Morgunblaðið - 31.10.1992, Síða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. OKTÓBER 1992
Frumskjöl leyni-
samninga Hitlers
o g Stalíns fundin
Moskvu. The Daily Telegraph.
RÚSSNESKIR embættismenn hafa fundið frumskjöl leynisamninga
sem Adolf Hitler og Jósef Stalín gerðu fyrir heimsstyrjöldina síðari
um skiptingu stórs hluta Austur- og Mið-Evrópu í áhrifasvæði Sovét-
manna og Þjóðverja. Skjöiin eru með mikilvægustu sagnfræðiheimild-
um 20. aldarinnar. Dmítríj Volkogonov, einn helsti sérfræðingur
Rússa í sögu sovéska hersins, sagði að sér hefði komið einna mest
á óvart að Stalín hefði fallist á að greiða Þjóðverjum gífurlegar fjár-
hæðir fyrir hluta af Litháen.
Samningamir em þrír og kennd-
ir við Vjatsjeslav Molotov og Joach-
im von Ribbentrop, utanríkisráð-
herra Sovétríkjanna og Þýskalands
Hitlers. Þeir kveða á um skiptingu
Póllands, Eistlands, Lettlands, Lit-
háens, Finnlands og Bessarabíu
milli áhrifasvæða Þýskalands ann-
ars vegar og Sovétríkjanna hins
vegar.
Volkogonov sýndi kort af svæð-
inu, sem fylgdi samningunum, og
á því er lína sem sýnir mörk áhrifa-
svæða landanna tveggja. Það er á
þýsku, dagsett 28. september 1939
og fylgdi öðmm samningnum. Á
því em undirskriftir Stalíns og
Ribbentrops.
Merkilegasta skjalið var í stórri
rauðri innsiglaðri möppu, merktri
„nr. 34“ og „árið 1987“. Þetta er
þriðji leynisamningurinn, sem gerð-
ur var 10. janúar 1941. Þar segir
að stjóm Sovétríkjanna hafi sam-
þykkt að greiða þýsku stjórninni
7,5 milljónir dala, eða 31,5 milljón-
Styrjufrétt-
in lygisaga
Peking. Reuter.
FRÉTT Xinhua-fréttastofunnar
um ógnarstóra risastyiju, sem
starfsmenn á rannsóknarstofu
voru sagðir hafa veitt í
Yangtze-á í Kína, reyndist lygi-
saga, að því er kínverskur emb-
ættismaður viðurkenndi skömm-
ustulegur í gær.
Hann sagði, að ungliði á rann-
sóknarstofunni hefði spunnið upp
söguna og sent Xihhua-fréttastof-
unni. „Ég er þegar búinn að taka
piltinn á beinið.“
ir marka, fyrir vesturhluta Lithá-
ens. Stjómin í Moskvu hafði sam-
þykkt í fyrsta samningnum frá
1939 að Þjóðveijar fengju þennan
hluta landsins en Stalín skipti um
skoðun.
Sagnfræðingar höfðu áður stuðst
við örfilmur úr þýskum skjalasöfn-
um um samningana en sovéska
stjórnin viðurkenndi þær aldrei sem
áreiðanlega heimild.
Plútonskip
Reuter
Japanska skipið Akatsuki Maru, sem á að flytja 1,7 tonn af plútoni frá Frakklandi til Japans, var í gær
í höfninni í Brest undir vernd franskra herskipa. Hafa grænfriðungar og aðrir mótmælt flutningunum og
halda því fram, að gífurleg geislamengun gæti hlotist af ef eitthvað bæri út af.
Útlagar frá Kúbu reyna
að flýta fyrir falli Kastrós
New York. Frá Huga Ólafssyni, fréttaritara Morgunblaðsins.
FJOLDI bátafólks sem flýr frá Kúbu hefur aukist síðustu vikur vegna
hríðversnandi efnahagsástands á eyjunni. Margir útlægir Kúbveijar
í Bandaríkjunum spá falli stjórnar Fídels Kastrós innan skamms og
ætla sér stóran hlut í stjórnmálum og efnahagsviðreisn á Kúbu. Hinir
róttækustu stunda skæruhernað frá Miami og skutu meðal annars á
hótel fyrr í mánuðinum.
Efnahagur Kúbu hefur ekki verið
verri í 34 ára stjórnartíð Kastrós,
nú þegar styrkja frá Sovétríkjunum
nýtur ekki lengur við. Talið er að
þjóðarframleiðslan hafí dregist sam-
an um 50 prósent síðan 1989 og
innflutningur um þijá fjórðu hluta,
skortur er á matvælum, olíu og iyfj-
um og yfirvöld hvetja fólk til að búa
til kerti vegna rafmagnsleysis. Að-
gerðir gegn andófsmönnum hafa
verið hertar og nýjar „varnarsveitir"
settar á stofn.
Bandarísk stjórnvöld hafa látið
kné fylgja kviði á 30 ára afmæli
Kúbudeilunnar til að auðvelda stjóm
Kastrós að feta sömu slóð og komm-
únistastjórnir Austur-Evrópu. Fyrr-
á árinu samþykkti Bandaríkjaþing
að herða viðskiptabann á Kúbu,
þannig á það nær nú til erlendra
útibúa bandarískra fyrirtækja.
Bandarískir sérfræðingar telja ólík-
legt að stjóm Kastrós falli á allra
næstu mánuðum, en eru sammála
um að núverandi stefna muni óhjá-
kvæmiiega leiða til hruns.
Kúbverskir útlagar í Bandaríkjun-
um hyggjast hraða því eftir megni.
Þeir eru um milljón talsins, eða um
tíundi hluti af íbúatölu Kúbu, og eru
ívið betur stæðir en Bandaríkjamenn
upp til hópa. Meirihluti þeirra segist
hafa hug á að snúa á ný til heima-
landsins ef og þegar kommúnisminn
hrynur, þar sem þeir myndu hafa
gríðarleg fjárhagsleg ítök.
Miðstöð útlaganna er í Miami á
Flórída, þar sem meirihluti íbúa er
spænskumælandi. Sagt er að for-
maður stærsta hóps þeirra, Jorge
Mas Canosa, hafí hug á að verða
forsti Kúbu. Hann er þó sakaður um
að fara sínu fram með offorsi og
beita fantabrögðum gegn andstæð-
ingum. Hann skipulagði herferð
gegn blaðinu Miami Herald þegar
það lagðist gegn hertum viðskipta-
þvingunum, en neitar þó að standa
á bak við morðhótanir og skemmdar-
verk í því sambandi.
Enn herskárri eru þó samtökin
Comandos L. í desember í fyrra
náðust þrír menn úr samtökunum
þegar þeir gerðu strandhögg á Kúbu
og var foringi þeirra tekinn af lífi.
Nú fyrr í mánuðinum sögðust sam-
tökin bera ábyrgð á skotárás á
strandhótel á eyjunni af hraðbátum.
Tilgangurinn er vafalaust að grafa
undan ferðamannaiðnaði, sem er nú
helsta gjaldeyrislind stjórnar Kast-
rós eftir að Rússar hættu að kaupa
af honum sykur.

*
Grein um Island í bandarísku tímariti
Ottast um framtíð menning-
arinnar í fjölþj óðasamstarfi
í NÝJASTA hefti af bandaríska tímaritinu Newsweek er tveggja
síðna grein um ísland og íslensk málefni og aðallega þær erfiðu
spurningar, sem þjóðin stendur frammi fyrir varðandi Evrópumál-
in. Segir þar meðal annars, að íslendingar óttist, að of náin tengsl
við Evrópubandalagið geti reynst sérstæðri menningu þeirra
skeinuhætt og höfundurinn vekur athygli á því, að á íslandi einu
Evrópulanda sé enginn stjórnmálaflokkur hlynntur aðild að
bandalaginu.
Höfundur greinarinnar, Daniel
Pedersen, segir nokkuð frá ís-
lenskum efnahagsmálum, mikil-
vægi fiskveiðanna og háum þjóð-
artekjum á mann, en nefnir líka,
að þjóðin sé* aðeins 250.000
manns og efnahagsstærðir því svo
litlar, að þær veki lítinn áhuga
erlendis. Evrópulöndin eru lang-
stærsti markaður íslendinga og
því sé talið líklegt, að samningur-
inn um Evrópska efnahagssvæðið,
EES, verði staðfestur á Alþingi
þrátt fyrir efasemdir margra og
ótta við, að hann kunni að vera,
fyrsta skrefið inn i EB.
Matthías Johannessen, skáld
og ritstjóri, segir í viðtali við
greinarhöfund, að hann telji það
áhættunnar virði að tengjast evr-
ópska markaðssvæðinu og líkir
Islendingum við laxinn, sem snúi
aftur í ána sína sem lax þótt hann
hafi í millitíðinni farið vítt og
breitt um ókunna ála. Ólafur
Ragnar Grímsson, sem sagður er
leiðtogi stjórnarandstöðunnar, tel-
ur hins vegar, að hann njóti byij-
ar í andstöðu sinni við ÉES.
í greininni er rætt við Jón Bald-
vin Hannibalsson utanríkisráð-
herra um þá nauðsyn, sem hann
telur á samningunum um EES,
og haft er eftir Þorvaldi Gylfasyni
hagfræðingi, að andstaðan við
nánara samstarf við Evrópuríkin
rrom I»k lop *t th* wortð. ih* totnfín -w tkrwn t*ki* «f««i oæm t*r. 1»r ; fiol */«.<>>$* í rA.-
Iceland: On the
Outside Looking In
iMfkH♦rrtb iW«>ÍU««-;.I1m| ií
U-iík. itíiív m ihf: Ai:hn<x é
lh«' líivfev ' líar!<wi
U niii ,->««•. •// !»•» hæk
>» thc mmpitrtaHiíU." mv«
5iáv.iiíf iHnfn! Iírt*n«r tiri»!«*■•>>.
«tná :■> þi««>»;: «
m
sé hráskinnsleikur stjórnarand-
stöðunnar, sem vilji fyrst og
fremst fella rikisstjórnina á mál-
inu.
Höfundurinn kemur víðar við,
segir til dæmis frá sérstöðu ís-
lenskrar tungu og víkur nokkuð
að framtíðarmöguleikum þjóðar-
innar í atvinnumálum, að orkusölu
og orkufrekum iðnaði.
Sandskel
sýnir fund
Vínlands
Kaupmannahöfn. Frá Sigrúnu Davíðsdótt-
ur, fréttaritara Morgunblaösins.
EIN algengasta skeljategundin við
strendur Danmerkur og víðar við
evrópskar strendur er amerískrar
ættar. Hingað til hefur verið talið
að hún hafi borist til Evrópu með
enskum eða frönskum Ameríku-
förum um miðja 16. öld, eða um
fimmtíu árum eftir ferð Kólumb-
usar til Ameríku. Nú hafa danskir
jarðfræðingar fundið skelina í
jarðlögum frá 13. öld. I frétt i
dagblaðinu Politiken var skelja-
fundinum slegið upp sem sönnun
þess að islenskar heimildir segðu
rétt frá um ferðir víkinga til
Ameríku á undan Kólumbusi.
Þegar verlð var að gera jarðfræði-
kort nýlega af nyrsta tanga Dan-
merkur, Skagen, fundu vísindamenn
jarðlög með amerísku skelinni, sem
eftir kolefnismælingum eru talin vera
frá 1255-1295. Svo mikið er af skel-
inni þarna að allt bendir til þess að
á þessum tíma hafi hún verið þarna
lengi.
Skelin sem um ræðir heitir „mya
arenaria“ á latínu, en kallast sand-
skel á dönsku. Á ensku heitir hún
„soft-shelled clam“ og er vinsæll
matur víða um Nýja-England. Heim-
kynni hennar eru við austurströnd
Bandaríkjanna, frá New York og
norður eftir, eða einmitt á þeim stað
sem álitið er að Leifur heppni hafi
komið að og kallað Vínland. Skelin
er einstaklega harðgerð, þolir jafnvel
ferskvatn. Hún þolir að vera lengi á
þurru og jafnvel án súrefnis. Hún
gæti því vel hafa þolað sjóferð í vík-
ingaskipi, hvort sem hún hefur verið
tekin með sem matur eða flækst með.