Morgunblaðið - 31.10.1992, Side 20

Morgunblaðið - 31.10.1992, Side 20
20 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. OKTÓBER 1992 Gunnar Hökmark, ritari Hægriflokksins í Svíþjóð, í samtali við blaðamann Morgunblaðsins Stjómmálamenn stjóma ekki markaðsvöxtum frek ar en suðumarki vatns SÆNSKA stjórnin undir forystu hægrimannsins Carls Bildts hef- ur gert samkomulag í tveim hlutum við helsta stjórnarandstöðu- flokkinn, jafnaðarmenn, um róttækar aðgerðir í efnahagsmálum og niðurskurð í velferðarkerfinu til að styrkja gengi krónunnar, stuðla að lækkun vaxta og bæta samkeppnisstöðu útflutningsfyrir- tækjanna. „Sænska fyrirmyndin," velferðarþjóðfélagið, þurfti á uppskurði að halda. Aðrir segja að saga fyrirmyndarinnar sé á enda en þá er það spurningin hvort ný verði reist á rústum hinn- ar gömlu. Afstaða jafnaðarmanna hefur komið mörgum á óvart enda sjaldgæft að stjórnarandstaða axli að hluta til ábyrgð á svo óvinsælum aðgerðum sem raun ber vitni. Blaðamaður Morgun- blaðsins var nýlega á ferð í Sviþjóð og ræddi þá m.a. við Jan Bergquist, þingflokksformann Jafnaðarmannaflokksins, Gunnar Hökmark, ritara Hægriflokksins, og fleiri áhrifamenn í stjórnmál- um og efnahagslífi. Hökmark var spurður hvort hann væri sann- færður um að þingmeirihluti fengist fyrir tillögunum, hvort treysta mætti að jafnaðarmenn styddu tillögurnar. „Já það tel ég, ég sé ekkert benda til að þetta mistakist. Við höfum gert við þá samkomulag, hvemig þeir standa við það mun koma í ljós en ég er bjartsýnn. Við hægrimenn urðum að slaka til í þessum viðræðum. Við vildum t.d. frekari skattalækkanir en gert er ráð fyrir“. Verða þáttaskil í sænskum stjómmálum með þessum aðgerð- um? „Það tel ég og það gerist með þrennum hætti að hefðbundin af- staða er lögð á hilluna. í fyrsta lagi er horfst í augu við þann sann- leika að samdráttur í ríkisútgjöld- um núna merkir ekki fyrst og fremst niðurskurð á velferð al- mennings heldur er hann beinlínis óhjákvæmileg forsenda fyrir þvf að hægt sé að halda framvegis uppi velferðarkerfi. í öðm lagi er slegið föstu að skattalækkanir geti eflt framleiðsluna og í þriðja lagi viðurkennt að mikilvægir hlutar velferðarkerfísins geti verið utan vébanda hins opinbera með því að fela aðilum vinnumarkaðar- ins að semja um sjúkratryggingar. Á þessum sviðum hafa nú orðið að mínu viti mjög jákvæð um- skipti, tímamót. Ég er ekki viss um að hugsunarhátturinn almennt breytist jafn hratt og í takt við þetta samkomulag, það getur tek- ið lengi tíma. Það lá í augum uppi að grípa þyrfti til róttækra ráðstafana og þá er það hlutverk stjórnmála- manna að fínna lausn. Þetta er ekki endilega einstakt, í Nýja-Sjá- landi t.d. hafa helstu flokkamir skipst á um að hreinsa til í efna- hagsmálunum með hörðum að- haldsaðgerðum og einkavæðingu. Okkar vandi á Norðurlöndunum hefur oft verið sá að margir stjórn- málamenn hafa talið að hægt væri að framfylgja stefnu sinni án þess að velta fyrir sér kostnað- inum, tekjuhliðinni, án þess að huga að köldum raunvemleikan- um. Margir þeirra stóðu í þeirri trú að þeir sköpuðu velferð með því að ákveða fjárveitingar til hennar. Það gerðu þeir auðvitað ekki, þeir sköpuðu aðeins neyslu á gæðum velferðarinnar. Hags- munahópar taka heldur ekki tillit til tekna ríkisins þegar þeir krefj- ast ívilnana og allt of margir fjöl- miðlar taka undir gömlu klisjum- ar, kröfusönginn. Allir em upp- teknir af að velta fyrir sér nýjum aðferðum við að deila gæðunum, örfáir huga að framleiðslunni. Ég hef fulla trú á þvf að kjósendur átti sig á þessu, við höfum staðið okkur ótrúlega vel í skoðanakönn- unum þrátt fyrir efnahagsörðug- leika sem ekki eiga sér fordæmi í seinni tíð. Ég held að í kosningabaráttu á tíunda áratugnum muni fremur reyna á trúverðugleika og hæfni stjómmálamanna en óskir og lof- orð eins og tíðkast hefur. Núna yrði hlegið að stjómmálamanni ef hann færi út á götu í Stokkhólmi og segði: Við viljum hækka barna- bæturnar!" Sænskir bankar hafa lent í gríð- arlegum erfíðleikum vegna ótæpi- legra útlána á síðasta áratug. Hökmark var spurður hvort stjórn- málamenninrir hefðu bmgðist, hvort þeir hefðu átt að grípa inn og stöðva bruðlið. Hann sagði hægrimenn hafa varað við þróun- inni, þeir hefðu sagt að það gæti ekki verið raunhæft að þjóðarauð- urinn ykist einfaldlega við það að fleiri fengju lán til að kaupa sér fasteign. Fjárfestingar í fram- leiðslufyrirtækjum yrðu að hafa forgang og þær yrði að efla, m.a. með skattalöggjöf. Hann sagði að stjómendur bankanna og fjölmiðl- ar sem ekki tóku undir gagnrýni hægrimanna hlytu í einhverjum mæli að glata trausti almennings sem nú sæi hvílíkt óraunsæi hefði verið á ferð. Thomas Franzén, aðstoðar- bankastjóri seðlabankans, sagði mér að helsta orsök efnahags- vandans hefði verið röng stefna ríkisvaldsins, eyðslustefna og óvarkámi við fjárlagagerð. Ertu sammála? „Það em margar orsakir fyrir vandanum, engin ein sem stendur upp úr. En það er mikilvægt að skilja að þenslan varð of mikil á níunda áratugnum. Gengis- og vaxtastefna seðlabankans núna er bein afleiðing af því hvernig stjórnað hefur verið undanfarin ár og aðstæðum á verðbréfamörk- uðum. Það er ekki geðþóttaákvörð- un Bengt Dennis seðlabankastjóra eða stjómvalda sem ræður þessum hlutum í reynd heldur efnahagsað- stæður hér og í útlöndum, það er verið að bregðast við staðreyndum. Það virkar alltaf fáránlega á mig að heyra stjómmálamenn og aðra tala um að hafa beri stjóm á þróun mála á verðbréfamörkuðunum, stýra vöxtunum og genginu. Þetta er aldrei hægt til langframa. Hvað reyna þeir næst, setja í Iög að vatn sjóði við 50 gráður á selsíus?," spurði Hökmark. í ábyrgTÍ stjórnarandstöðu Er blaðamaður ræddi við Jan Bergquist, leiðtoga þingflokks sæn- skra jafnaðarmanna, kom fram að forystan hefði að sjálfsögðu velt vandlega fyrir sér pólitísku áhætt- unni við að styðja aðhaldsaðgerðim- ar. „Auðvitað hefði verið léttara að standa fyrir utan þetta og skamma bara stjórnina fyrir dugleysið. En flokkurinn okkar er of stór, hann getur ekki hagað sér eins og litlu flokkamir. Sumir fullyrða að flokkurinn bíði tjón á sálu sinni við að taka þátt í samstarfi stjóm- arflokkanna fjögurra, þ. á m. Hægriflokksins. Staðreyndin er að hefðum við ekki stutt seinni „neyð- arpakkann," niðurskurðinn, hefði sá fyrri einnig orðið að engu og við hefðum því ekki notið þeirra umbóta sem kveðið er á um í sam- bandi við atvinnumálin og stöðu verkalýðshreyfingarinnar. Það var líka hætta á algeru efnahagslegu hmni ef við hefðum neitað að taka þátt í veija gjaldmiðilinn sem er grundvallaratriði í þessu öllu“. Hvaða mistök hafa fyrst og fremst verið gerð við uppbyggingu velferðarkerfisins síðustu áratug- ina? „Það væri hægt að laga margt með því að sameina stofnanir, einkum á sviði heilbrigðismála. Kostnaðurinn við heilbrigðisgæslu hefur aukist fram úr öllu hófi, um milljarða króna árlega. Kostnað- urinn vegna þeirra sem fara á eftirlaun fyrir tímann hefur vaxið afar hratt, aukningin var sjálfvirk. Þessu þarf að breyta, það þarf að Gunnar Hökmark, ritari sænska Hægriflokksins. auka framleiðsluna og fá fleira fólk til að taka þátt í henni með virkum hætti, nýta mannauðinn með skilvirkari hætti. Við verðum líka að bæta stöðu atvinnuveg- anna, þróa framleiðsluna svo að við getum haldið uppi velferðar- ríki“. Dan Andersson, aðalhag- fræðingur Alþýðusambandsins, vísaði því á bug í samtali við mig að mikið hefði verið um misnotkun á velferðarþjónustunni. Hann benti á að Svíar hefðu lengi lagt áherslu á halda atvinnuleysi í skefjum með öllum ráðum, reynt að láta alla hafa nokkuð að iðja, einnig þá sem voru lítt til þess hæfír, t.d. vegna krónískra sjúk- dóma. Þetta hefði átt sinn þátt í því hve fjarvistir frá vinnu vegna veikinda voru orðnar miklar. Hvað segir þú um þetta? „Ég hygg að allt of mikið hafi verið gert úr misnotkun á sjúkra- greiðslum og það er rétt hjá And- ersson að benda á að málið er flóknara en virðist við fyrstu sýn. Mánudagsveikindin voru aðeins brot af kostnaðinum og reyndar hefur fjarvistum af þessu tagi fækkað mjög síðan við breyttum reglunum 1990. Reyndar verður að gæta hófs í aðhaldssemi af þessu tagi, það má ekki hvetja t.d. starfsfólk í heilbrigðisstofnun- um til að mæta í vinnuna með smitandi kvef. Fyrst og fremst jókst kostnaðurinn síðustu áratug- ina vegna þeirra sem voru veikir um langa hríð. Það má segja að ekki hafi verið lögð nægileg áhersla á endurhæfíngu, að kerfið hafí ekki falið í sér nógu mikla hvatningu til endurhæfingar. Fyr- ir marga er það miklu betra að reynt sé að hjálpa þeim til að verða aftur þátttakendur í atvinnulífinu, það eflir þá til nýrra átaka. Ein- faldasta leiðin, að fleygja bara peningum í fólk, hefur allt of oft Jan Bergquist, leiðtogi þing- flokks jafnaðarmanna. verið valin fremur en ráðgjöf og endurhæfing. Það eru hræðileg mistök að láta fólk á fertugs- og fimmtugsaldri fara á eftirlaun þegar allt sem til þarf er að vinna svolítið með fólkinu við að leysa vandann. Það á ekki að ræna fólk framtíðinni með þessum hætti. Þama er mikið starf enn óunnið. Það er mikilvægt að þótt gerðar verði breytingar á eftirlauna- og ellilaunakerfinu mega ráðamenn aldrei gleyma sjálfum grundvellin- um, að reyna að tryggja öllum mannsæmandi líf og elliár. Mér finnst að við ættum að stefna að því að aldraðir hafí nægar tekjur til að greiða sjálfir miðana í lest- ina, í leikhúsið og svo framvegis. Jafnframt er heppilegast að þeir greiði skatta eftir sömu reglum og aðrir borgarar, við eigum að forðast eftir mætti að skipta þjóð- inni upp í hagsmunahópa með sérstökum undanþágum". Sambúðin við verkalýðshreyfinguna Er mikill ágreiningur milli flokksins og Alþýðusambandsins í þessum efnum? „Nei þegar öllu er á botninn hvolft er mikil eining. Auðvitað meta menn stundum hlutina á mismunandi hátt í hita dagsins. Sambandið hlýtur að taka mið af hagsmunum félaga sinna en við reynum að móta stefnu sem við teljum að ríkisstjóm allrar þjóðar- innar geti notað“. Það var rætt mikið um „Efnahagslegt lýðræði" á áttunda áratugnum. Stofnaðir voru laun- þegasjóðir með lögbundnum fram- íögum, ætlunin var að þeir keyptu hlutabréf í einkafyrirtækjunum og fengju með tímanum úrslitaáhrif í mörgum fyrirtækjum. Nú hefur verið ákveðið að leggja þá niður. Er þetta ekki ósigur fyrir verka- lýðshreyfinguna? „Ég man vel eftir hræðsluáróðr- inum gegn sjóðunum, að með þeim væri ætlunin að lögleiða sósíal- isma og það sem einkum var hent á lofti var grein í blaði Alþýðusam- bandsins með yfirskriftinni: „Nú tökum við völdin“. Sjóðirnir þróuð- ust með þeim hætti að allir gátu séð að ekki var ætlunin að þjóð- nýta allt atvinnulífið. Umræðan var öll mjög ýkjukennd. En nú hefur verið ákveðið að styrkja eft- irlaunakerfið með þessu fé svo að það nýtist launþegum eftir sem áður.“ Bergquist er spurður um ábyrgð jafnaðarmanna á ástandinu í bankamálum og hallanum á ríkis- búskapnum. Hann svarar því til að minnihlutastjórn Ingvars Carls- sons hafi reynt að spoma við fót- um þegar árið 1989 en ekki tekist að fá þingmeirihluta fyrir þeim aðgerðum. „En það var reyndar mjög erfítt að sjá það fyrir að aukið frelsi lánastofnana yrði til þess að bankamir bókstaflega færu að troða upp á fólk lánum sem það gat ekki staðið undir og án þess að spurt væri um þörfina fyrir lánin. Þetta var mikið ábyrgðarleysi". Viðtöl: Kristján Jónsson. Morgunblaðið/Kristján Jónsson Þrátt fyrir áföll er Ijóst að Svíar eru í fararbroddi á ýmsum sviðum, meðal annars í baráttu gegn mengun. Sjórinn í síkjum Stokkhólms er svo hreinn að fiskur úr þeim er hæfur til manneldis og á sumrin er háð sundkeppni í síkinu þar sem myndin var tekin. Ekki gáfu mennimir, sem dorga þama í grennd við þinghúsið, mikið út á veiðina er blaðamaður ræddi við þá.

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.