Morgunblaðið - 12.03.1993, Blaðsíða 10

ib
M()H<il'NBLAi)Il) FÖSTUDAGUR 12. MARZ 1993
Falskur meinlætari
Borgarleikhúsið frumsýnir Tartuffe eftir Moliére
í kvöld, föstudaginn 12. mars, kl. 20.00 verður skopleikurinn
Tartuffe eftir Moliére frumsýndur á Stóra sviði Borgarieikhúss-
ins, í þýðingu Péturs Gunnarssonar eftir enskri leikgerð F. An-
stey. Leikritið gerist í húsi Orgons í Parísarborg á tímum Loð-
víks XIV og segir frá loddaranum Tartuffe sem slær ryki í augu
húsbóndans með siðbótartali, en hyggst í raun sölsa undir sig
eigur Orgons og hrekja hann ásamt fjölskyldu sinni burt. Heimil-
isfólkið snýst öndvert gegn valdi Tartuffes, nema Orgon og móð-
ir hans sem sjá seint í gegnum svikahrappinn.
Morgunblaðið/Þorkell
Orgon (Pétur Einarsson) og Tartuffe (Þröstur Leó Gunnarsson).
Leikstjóri er Þór H. Tulinus,
Stígur Steinþórsson hannar leik-
mynd og Þórunn E. Sveinsdóttir
búninga, tónlist er í umsjá Ríkarð-
ar Arnar Pálssonar, Ogmundur
Þór Jóhannesson sér um lýsingu,
Inga Lísa Middleton gerir hreyfi-
myndir sem notaðar eru við upp-
færsluna, aðstoðarleikstjóri er
Hafliði Amgrímsson og hattari
Rósberg Snædal. Titilhlutverkið
er í höndum Þrastar Leós Gunn-
arssonar, en aðrir leikarar eru:
Ari Matthíasson, Edda Heiðrún
Backman, Ellert A. Ingimundar-
son, Guðmundur Ólafsson, Guð-
rún Ásmundsdóttir, Helga Braga
Jónsdóttir, Ingrid Jónsdóttir, Pét-
ur Einarsson, Sigurður Karlsson
og Steinn Ármann Magnússon.
Verkið segir frá trúarhræsnar-
anum Tartuffe sem hefur á út-
smoginn hátt smogið inn í heimil-
islíf auðmannsins Orgons. Fláræði
hans er með fádæmum, en hann
þykist ástunda meinlæti og
strangleika í trúmálum. Organ er
barnalegur og auðginntur og held-
ur dauðahaldi í þá skoðun að
heimilislífið verði að taka gagn-
gerum breytingum, til að fjöl-
skyldan eigi einhveija von um
guðlega náð. Hann fagnar öllum
tillögum Tartuffes, sem nær brátt
taki á honum, með þeim afleiðing-
um að Organ afsalar sér öllum
eigum sínum til Tartuffes. Fjöl-
skylda Organs, seinni kona hans
og bróðir hennar, ásamt bömun-
um Mariane og Damis, lifa hins
vegar í vellystingum, og líta hug-
myndir Tartuffe um meinlætalifn-
að homauga. Þau búa samt sem
áður ekki yfír neinum úrráðum
til að afhjúpa tvískinnunginn í
fari Tartuffes, sem er einstaklega
fljótur að bregðast á réttan hátt
við aðstæðum hveiju sinni. Dor-
ine, þema Mariane, er hins vegar
ráðagóð og vílar ekki fyrir sér að
reyna að hnekkja ægivaldi
Tartuffes yfir húsbóndanum, en
miðar lítt framan af. Veiklyndi
„vandlætarans" auðveldar þó and-
spymuna, en hann leggur gimd-
arhug á Elmíra, eiginkonu Org-
ons, og gleymir hlutverki sínu
þegar glittir í hold hennar. Orgon
sér ekkert athugavert við vin sinn
og slítur sambandi dóttur sinnar
og biðils hennar, í þeim tilgangi
að gera Tartuffe að tengdasyni
sínum. Fjölskyldan sér þá fyrir
alvöra hve knýjandi það er að slíta
blekkingarvef loddarans og blæs
til sóknar.
Með dijúgum skammti af fram-
andgervingu og leikbrellum rað-
ast atburðimir upp, studdir of-
hlöðnum híbýlum Orgons og
ærslaleik hins munúðarsjúka að-
alsfólks. Höfundur slær raunar
tvær flugur í einu höggi; sviptir
hulunni af Iaumuspili valdasjúkrar
klerkastéttar, sem leitar skjóls
bakvið guðlega ætlan, og hæðist
að grannhyggni og fordekran
aðalsins er gín við smælki og
nýjabrumi. Samúðin er þó öllu
meiri hjá ginnungarfíflunum.
Fyrstu þrír þættir „Le
Tartuffe" vora framsýndir 12.
maí 1664 í Versölum, en allt verk-
ið flutt 29. nóvember sama ár í
Raincy-höll nálægt París. Klerka-
vald kirkjunnar skildi sneiðina og
snerist hatrammlega gegn höf-
undinum. Leikurinn var bannaður
og Moliére féll í ónáð, en hann
umskrifaði verkið lítillega og það
var sýnt á nýjan leik árið 1667
undir nafninu „L’Imposteur" og
aftur í febrúar árið 1669 í endan-
legri gerð, undir alexandrískum
bragarhætti, en sýning Borgar-
leikhússins styðst við enska tal-
málsgerð verksins.
Moliére
Jean-Baptiste Poquelin (1622-
1673) fæddist inn í velmegun
franskrar borgarastéttar og nam
við jesúítaháskóla í Clermont, en
leikhúsið heillaði meira en laga-
námið sem hann lagði stund á.
Hann tók upp nafnið Moliére og
stofnaði árið 1643, ásamt ungum
leikhóp sem kenndur var við leik-
konuna Béjart, leikhúsið L’Ilustre
Théatre. Það var stórhuga en
mátti sín lítils gegn Hotel de
Bourgogne, Théatre du Marais og
öðram leikhúsum borgarinnar,
sem mörg hver vora ítölsk, og
varð gjaldþrota. Moliére sat um
tíma í skuldafangelsi, en að því
loknu lagði hann upp í leikför
ásamt leikflokki sínum og vann
þar sem leikstjóri, leikhússtjóri og
leikari og öðlaðist þannig gjör-
tæka þekkingu á eðli og möguleik-
um leikhússins. Ekki er vitað hve-
nær Moliére hóf að skrifa leik-
texta, en þegar hann sneri aftur
til Parísar árið 1658 eftir lands-
homaflakk sitt og leikhópsins
hafði hann í farteskinu gaman-
leikina „L’Etourdi" og „Le Docte-
ur amoureux" sem hann byggði
fijálslega á ítölskum fyrirmynd-
um. Moliére og flokkur hans hlutu
náð fyrir augum Loðvíks 14. og
leikaðstöðu í Palais de Petit Bour-
bon í kjölfarið, eða allt til ársins
1660 þegar flokkurinn tók að
deila rýmri aðstöðu með ítölskum
gamanleikuram í Palais Royal.
Ári áður hafði leikskáldið Moliére
slegið í gegn með gamanleiknum
„Les Précieuses ridicules" þar sem
hann dró tilgerð tíðarandans
sundur og saman í háði og eignað-
ist um leið fjandvini í röðum
skemmtanafíkinnar yfirstéttar.
Moliére óx móður við þessar
tvíbentu viðtökur og gerðist ham-
hleypa við leikritasmíðar. „L’Ec-
ole des maris“ (1661), l’Ecole des
femmes" (1662), „Tartuffe" (sýnt
hjá Leikfélagi Reykjavíkur árið
1929), „Dom Juan, ou le festin
de pierre" (1665) „Le Misant-
hrope, ou l’Atrabilaire amoureux“
(1666), „Amphitryon" (1668),
„George Dandin, ou le mari con-
fondu“ (1668) (sýnt hjá Þjóðleik-
húsinu 1960), „L’Avare" (1668)
(Aurasálin, sýnt hjá Þjóðleikhús-
inu 1986), „Le Bourgeois gentil-
hornme" (1670), „Les Fourberis
de Scapin" (1671) (Hrekkjarbrögð
Scapins, sýnt hjá Leikfélagi
Reykjavíkur 1919), „Les Femmes
savantes" (1672) og „Le Malade
imaginaire" (Imyndunarveikin,
sýnt hjá LR 1910 og hjá Þjóðleik-
húsinu 1976) rannu í stríðum
straumum úr penna skáldsins og
auðguðu franskt leikhús með
hnyttni sinni og frásagnargleði.
Moliére var raunsær og nýtinn
leikhúsmaður og í samræmi við
það fékk hann lánaðar hugmyndir
og beinagrindur víðs vegar að; frá
rómversku skopleikjahöfundunum
Plátusi og Terentíusi, gamanleikj-
um og fabúlum miðalda, en þó
einkum frá ítalska gamanleikn-
um, „commedia dell’arte," þangað
sem hann sótti ýkt látbragð,
loddaraskáp og lausbeislaðan
texta. Hann vann þó alltaf með
efnið og léð því dýpt og greind
sem færði það upp á annað svið.
Að mörgu leyti sagði uppruninn
til sín og glöggt má sjá andúð
Moliéres á baktjaldamakki, ónátt-
úru og ofhófi og bersýnilega hafði
hann dálæti á meðalveginum og
heilbrigðri skynsemi í flestum
málum. Hann var kannski enginn
engill sjálfur, en skar upp herör
gegn ólifnaði þeim sem tíðkaðist
í glæsisölum aðalsmanna, yfír-
drepsskap, tískusnobbi og ýmsum
meinsemdum samtímans, s.s.
ægivaldi klerkastéttarinnar og
hræsni henni samfara. Þó má full-
yrða að langt lífdægur verka hans
megi ekki skrifa á reikning boð-
skaparins, heldur hversu undur-
mjúkt leikritin lifna við á fjölun-
um.
Moliére hneig niður í miðri sýn-
ingu á „ímyndunarveikinni" 17.
febrúar árið 1673 og lést skömmu
síðar á heimili sínu vegna blóð-
spýtings. Kirkjan leyfði ekki að
leikarar og aðrir slíkir syndaselir
fengu kristilega útför og segir
sagan að vinir Moliéres hafi graf-
ið hann í skjóli nætur á stað sem
nú er ókunnur, en þó innan garðs.
SFr
Tartuffe (Þröstur Leó) stígur í vænginn við Elmíru (Edda Heið-
rún Backman)
Skólatónleikar Sinfóníunnar
Síðustu tvo daga hefur Sinfóníu-
hljömsveit íslands staðið fyrir
skólatónleikum í Háskólabíói, en
skólatónleikar eru stór þáttur í
starfi hljómsveitarinnar. Hljóm-
sveitarstjóri og kynnir á þessum
tónleikum nú eru Gunnsteinn
Ólafsson og einleikari Hildigunn-
ur Halldórsdóttir. Á efnisskránni
eru Lærisveinn galdramapnsins
eftir P. Dukas, Veturinn úr Árstíð-
um Vivaldis, Pacific 231 eftir
Honegger og lokaþáttur úr 4. sinf-
óníu Tsjakovskíjs. Síðustu hlutar
þessara tónleikaraðar eru í dag
kl. 10.00 og 11.15.
í Reykjavík og nágrenni eru um
40 þúsund böm og þrátt fyrir að
meðlimir Sinfóníuhljómsveitar ís-
Iands hafi bæði heimsótt skólana og
boðið nemendum á tónleika, er erfítt
að ná til svo margra árlega. Forráða-
menn hljómsveitarinnar ákváðu því
að bjóða nemendum á tónleika í
Háskólabíói í ár, því á þann hátt nær
hljómsveitin til mun fleiri en ella. í
október sl. sóttu um 4.000 böm í
yngri bekkjum grunnskóla og 5 ára
deildum leikskóla tónleika hljóm-
sveitarinnar og nú þessa dagana
standa yfir tónleikar fýrir eldri bekki
grunnskóla og nemendur framhalds-
skóla.
Hljómsveitarstjóri og kynnir þess-
ara tónleika er Gunnsteinn Ólafsson
sem nú þreytir frumraun sína með
Sinfóníuhljómsveit íslands. Gunn-
steinn hefur að baki nám í Tónlistar-
skóiunum í Kópavogi og Reykjavík,
þar sem hann lagði stund á fiðluleik
og tónmenntir. Síðan hélt hann til
náms í Ungveijalandi í tónsmíðum
og kórstjóm, og nám í hljómsveita-
stjóm í Þýskalandi og á Italíu. Ein-
leikari á tónleikunum er Hildigunnur
Halldórsdóttir fiðluleikari, en hún
lauk einleiksprófí frá Tónlistarskól-
anum í Reykjavík og hélt síðan til
Bandaríkjanna í framhaldsnám.
Þórdís Árnadóttir við eitt verka sinna.
Vinnustofa Þórdísar Árna-
dóttur opin um helgina
UM næstu helgi, 13. og 14. mars, opnar Þórdís Árnadóttir vinnu-
stofu sína að Þernunesi 4 í Garðabæ fyrir gesti og gangandi, og
verður opið frá kl. 13-18 báða dagana. Allir eru velkomnir á vinnu-
stofu Þórdísar á þessum tíma að skoða verk hennar og þiggja kaffi-
veitingar.
Þórdís stundaði nám við Mynd-
listarskóla Reykjavíkur og síðar við
Myndlistarakademíuna á Fjóni í
skúlptúr og málverki, en þaðan út-
skrifaðist hún árið 1990. Hún tók
þátt í samsýningu í Gunnarssal
1991, og einnig hefur hún sýnt
málverk sín í verslununum Borð
fyrir tvo í Borgarkringlunni og
Vatnsrúmum hf. í Skeifunni.