Morgunblaðið - 18.12.1992, Blaðsíða 14

ðí
14
seer aaaMagaa ,8i auoAauTgöa aiGAjauuoíioM
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 18. DESEMBER 1992
Málaðir tréskúlptúrar
Eitt verkanna á sýningunni.
í listhúsinu einn einn á Skóla-
vörðustíg 4a sýnir fram til 23.
desember Kristján Jón Guðnason
sjö málaða tréskúlptúra.
Kristján nam við MHÍ á árunum
1961-64 og svo við Listiðnaðar-
skólann í Osló 1965-67.
Sá er hér ritar man vel eftir
Kristjáni sem dugmiklum og
áhugasömum nemanda á miklum
umbrotaárum innan skólans, er
margir þeir voru við nám, sem
mikð hafa komið við sögu íslenzkr-
ar listar til margra ára.
Japanskar tréristur
Myndlist
Bragi Asgeirsson
Það er merkileg sýning sem
þennan mánuð prýðir veggi Mok-
kakaffí við Skólavörðustíg og
hingað eru komnar fyrir tilstuðlan
Hannesar Sigurðssonar listsagn-
fræðings í New York.
Um er að ræða nokkuð úrval
af japönskum tréristum frá blóma-
skeiði þeirra á síðari hluta sautj-
ándu aldar fram undir miðbik átj-
ándu aldar, en þá voru uppi óvið-
jafnanlegir snillingar eins og Ut-
amaro, Hokusai, Hirosige, Shar-
aku, Eisen, Kunisada og fleiri.
Um uppruna tréristunnar er
allt í hulu, en hún sækir uppruna
sinn langt aftur í gráa forneskju.
Þannig hafa útskomar tréplötur
verið notaðar frá ómunatíð til
þrykkingar á vafnað og klæðnað,
til stimpilgerðar og í ýmsum til-
gangi.
Kínveijar þrykktu þegar á tí-
undu öld bækur, þar sem öll síðan
var skorin út í tréstykki, líkt og
í hinum svoköliuðu blokkbókum,
sem búnar voru til í Evrópu fyrir
daga Gutenbergs. Tréristan er í
þessu tilliti náskyld prentlistinni.
Mynd og ritmál haldast í hendur,
sem kannski aldrei á seinni tímum
og mjög sjaldan hafa hinar fyrstu
þrykktu bækur verið yfírstignar
af seinni tíma bókagerð.
Til Japans barst sjálf aðferðin
með útbreiðslu búddhatrúarinnar
eftir árið 552 og eðlilegur gangur
telst vera yfir Kóreu frá Kína og
muyn svo einnig um ýmsa anga
kalligrafíunnar. Hins vegar er jap-
önsk menning mun eldri og hafa
fundist í jörðu merkilegir hand-
gerðir hlutir allt frá áttunda ár-
þúsundinu fyrir Krists burð.
Öll mikil menning á sér þannig
djúpar rætur í fortíðinni, að menn
segi ekki grárri forneskju og þann-
ig sækir margt í framsæknum
núlistum tuttugustu aldarinnar
áhrif beint til menningararfs sem
er árþúsunda gamall.
Er Austrið opnaði dyrnar á fulla
gátt, á síðustu öld kynntust evr-
ópskir listamenn línunni yndis-
þokkafullu, er einkenndi japönsku
tréristuna og einnig kalligrafíuna,
sem var ekki einungis leturtákn
heldur jafnframt myndljóð fyrir
augað.
Um leið og hinar litsterku tré-
ristur komu fyrir sjónir evrópskra
listamanna gerðist það að efnaiðn-
aðurinn færði þeim upp í hendurn-
ar nýjar tegundir af litum, sem
voru mun ódýrari en áður þekktist
og þetta olli byltingu í list og list-
iðnaði í álfunni. Nú gátu menn
gengið nær ótakmarkað að sterk-
um frumlistum, sem áður höfðu
verið rándýrir og sumir ágætir.
Við þetta allt bættist iðnbyltingin
og um leið hin gagngerða upp-
stokkun á öllum lífsháttum og
fjölgun þéttbýliskjama.
Að baki myndanna á Mokka,
sem eru frummyndir að því leyti
að þær era gerðar eftir upprana-
legu stokkunum, býr þannig saga
umbyltingar í sjónlistum álfunnar
og þannig séð er sýningin drjúgur
menningarviðburður. Það gerist
og ekki oft hér á hjara veraldar,
að fyrir sjónir manna komi mynd-
ir eftir menn eins og Ando Hiros-
hige, Utagawa Kunisada og
Keisai Eisen.
Kristján hefur hins vegar ein-
hverra hluta vegna verið minna í
sviðsljósinu og sýningar hans ein-
kennst af full mikilli hlédrægni.
Hann hefur einnig ekki fest sig
við neina eina grein innan mynd-
listar, heldur reynt við ýmis tækni-
svið, en þó mun teikningin jafnan
sækja fast á.
Listamaðurinn nam í eina tíð
höggmyndalist undir handleiðslu
Ásmundar Sveinssonar (1961—
1964) og mun honum vera það
tímaskeið eftirminnilegt, svo sem
fram kemur á þessari sýningu, en
þó ekki í neina þá vera að minni
á list lærimeistarans.
Skúlptúrarnir hafa fyrir sumt
yfír sér bernskt svipmót, því að
þeir eru meira gerðir af eðlishvöt
augnabliksins en djúpri yfirvegan
og það svo mjög að samsetningu
þeirra er á köflum tæknilegan
ábótavant.
Margar myndanna hafa yfir sér
trúarlegt yfirbragð og krossmark-
ið er áberandi útgangspunktur
myndferilsins, en það getur allt
eins verið vegna þess að myndefn-
ið í sjálfu sér höfði til listamanns-
ins, eins og að það spegli innri
kviku hans. Einu má nefnilega slá
föstu sem er, að mestu trúarlegu
listaverkin eru ekki sköðuð vegna
innri þarfar listamannanna heldur
einfaldlega fyrir það, að sá er
málar eða mótar er listamaður af
guðs náð.
Að taka á þennan hátt spýtur
og tilfallandi hluti til handargagns
og setja saman myndverk, er
skemmtilegt ferli,m en gerir þó
dijúgar kröfur til gerandans um
eðlisbundin og skynræn átök við
efniviðinn. Slík átök kenndi ég
helst í myndinni „Fjölskylda", sem
er númer sjö á skrá.
Trúarlegt inntak
í listhorni Sævars Karls Ólason-
ar í Bankastræti 9 sýnir Harpa
Björnsdóttir nokkur myndverk út
desembermánuð.
Harpa er orðin allþekkt fyrir
umsvif á sýningarvettvangi sem
hafa verið dijúg á undanförnum
árum og mörgum mun í fersku
minni hin hressilega sýning sem
hún hélt á Kjarvalsstöðum á sl. ári.
Það sem einkennir Hörpu öðru
fremur er hvernig hún veltir fyrir
sér möguleikum hins flata tvívíða
myndflatar, auk þess sem hún
reynir einnig fyrir sér í þrívíðu
rúmtaki. Hún á það til eins og svo
margir af hennar kynslóð að fara
sér geyst og því hefur árangurinn
verið æði misjafn. Ekki hafa
myndir hennar beinlínis einkennst
af trúarlegum vangaveltum fram
að þessu, nema síður sé, en nú
virðist hafa orðið nokkur breyting
á hugarfari listakonunnar og trú-
arleg tákn era farin að birtast í
myndverkum hennar og þá öðra
fremur krossmarkið. Þetta tákn
kristninnar birtist iðulega í mynd-
verkum núlistarmanna og virðist
hafa sótt á eftir umskiptin miklu
í austri.
Það era fímm myndverk sem
Harpa sýnir í listhúsinu og þeim
er vel fyrir komið I salarkynnunum
þannig að hvert og eitt nýtur sín
ágætlega. Hé er um hugleiðingar
um eilífðina að ræða og er yfir-
skrift sýningarinnar: „Er eilífðin
kannski eitthvað sem við gleymd-
um í gær.“
Þessu svarar listakonan svo
sjálf: „Eilífð er ekki tími og ekki
heldur óendanleiki. Eilífðin er
frekar eitthvað trúarlegt, eitthvað
tengt æðri máttarvöldum og ekki
á valdi nokkurs dauðlegs manns.
Harpa Björnsdóttir við eitt
myndverk sitt.
En við reynum. Við reynum að
snerta skugga eilífðarinnar, reyn-
um að vera með, reynum að fara
hærra. Plöntum tijám, göngum á
fjöll, tökum upp kartöflur og tín-
um ber, búum eitthvað til. Tökum
okkur bólfestu inni í okkur sjálf-
um, þar sem ferðamöguleikarnir
eru óendanlegir, þar sem kyrrðin
ríkir með straumi allt um kring.“
BLÁU AUGUN
Bókmenntlr
Sigrún Klara Hannesdóttir
Vinsældir Þorgríms Þráinssoon-
ar á íslenskum bamabókamarkaði
eru ótrúlega miklar. Hann semur
hveija metsölubókina á fætur ann-
arri. Auk þess að vera metsöluhöf-
undur hefur hann einnig fengið
viðurkenningu á borð við Barna-
bókaverðlaun Skólamálaráðs. Þor-
grímur er glæsilegur fulltrúi ungr-
ar kynslóðar rithöfunda, ber sig
vel, fyrrverandi íþróttamaður og
talar mál sem unglingar skilja. Því
hefur reynst útgefendum auðvelta
að markaðssetja hann.
Bak við bláu augun er nútíma-
saga og hluti hennar gerist reynd-
ar á aðfangadag 1992. Söguper-
sónur eru nemendur í framhalds-
skóla í Reykjavík. Kamilla er kjarni
sögunanr, dularfull og þögul, en
einmitt það framferði vekur áhuga
Nikka á henni. Ævi hennar hefur
verið ótrúlega þymum stráð og
Kamilla hefur tjáð vandræði sín í
dagbók sem síðar kemst í hendur
Nikka. í gegnum dagbókina kynn-
ist lesandi sjúkdómssögu Amars
tvíburabróður Kamillu, Baldri
drykkfelldum föður hennar og
móður hennar sem er dáin.
Nikki er töffarinn í skólanum.
Hann er á föstu með ríkri stelpu,
Lilju, og virðist mjög öraggur með
sig. Atvikið, þegar hann og vinur
hans hreppa dansfélaga sem þeim
fannst sér ekki samboðnir, fannst
mér ákaflega ósmekklegt: „Það er
ekki nóg með að hún sé eins og
svín heldur eru þær systur kallaðar
„skítamórall skólans“ því þær eru
víst leiðinlegri en allt sem leiðin-
legt er og lifandi. Svo notar hún
víst skó númer 47 ... “ (s. 60).
Þeir eru mjög dónalegir við þær
en loks gáfíist þær upp á rudda-
skapnum og „hlunkuðust í burtu“
(s. 51). Höfundur lætur þá fá ofur-
lítið málamyndasamviskubit, en
þeir era fljótir að afsaka sig með
því að þeir geti ekki verið þekktir
fyrir að láta sjá sig í þessum félags-
skap. í allri þeirri umræði sem nú
á sér stað um einelti, áreitni og
andlegar misþyrmingar barna sem
eru á einhvern hátt tekin fyrir, er
þessi frásögn mikið glappaskot.
Atburðarásin fer hægt að stað
en sígur á. í lok sögunnar er hún
spennandi þó hún nái samt aldrei
neinni veralegri lyftingu. Atburð-
irnir fá á sig spennusagnastíl sem
er býsna óraunsær og endalokin
eru nokkurs konar Óskubusku-
ævintýri.
Texti Þorgríms er léttur og hann
er vel að sér í unglingamáli. Mál-
far unglinganna er hæfilega tvír-
ætt og hortugt til að kitla hlátur-
taugarnar og dálítið „sexý“ án
þess þó að hneyksla með of mik-
illi bersögli.
Höfundur lætur lesandann
kynnast krökkunum aðeins af tils-
vörum þeirra, umræðum og sam-
tökum, auk þess sem þau tala hvert
um annað. Eg sakna þess að höf-
Þorgrímur Þráinsson
undur skuli ekki skyggnast inn í
hugarheim Arnars, veika bróður
Kamilu. Hvorki Andrea, Lilja né
Svenni sveitó fá neina umfjöllun
og ekki einu sinni Keli nema að
því að hann er að einhverra dómi
ekki mikl persóna. Þau eru aðeins
peð í atburðarás. Eftir lestur bók-
arinnar um stúlkuna dularfullu
með bláu augun og kolsvarta hárið
og ríka strákinn sem vill endilega
kynnast henni, finnst mér að höf-
undur hafí ekki reynt að skilja
þessa unglinga til hlítar og þess
vegna vantar herslumuninn að
honum takist að semja trúverðuga
unglingasögu.
Grallaralíf
Bókmenntir
Sigrún Klara Hannesdóttir
Ármann Kr. Einarsson.
Grallaralíf í Grænagerði.
Vaka-Helgafell, 1992.
Ármann Kr. Einarsson hefur unn-
ið það afrek að skrifa 40 bækur frá
því hann sendi frá sér sína fyrstu
bók árið 1937. Öll íslensk böm hafa
notið þess að lesa um Árna í Hraun-
koti, Óla og Magga og uppátæki
þeirra, auk annarra sagna svo sem
Niður um strompinn sem segir frá
Vestmannaeyjagosinu og Víkinga-
ferð til Surtseyjar sem samin var í
framhaldi af því eldgosi. Ármann
hefur verið ötull talsmaður bama-
bókarinnar og unnið ómælt starf við
að kynna bækur og hvetja böm til
að lesa.
Enn er Ármann að skrifa og
skemmta börnum. í þetta sinn send-
ir hann frá sér litla grallarasögu sem
segir frá Robba, sex ára patta, og
fjölskyldu hans pabba, mömmu og
litlu Ló systur hans. Robbi hefur á
sér mörg einkenni nútímabama.
Hann er frekar latur, matvandur og
er vanur því að það sem hann biður
um. Foreldrar hans era vel stæð,
faðir hans flugmaður og það eru
engar smágjafir sem drengurinn fær
þótt lítill sé. Höfundur teflir jafn-
framt fram andstæðu Robba. Kalli
er fátækur og mamma hans er fötl-
uð. Mikil vinátta tekst með þessum
ólíkum drengjum og má segja að
báðir njóti góðs af þótt á ólíkan
máta sé. Robbi er mikið hjá afa sín-
um og ömmu og sagt er frá því þeg-
Ármann Kr. Einarsson
ar afí hans deyr. Mamman er sjálf-
stæð og hress, keyrir um á stórum
jeppa og á það til að gefa vel í.
Bókin um Robba, grallarann í
Grænagerði og vini hans, er fyrst
og fremst safn frásagna af ýmiskon-
ar uppátækjum sem hann tekur sér
fyrir hendur. Allt er þetta græsku-
laust gaman sem engan særir og á
engan er hallað í sögunni. Þetta er
létt og skemmtileg saga fyrir þá sem
era nýbyijaðir að lesa og kaflarnir
stuttir og vel aðgreindir svo hægt
er að lesa hvern um sig. Helsti ókost-
urinn fínnst mér vera sá að letrið
er heldur smátt fyrir byijendur. Þótt
það hefði lengt bókina lítilsháttar
hefði það um leið auðveldað yngstu
lesendunum að lesa sjálfír. Efnið er
vel við hæfi þeirra.