt-
ir bónda og hreppstjóra á Selalæk
á Rangárvöllum, Stefánssonar
bónda í Eystri-Kirkjubæ, Brynjólfs-
sonar bónda og hreppstjóra í Vestri-
Kirkjubæ, Stefánssonar bónda í
Árbæ, Bjamasonar bónda og hrepp-
stjóra á Víkingslæk sem Víkings-
lækjarætt er rakin frá, Halldórsson-
ar. Halldóra var af rammreykvísk-
um ættum, dóttir Magnúsar skip-
stjóra, stýrimannaskólakennara og
útgerðarmanns (Manga lipra sem
svo var kallaður vegna fimi til orðs
og æðis), Magnússonar formanns í
Nesi við Seltjörn, Guðmundssonar.
Móðir Magnúsar Magnússonar var
Margrét dóttir Páls Magnússonar í
Pálsbæ (Holti) nú Ingólfsstræti 21,
Pálssonar í Stöðlakoti (nú við Bók-
hlöðustíg), Þórðarsonar útvegs-
bónda í Orfirisey og síðar kembara
við Innréttingar Skúla fógeta.
Móðir Halldóru var Ragnheiður
dóttir Guðmundar Sigurðssonar í
Ofanleiti (Ingólfsstræti 7) og Ragn-
heiðar Árnadóttur bónda í Narfa-
koti í Njarðvíkum, Hallgrímssonar
prests í Görðum á Akranesi, Jóns-
sonar stiftprófasts og síðar Hóla-
biskups, bróður Skúla landfógeta
Magnússonar. Kona séra Hallgríms
í Görðum var Guðrún, systir Svein-
bjamar Egilssonar rektors. Móðir
Ragnheiðar Árnadóttur var Elín
Guðmundsdóttir kaupmanns í
Reykjavík og Njarðvíkum, Péturs-
sonar og Ragnheiðar, systur Helga
biskups Thordersen, Guðmunds-
dóttur, Þórðarsonar kaupmanns og
ráðsmanns í Reykjavík.
Magnús ólst upp í foreldrahúsum
á Sellandsstíg 3, síðar Sólvallagötu
53, með systrum sínum. Þær eru
Ragnheiður fædd 1934, fulltrúi hjá
Útvarpinu, gift Magnúsi Hjálmars-
syni deildarstjóra og Guðrún fædd
1936, kennari. Fyrri maður hennar
var sr. Þórarinn Þórarinsson skóla-
stjóri. Síðari maður hennar er Einar
Þorláksson, listmálari. Að Ioknu
stúdentsprófi frá Menntaskólanum
í Reykjavík 1952 fór Magnús til
Parísar að nema þjóðfræði og
frönsku og stundaði síðar um skeið
laganám í Háskóla íslands. Hann
átti sæti í stúdentaráði fyrir Vöku,
félag lýðræðissinnaðra stúdenta, og
var framkvæmdastjóri þess um
tíma. Einnig var hann formaður
Orators, félags laganema. Árið
1957 var gefið út greinasafn eftir
Magnús se_m bar heitið „Mótið í
Moskvu“. Árin 1959 til 1964 sat
hann í stjóm Sambands ungra sjálf-
stæðismanna og var ritari Heim-
dallar 1960 til 1962 auk þess sem
hann gegndi ýmsum trúnaðarstörf-
um fyrir Sjálfstæðisflokkinn alla
tíð. Hann var blaðamaður á Morg-
unblaðinu 1960 til 1966, en þá varð
hann upplýsingafulltrúi Átlants-
hafsbandalagsins á Íslandi og fram-
kvæmdastjóri Samtaka um vest-
ræna samvinnu og Varðbergs og
gegndi því starfi til hinsta dags.
Magnús átti sæti í úthlutunamefnd
listamannalauna frá 1966 og varð
formaður nefndarinnar 1981. Það
sama ár tók hann sæti í úthlutunar-
nefnd starfslauna listamanna. Hann
átti sæti í Útvarpsráði frá árinu
1971 til 1978. Hann var í sóknar-
nefnd Dómkirkjunnar 1973 til
1982. Magnús ritaði í blöð og tíma-
rit, fékkst við þýðingar og sá um
útgáfu af ýmsu tagi.
Frá fyrsta aldursári hefur náin
vinátta verið með okkur Kjartani,
og nú í seinni tíð einnig með okkur
Andrési, sonum Magnúsar. Hef ég
því mestallá mína ævi verið heima-
gangur á Hávallagötu 42 og fékk
einstakt tækifæri til að kynnast
Magnúsi. Ætíð er fundum okkar
frænda bar saman var nóg að
skrafa og þó oft væri ég í spomm
nemans og hann í hlutverki fræðar-
ans, þá hafði hann ávallt áhuga á
skoðunum og lífi frændans. Þannig
ríkti ekki einungis frændsemi milli
okkar heldur og vinátta. Magnús
bjó yfir hafsjó af fróðleik, enda vel
lesinn, og sama hvar drepið var
niður í umræðum, hann hafði skoð-
un á málinu og ætíð vel ígrundaða.
Hann var fróðleiksþyrstur frá
fyrstu tíð og leitaði fanga í bókum
og blöðum strax sem bam. Hann
var stálminnugur og var þekking
hans víðfeðm. Hann var flugmælsk-
ur, sagnamaður og tókst að miðla
fróðleik svo ljúflega og skemmti-
lega að hann hélt áheyrandanum
föngnum. Þessa naut yngri kynslóð-
in í fjölskyldunni ekki síst. Hann
gat setið tímunum saman á spjalli
við frændur sína ungu og frænkur
og engum leiddist. Hann hafði djúp
áhrif á menn. Hann hafði ákveðnar
skoðanir og var hviklaus hugsjóna-
maður þrátt fyrir að margir and-
stæðinga hans beittu stundum
fólskulegum aðferðum í baráttunni.
Dæmi þess er þégar nokkrir þeirra
hernámu skrifstofu hans. Magnús
hafði ungur sannfærst um að þrátt
fyrir háleitar hugsjónir færði
kommúnisminn mönnum ekkert
annað en böl hið versta, eins og
fljótlega kom á daginn. Hann var
einn þeirra sem reyndu að færa
mönnum heim sanninn um þetta,
þrátt fyrir feluleik andstæðinganna.
Magnús var svo heppinn að hafa
eitt aðaláhugamál sitt og hugsjón
að lífsstarfi, en það var einmitt
varnarsamstarf frjálsra lýðræðis-
ríkja á jafnréttisgrundvelli. Það
voru ánægjulegar stundir í lífi hans
þegar fólk í hveiju einræðisríkinu
á fætur öðru braust undan kúgun
ráðamanna og menn viðurkenndu
loks allflestir að sá málstaður, sem
Magnús hafði barist fyrir alla sína
ævi, var réttur.
Magnús var snyrtimenni í hví-
vetna, vanafastur, skipulegur og
nákvæmur svo jaðraði við smá-
munasemi á stundum, orðheldinn
og stundvís. Hann var fram-
kvæmdasamur, geymdi ekki til
morguns það sem hægt var að gera
í dag. Allt slugs var honum ákaf-
lega á móti skapi og pirraði hann.
Hann var skapmikill, ákveðinn og
stefnufastur og hvikaði aldrei.
Hann var úrræðagóður og gott var
til hans að leita. Kímnigáfu hafði
hann ríka, var glaður í sinni og
ávallt hrókur alls fagnaðar. Hann
var samkvæmismaður og frásagn-
arlist hans var við brugðið. Magnús
var hávaxinn og tígulegur í fasi.
Mikill sjónarsviptir er að honum úr
Miðbænum og Vesturbænum þar
sem hann fór allra sinna ferða fót-
gangandi, enda tók hann aldrei bíl-
próf.
Áhugamál Magnúsar voru marg-
vísleg og lagði hann rækt við þau
öll. Hann var safnari áf lífí og sál.
Viðkvæðið var: „Aldrei að henda
neinu!“ Fram yfír fermingu safnaði
hann aðallega mynt. Þá tóku við
landakort og bækur. Hin seinni ár
beindist söfnunin að mestu leyti að
bókum. Hann var elskur að þeim
og ófáar stundir átti hann við að
grúska í þeim og handfjatla þær.
Islenskan var honum mikið hjartans
mál. Hann reyndi eftir fremsta
megni að fá menn og fjölmiðla til
að bæta málfar sitt og var óþreyt-
andi í þeirri viðleitni. Hann lagði
rækt við fortíðina, hafði áhuga á
uppruna sínum og ættum, ættar-
slóðum og lífi forfeðranna. Almenn
ættfræði var honum og hugleikin.
Hann rakti ættir sínar meðal ann-
ars í beinan karllegg til Sæmundar
fróða. Margar ferðir átti Magnús í
Víkurkirkjugarð við Suðurgötu þar
sem hann hugði að leiðum genginna
kynslóða og komst í snertingu við
fortíðina. Magnús hafði gamlar
hefðir og siði í heiðri. Hann hafði
áhuga á heimahögum sínum,
Reykjavík, sögu hennar, vexti og
viðgangi. Hann vildi halda við göml-
um örnefnum og áttavísunum og
þoldi enga afbökun á þeim. Hann
hafði unun af sagnfræði og ekki
síst sögu líðandi stundar. Hann var
fréttafíkill og að trufla menn á
kvöldfréttatímum útvarps og sjón-
varps var hrein goðgá í hans huga.
Magnús hafði raunar áhuga á öllu
sem tengdist mannlegu lífi og ekk-
ert var svo smávægilegt að honum
þætti ekki ómaksins vert að taka
afstöðu til þess.
Hver hefur sinn djöful að draga.
Ein helsta ógn sem steðjaði að lífí
Magnúsar var Bakkus konungur.
Við hann háði Magnús stranga bar-
áttu. Það stríð vann hann fyrir tíu
árum og sóttist ekki eftir vinfengi
við konung þann síðan. Hann sótti
eftir það fundi hjá AA-samtökun-
um. Við þau stóð hann í mikilli
þakkarskuld.
Magnús eignaðist árið 1956 dótt-
urina Guðrúnu. Móðir hennar er
Jóna Guðmundsdóttir frá Naustvík
í Ámeshreppi á Ströndum. Guðrún
er gift Jóhanni Rúnari Hilmarssyni
múrara frá Brekknakoti í Þistil-
fírði. Dætur þeirra eru Jóhanna (f.
1981) og Steinunn (f. 1986). Árið
1964 kvæntist Magnús Áslaugu
Ragnars blaðamanni og rithöfundi,
dóttur Kjartans Ragnars hæstarétt-
arlögmanns og sendiráðsritara og
konu hans Ólafíu Þorgrímsdóttur.
Þau Magnús og Áslaug skildu 1979.
Synir þeirra eru Andrés blaðamað-
ur, fæddur 1965, og Kjartan blaða-
maður, sagnfræðinemi og formaður
Heimdallar, fæddur 1967. Unnusta
Kjartans er Brynja Sif Skúladóttir
stjórnmálafræðinemi.
Eg sé Magnús frænda minn fyrir
mér umkringdan bókastöflum og
blaðabunkum, með kaffíbollann og
jólakökuna, umlukinn vindlareyk,
lesandi og að fylgjast með sjónvarp-
inu samtímis. Fallinn er frá merkur
maður, frændi góður og vinur. Við
sem þekktum Magnús hörmum
sviplegt fráfall hans. Stórt skarð
hefur verið hoggið í frændgarðinn.
Ég og fjölskylda mín vottum Guð-
rúnu, Andrési, Kjartani og fjöl-
skyldum innilega samúð.
Þórður Þórarinsson.
Það er sárt að heyra af skyndi-
legu andláti Magnúsar Þórðarson-
ar. Við hittumst fyrir stuttu og átt-
um spjall saman. Það geislaði af
honum eins og alltaf, mér fannst
reyndar þá eins og ég væri á
tali við litlu eldri mann en mig,
alla vega í anda. Magnús var
glæsimenni í allri framgöngu og
þrátt fyrir ákveðnar skoðanir og
oft umdeildar í þjóðfélagsum-
ræðunni í gegnum árin var hann
víðsýnn og frjálslyndur í hugsun
og verki. Pólitík átti hug hans
allan ásamt öflugu félagsstarfí.
Hann þurfti oft að taka ósann-
gjarnri gagnrýni og níðskrifum.
Þær raddir sem háværastar voru
eru nú þagnaðar og hafa ekki
einu sinni athvarf fyrir skoðanir
sínar.
Ég kynntist Magnúsi 14 ára
gamall, þá í gagnfræðaskóla og við
Kjartan sonur hans störfúðum sam-
an í ritnefnd ásamt fleiru. Vorum
heimagangar hvor hjá öðrum annað
hvort í kjallaranum á Hávallagöt-
unni eða hjá mér á Sólvallagöt-
unni. Það var fundað stíft um hin
ólíkustu málefni, mörg hver náminu
algerlega óviðkomandi. Okkur lá
mikið á að kynnast lífínu og oftar
en einu sinni þurfti Magnús að
stoppa okkur af og láta okkur heyra
það. Þrátt fyrir litla hlustun á eldri
kynslóðina í þá daga minnist ég
ráðlegginga og nærveru Magnúsar
og tel mig andlega ríkari. Magnús
hafði til að bera ákveðinn lífsstíl
og hugarfar sem var einstakt.
Hugarfar sem ég hef tilfinningu
fyrir að fólk í nútímanum og öllum
hraðanum sem samfélaginu fylgir
þekkir hvorki né virðir.
Mín ást er eins og dauðinn,
sem augum þínum lokar
kvöld eitt seint í sumar.
Þú sézt í skjóli tijánna,
og tunglskin perluhvítt
mun titra á vörum þínum.
Þú horfir luktum augum
á andlit mitt, sem fer
og kemur aldrei aftur.
(Steinn Steinarr)
Á seinni árum hitti ég Magnús
oft í bókaverslun föður míns eða á
fömum vegi. Hann hvatti mig til
dáða hvort sem um útgáfubasl eða
félagsstarf var að ræða. Þegar ég
hélt utan til náms 1990 ræddi ég
ítarlega við hann um þau stóm
skref sem framundan vom og naut
ráða hans í hvívetna.
Ég votta Kjartani, Andrési, ætt-
ingjum og vinum mína innilegustu
samúð.
Ari Gísli Bragason.
Þær stundir koma oftast óvænt
og án undirbúnings í lífínu, þegar
við erum knúin til þess að staldra
við á hraðri vegferð og minnast
þess, að ferðalaginu getur lokið
fyrr en varir og við ráðum sjálf
minnstu um hvenær það gerist. Við
stöndum ekki öll í sporum Símeons,
hins aldraða, réttláta og guðrækna
manns, sem fékk heilaga ábendingu
um að hann myndi ekki deyja fyrr
en hann hefði séð Drottins smurða.
Eftir að hafa haldið á Jesú bamung-
um, mælti hann: „Nú lætur þú,
herra, þjón þinn í friði fara, eins
og þú hefur heitið mér.“ (Lúkas,
2, 29.)
Við væntum þess öll að ná
háum aldri, en búum okkur mis-
jafnlega undir ellina. Liður í
undirbúningi flestra er þó til
dæmis að flytja í minna hús-
næði. Magnús Þórðarson bjó sig
undir lögbundin starfslok sín
með öðrum hætti. Fyrir nokkrum
árum réðst hann í það stórvirki
að láta stækka hús sitt við Hávalla-
götuna. Tilgangurinn var að fá
aukið rými undir bækur og annað,
sem hann safnaði, og skapa sér
betri starfsaðstöðu á heimili sínu,
svo að hann gæti notið elliáranna
við lestur, skriftir og önnur heill-
andi viðfangsefni. Þannig ætlaði
hann að eyða kyrrlátu ævikvöldi,
og hann efaðist aldrei um að hann
yrði allra karla elstur.
Grunntónn í lífsskoðun
Magnúsar Þórðarsonar, míns
kæra vinar, sem hér er kvaddur
með sönnum trega, var, að gera
ætti allar skynsamlegar ráðstaf-
anir til að draga úr hættu og
tryggj3 sig gegn skaðvænlegum
afleiðingum hennar. Hann var
trúr þessari skoðun sinni til
hinstu stundar. Hún einkenndi
jafnt einkalíf hans sem viðhorf
til stjómmála og alþjóðamála.
Enginn má sköpum renna.
Snemma morguns 12. október and-
aðist Magnús á Landspítalanum.
Þá höfðu hinir færustu læknar gert
allt, sem í mannlegu valdi stóð, til
að hindra banvænar afleiðingar
þess að hjartaæð brast skyndilega
síðdegis á sunnudag. Voru þá að-
eins fímm vikur síðan við komum
saman nokkrir nánir vinir hans á
Hávallagötunni og fögnuðum sex-
tugsafmæli hans, sunnudaginn 6.
september síðastliðinn. Þótti honum
miður, að sér hefði ekki unnist tími
til að ganga þannig frá húsinu, að
hann gæti haft það opið öllum, sem
vildu samfagna honum á þessum
degi. Enginn þurfti hins vegar að
fara í grafgötur um að næsta stór-
afmælis yrði minnst með veglegum
hætti.
Magnús Þórðarson var ein-
stakur gæfumaður að því leyti,
að hann sameinaði í starfi sínu
tækifæri til að sjá sér og sínum
farborða og baráttu fyrir þeim
pólitísku og heimspekilegu við-
horfum, sem honum voru kær-
ust. Frá því á árinu 1966 var
hann upplýsingafulltrúi Atlants-
hafsbandalagsins á íslandi og
framkvæmdastjóri félaganna
Samtaka um vestræna samvinnu
(SVS) og Varðbergs. Hann stóð
þannig í fremstu röð þeirra
manna hér á landi, sem hafa hik-
laust haldið á loft þeim hugsjón-
um, er nú njóta almennrar viður-
kenningar eftir skipbrot einræði-
skerfís kommúnismans. Vegna
óbifandi varðstöðu hans um þess-
ar hugsjónir var oft að Magnúsi
vegið í opinberum umræðum,
stundum með persónulegri rætni
og öfund í anda hins lágkúrulega
málstaðar andstæðinga hans.
Hann stóð allar slíkar árásir af
sér og bognaði aldrei, þótt. það
ætti ekki við viðkvæma og blíða
lund hans að eiga í illdeilum við
aðra. Af því að slíkar deilur voru
honum í raun á móti skapi, gat
hann oft verið orðhvass og beitt-
ur, þegar hann kaus að svara
fyrir sig.
Störf Magnúsar samræmdust
vel lífsskoðun hans um nauðsyn
skynsamlegra úrræða til að
tryggja eigið öiyggi og framtíð.
Taldi hann lýðræðislega stjóm-
arhætti og mannréttindi and-
stæður kommúnisma og alræðis,
bestu og einu færu leiðina. Hann
mat Bandaríkin umfram önnur
ríki og honum þótti miður, þegar
á þau var hallað. Var hann til
dæmis sannfærður um rangar
forsendur þess mats, að innviðir
bandarísks samfélags væru að
bresta, af því að það væri styrk-
ur heilbrigðra, lýðræðislegra
stjórnarhátta, að þar snerust
menn til vamar gegn slíkum
hættum. Hvers kyns samanburð-
arfræði er fólu í sér, að lýðræðis-
ríkjum var hallmælt, vom honum
alls ekki að skapi. Þótti Magnúsi
það einstök gæfa að fá á síðustu
misseram ótvíræða staðfestingu
á réttmæti skoðana sinna um
eðli marxismans og alræðiskerfis
hans. Hann gladdist þó ekki helst
yfir þessari staðfestingu heldur
hinu, að fólkið, sem kommúnistar