Morgunblaðið - 18.12.1992, Blaðsíða 55

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 18. DESEMBER 1992
55
Yarði doktorsrit-
gerð við Sorbonne
í júnímánuði síðastliðnum varði
Torfi H. Tulinius, lektor í frönsku
við Háskóla íslands, doktorsrit-
gerð við Université Paris IV —
Sorbonne. Ritgerðin heitir „Efni-
viðurinn úr norðri“; fornaldarsög-
ur Norðurlanda og skáldskapur í
íslenskum bókmenntum í óbundnu
máli frá 13. öld og var unnin und-
ir leiðsögn Régis Boyer, prófess-
ors í norrænum fræðum við Sor-
bonne-háskóla í París.
Heitið „Efniviðurinn úr norðri“
vísar til flokkunar sem gerð var
undir lok tólftu aldar á frönskum
frásagnarskáldskap sem þá var
nýlega farið að festa á bókfell. Frá-
sögnum þessum var skipt í þrjá
flokka eftir því hvort söguhetjurnar
voru franskar, keltneskar eða forn-
rómverskar. Allur þessi skáldskap-
ur varð til þegar vopnaður aðall á
tólftu öld fer að tileinka sér menn-
ingarform kirkjunnar til að smíða
eigin menningu og með henni sjálfs-
mynd. Tilgátan sem sett er fram í
ritgerðinni er sú að fornaldarsögur
Norðurlanda komi fram á íslandi
undir lok tólftu aldar eða í upphafi
hinnar þrettándu þegar íslensk
goðastétt er að breytast í stétt höfð-
ingja sem sækir menningarlega fyr-
irmynd til norsks aðals, sem sjálfur
sækir fyrirmyndir til aðals sunnar
í álfunni. Á sama hátt og franskir
höfundar á tólftu öld smíðuðu frá-
sagnir um kappa þeirrar fortíðar
sem frönskum aðli stóðu næstir —
rómverskrar, keltneskrar auk fran-
skrar — unnu íslenskir höfundar
úr fornum kvæðum og frásögnum
um fortíð norrænna þjóða og
bjuggu til það form sem við köllum
nú fornaldarsögur Norðurlanda.
Þessar sögur væru því sjálfstæð
útfærsla íslendinga á bókmennta-
tísku sem breiddist út um alla Evr-
ópu á þrettándu öld.
Tilgáta þessi er studd með ýms-
um hætti. Farið er yfir eldri kenn-
ingar um tilurð fornaldarsagna og
sýnt hvernig fomaldarsögurnar
kunna að hafa sprottið úr samhliða
þróun konungasagnaritunar annars
vegar og hetjukvæða hins vegar. Á
ofanverðri tólftu öld og öndverðri
þrettándu öld fara höfundar kon-
ungasagna að reyna að skrá sögur
æ eldri konunga. Heimildir þeirra
eru ótraustar og þeir verða að not-
ast við hetjukvæði sem eru nær
goðsögunni en sögunni. Á hinn bóg-
inn má greina á sama tíma þróun
hetjukvæða sem verða fyrir áhrifum
frá suðrænni hirðmenningu en auk
þess eru í handritum hetjukvæða
gjaman kaflar í óbundnu máli þar
sem ýmsum atvikum sem tengjast
kvæðinu er lýst. Skrefið í átt að
fomaldarsögunni er stutt þar sem
elstu sögur í þeim flokki einkennast
af því að blandað er saman lausu
máli og kveðskap í edduháttum.
Líklegt má telja að skref hafí verið
stigið í síðasta lagi á fyrsta þriðj-
ungi þrettándu aldar. Örðugt er að
sanna það en í ritgerðinni er sýnt
að líklegt sé að höfundur Egils sögu
Skalla-Grímssonar, sem talin er frá
því um 1230, hafí þekkt fornaldar-
söguna Hervarar sögu og Heiðreks.
Tilgátan er rökstudd enn frekar
með nákvæmri rannsókn á sex fom-
aldarsögum sem líklegt má telja að
séu frá þrettándu öld. Greining á
þeim leiðir í ljós að þó þær gerist
í fjarlægri fortíð þá íjalla þær um
veruleika þrettándu aldar og oftar
en ekki um þá breytingu á samfé-
laginu sem fylgir aðlögun íslenskrar
höfðingjastéttar að evrópskri hirð-
menningu. Aðferðin sem notuð er
til að greina sögurnar byggist á
goðsagnagreiningu mannfræðings-
ins Claude Sévi-Strauss. Helsta
kennisetning hans er að frásagnir
sem tiltekin menning elur af sér
hljóti að endurspegla gildi hennar
og samfélagsskipan en einnig þær
mótsagnir sem búa í henni, því það
eru einmitt gildin og áhyggjuefnin
sem stjórna því hvað er frásagnar-
vert.
Seinni hluti ritgerðarinnar er til-
raun til að beita sömu aðferð á
Dr. Torfi H. Tulinius
Egils sögu Skalla-Grímssonar. Eins
og fornaldarsögurnar er hún skoðuð
fyrst og fremst sem heimild um
þrettándu öldina. Bygging hennar
er könnuð nákvæmlega og skoðuð
í víðara samhengi íslenskra og evr-
ópskra samtímabókmennta, en
þannig er reynt að komast að því
um hvað sagan fjallar og þar með
að skýra hvers vegna slíkt verk var
samið, en það er einstakt í bók-
menntasögunni hvort sem miðað
er við önnur verk sem samin voru
á íslandi á sama tíma eða annars
staðar í Evrópu á miðöldum.
í dómnefndinni um ritgerðina
áttu sæti, auk Régis Boyer, Her-
mann Pálsson, prófesson emeritus
í norrænum fræðum við Edinborg-
arháskóla, Jean Renaud, prófessor
í norrænum fræðum við háskólann
í Caen í Normandí, og Michel Zink,
prófessor í frönskum bókmenntum
við Sorbonne.
Torfi er kvæntur Guðbjörgu Vil-
hjálmsdóttur, kennslustjóra í náms-
ráðgjöf við Háskóla íslands, og eiga
þau tvö börn. Foreldrar hans eru
Hrafn Tulinius prófessor og Helga
Brynjólfsdóttir tónlistarkennari.
A TILBOÐSVERÐI
FLOT-
VINNUGALLAR
með sjótöskum
Seljum nokkurt magn af
MULLION/66°N
flotvinnugöllum með
sjótöskum á tilboðsverði
næstu daga.
66‘N
EZOOSDEQCKBH
SKÚLAGÖTU 51 REYKJAVÍK
SÍMI 91-11520
PHILIPS farsíminn.
Ný og glæsileg hönnun sem
fer vel allsstaðar.Þú getur treyst Philips.
Premier símsvari,
þægilegt tæki sem auðvelt er
að tengja við hefðbundna síma.
CD ROM, Skemmtilegt
viðbótartæki við PC tölvur
fyrir böm jafnt sem fullorðna
Ótæmandi upplýsingabanki
á geisladiski.
LASER tölva 486 DX/33
■ Lággeisla skjár
■ 4 MB minni
■ 107 MB diskur
■ Lyklaborð og mús
- MS-DOS, MS-Windows
■ MS-Works PC-tools
PC Sound system
Gefur tölvunni fullkominn hljóm,
búnaöur sem gefur tölvuleikjunui
meira líf.
HP Desk Jet 500,
hágæða 300 punkta
bleksprautuprentari.
Tækni&tölvudeild
Heimilistæki hf
Aöeins kr.
Aðeins kr.
stgr
m/vsk
1 r ' Aftpin1? kr \
®É9< M stg )0 r
IsS m L
SÆTÚNI 8 SÍMI 69 15 00 ■ FAX 69 15 55
GRAFÍSK HÖNNUN: MERKISMENN