Morgunblaðið - 22.04.1993, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. APRÍL 1993
MORGUNBLADID FlMMTUDAGl.'R 23. APRIL4993
&
4

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1200 kr. á mánuði innan-
lands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Allt sem grær og
gróið getur
Sumardagurinn fyrsti er sér-
íslenzkur hátíðisdagur.
Fáir dagar hafa átt jafn rík
ítök í hugum og hjörtum kyn-
slóðanna og þessi dagur, fyrsti
fimmtudagur eftir 18. apríl.
Skýringin er nærtæk. Með hon-
um hófst harpa, fyrsti sumar-
mánuðurinn að fornu tímatali.
Þjóð, sem þurfti að þreyja þorr-
ann og góuna, oft við þröngan
kost, langa, dimma og kalda
vetur, fagnaði sól og sumri,
vaknandi gróðri, komandi
bjargræðistíma til sjávar og
sveita, sem afkoma hennar
byggðist á.
Fáar þjóðir voru jafn háðar
árferði og veðurfari og eyþjóð
okkar yzt í veraldarútsæ. Það
var oftar en ekki ríkuleg
ástæða til þess að fagna sumri
eins og bjargvætti; batnandi tíð
með blóm í haga. Það er ekki
sízt af þeim sökum sem sumar-
dagurinn fyrsti á svo djúpar
rætur í þjóðarsálinni.
Mannfjöldaþróun í landinu,
einkum fyrr á tíð, talar skýru
máli um áhrif árferðis á þjóðar-
hag. Talið er að landsmenn
hafi verið um eða yfír 70 þús-
und við lok landnámsaldar og
fram á 17. öld, þótt ekki sé
vitað um íbúatöluna með vissu.
Vöxtur mannfjöldans hefur
verið misjafn, fjölgun í góðæri,
fækkun á kuldaskeiðum og
þegar drepsóttir og eldgos
gengu yfír. Mikið harðinda-
skeið gekk yfír landið eftir
miðja átjándu öldina, svo dæmi
sé tekið. Tala landsmanna, sem
verið hafði 50.400 árið 1703,
þegar fyrst var tekið manntal
hér á íslandi, fór niður í 40.600
árið 1785, og hafa þeir ekki
verið færri í annan tíma frá
því land var fullnumið. Það var
á þessum tíma sem annálar
töluðu um sumarið sem aldrei
kom.
Síðustu áratugir 19. aldar
vitna einnig um neikvæð áhrif
tíðarfars á hagi landsmanna,
en þá var veðurfar með ein-
dæmum kalt með tilheyrandi
áhrifum á gróðurfar og bjarg-
ræðisvegi. Það var á þessum
áratugum, þegar harðnaði illa
á afkomudal þjóðarinnar, sem
10 til 15 þúsund Islendingar
flosnuðu upp og fluttust til
Ameríku. Það var mikil blóð-
taka þjóð sem þá var innan við
80 þúsund manns.
íslendingar hafa mátt þreyja
margan þorra og marga góu
erfíðra ára í aldanna rás, en
ávallt kom aftur vor í dal. Erfíð-
leikar síðustu ára eru að vísu
annars eðlis en fyrr á tíð. Árið
1992, svo dæmi sé tekið, lækk-
uðu útflutningstekjur þjóðar-
innar um 4,8% frá árinu áður.
Á fímm ára tímabili, frá 1987
talið, hafa þær lækkað um
u.þ.b. 14,5%. „Þessi lækkun
skýrist að tæplega 60% af
minna útflutningsmagni og að
rúmlega 40% af verri viðskipta-
kjörum“, segir í ársskýrslu
Seðlabanka Islands fyrir árið
1992.
Aðstaða þjóðarinnar til að
takast á við vandamál sín er á
hinn bóginn allt önnur og miklu
betri en fyrr á tíð. Vopn henn-
ar í lífsbaráttunni, efnahagur,
menntun, tæknibúnaður og
þekking hvers konar, eru betri
en nokkru sinni fyrr í þjóðar-
sögunni. Sama gildir um tengsl
okkar við umheiminn og mark-
aðsstöðu framleiðslu okkar á
erlendum vettvangi. Við verð-
um samt sem áður að læra af
eigin mistökum í atvinnu- og
efnahagslífí og kunna fótum
okkar forráð í varðveizlu menn-
ingararfleifðar þjóðarinnar sem
og auðlinda/lífríkis lands og
sjávar. Ef við heilsum komandi
misserum og árum með þau
markmið að leiðarljósi og tök-
umst á við viðfangsefni samtíð-
ar og framtíðar með jákvæðu
hugarfari, sól í sinni, sumrar
senn í þjóðarbúskapnum, eftir
áralangan efnahagsvetur.
Morgunblaðið árnar lesend-
um sínum og landsmönnum
öllum gleðilegs sumars með til-
vitnun í ræðu forseta íslands,
frú Vigdísar Finnbogadóttur,
sem birt er í fylgiriti blaðsins
í dag, Landgræðsluskógar
1993:
„Landið er eins og fólkið
sjálft, dýrmætur arfur. Með
landinu sem okkur hefur verið
„fengið til fylgdar" og sem við
notum að hluta okkur til fram-
færis, hefur okkur jafnframt
verið falin á hendur ábyrgð á
geysilega mikilvægum þætti í
þjóðararfí okkar, sem ég vil,
að við hlið tungunnar, bók-
menntaarfsins og minninga-
arfsins, kalla náttúruarf.
Ábyrgð á öllu sem grær og
getur gróið, ábyrgð á að láta
náttúrugróðurinn vaxa og
teygja sig sem víðast, líkt og
við höldum lífí í tungunni með
því að auðga hana stöðugt með
nýjum orðum og bókmenntum,
með því að yrkja og skrifa stöð-
ugt meira. Bókakostur Áma
Magnússonar eyddist og kemur
aldrei aftur, en við vitum að
við getum fært náttúruarfínn á
ný í það sem eyðingin hefur frá
honum tekið.“
Morgunblaðið fékk heillaóskaskeyti frá Gunnari Stefánssyni sem var sendill blaðsins 1913
„Blöðin voru bók-
staflega rifin úr
höndum mínum“
ÞEGAR Morgunblaðið flutti starfsemi sína í Kringluna 1 fyrir skömmu
barst ritstjórn blaðsins svohljóðandi skeyti: „Ég gleðst yfir góðu gengi
ykkar og óska ykkur til hamingju með þriðja húsnæðið, fyrst ísafold,
Austurstræti, síðan Aðalstræti og nú hið glæsilega húsnæði í Kringlunni
1. Gæfa og áframhaldandi velgengni fylgi Morgunblaðinu og starfsfólki
þess um ókomin ár. Gunnar Stefánsson, f.ár 1899, sendill hjá ísafold í
æsku árið 1913.“ Morgunblaðið hafði samband við Gunnar og bauð honum
að skoða hin nýju húsakynni blaðsins í gær.
í samtali við blaðamann Morgunblaðsins
sagði Gunnar að hann hefði komið til starfa
hjá ísafold 1912 en 2. nóvember 1913 kom
fyrsta tölublað Morgunblaðsins út. „Ég fékk
að selja blaðið fyrsta daginn, ég fór út með
70 blöð og þau voru bókstaflega rifín úr
höndunum á mér af fólkinu sem beið fyrir
utan,“ sagði Gunnar. Fimmtán krónur fékk
Gunnar í kaup hjá ísafold í fyrstu, „Þangað
til kyndarinn veiktist, í þann tíma var allt
kynt með kolum, þá gekk ég á fund yfírprent-
arans Herberts Sigmundssonar og bauðst til
að taka að mér kyndarastarfið auk þess að
vera sendill. Honum var fyrst um og ó, „Held-
ur þú að þú getir vaknað svo snemma?" spurði
hann. „Ætli það ekki," svaraði ég og þá fékk
ég starfíð og þær fímmtán krónur sem það
gaf í aðra hönd á mánuði. Ég sá auk þess
um að kynda húsnæði bókhaldsins og búð-
ina, sem Sigríður dóttir Bjöms Jónssonar
hafði, ég þekkti hana áður en ég hóf þarna
störf, hún kenndi mér teikningu í barna-
skóla.“
Það kom sér vel að Gunnar fékk þessa
launahækkun. Móðir hans var ekkja með
fjögur böm og vann fyrir sér og barnahópn-
um með því að strauja þvott fyrir fólk. „Það
var alltaf hlýtt og notalegt í eldhúsinu hjá
okkur," segir Gunnar og brosir. Gunnar var
elstur systkina sinna. „Faðir okkar dó þegar
ég var sjö ára gamall, þá var mér komið fyrir
í Breiðholti, sem þá var sveitabær, þar var ég
í tvö ár. Þegar ég fór í barnaskóla fór ég til
mömmu, við bjuggum á Laugavegi 60, þaðan
þrammaði ég dag hvem í skólann, þetta var
þó talsverður spotti og stundum óð ég snjó-
inn í klof, það var ekki verið að ryðja götum-
ar þá, enda bílamir fáir. Á sumrin var ég í
Breiðholti, þar til árið 1916 að ég fór að
læra mublusmíði. Þá hætti ég líka störfum
hjá ísafold.
Fékk vinnu í ísafold
Nábúi minn, Jóhannes Sigurðsson, sem var
setjari hjá ísafold, útvegaði mér þar vinnu.
Hann vann í „neðri salnum", undir því nafni
gekk prentsmiðjusalurinn. Ég þekkti Bjöm í
Isafold áður en ég hóf sendistörfín. Hann
var með kúabú og kýmar vom í gæslu hjá
okkur í Breiðholti á sumrin. Bjöm í ísafold
var mjög góður maður, alltaf ljúfmenni það
ég man. Eg sá hann oft heima á Staðastað
þegar ég kom með mjólkina til hans. Hann
var hins vegar hættur að stýra ísafold þegar
ég kom þar til starfa. Ólafur sonur hans var
þá tekinn við stjórn ísafoldar. Hann stofnaði
Morgunblaðið ásamt Vilhjálmi Finsen, sem
var fyrsti ritstjóri blaðsins. Fyrsti blaðamaður
Morgunblaðsins var Árni Óla. Alla þessa
menn hitti ég daglega og fór fyrir þá marg-
ar sendiferðimar.
Vakti þegar fyrsta blaðið var prentað
Ég vakti alla nóttina þegar verið var að
prenta fyrsta tölublað Morgunblaðsins og
fékk að selja það fyrsta daginn, en síðan
aldrei meir, ég varð að sinna mínu starfí sem
sendill og kyndari. Það var mikið fjöÞ hjá
ísafold. Setjararnir vom með málfundafélag
og taflfélag, það var mikill félagsskapur í
kringum það og mikið fjör. Auk Jóhannesar
sem ég fyrr greindi frá var setjari Ágúst
Jósefsson. Þeir vora í pressunni. Það gekk
nú allt hægt á þeim tímum. Venjulega var
byijað að prenta blaðið um klukkan 3 að
nóttunni. Ef eitthvað kom fyrir var auðvitað
allt í háa lofti. Stundum bilaði gasmótorinn
sem knúði prentvélina. Þá var sent í snarheit-
um niður að höfn, að biðskýli þar sem menn
hímdu og biðu eftir vinnu, það var mikið
atvinnuleysi þá, einhveijir þeirra vom fengn-
ir til þess að snúa prentvélinni þar til tekist
Fyrsti sendillinn
Gunnar Stefánsson með silfurslegna forsíðu af fyrsta tölublaði Morgunblaðsins, sem
starfsmannafélag Morgunblaðsins gaf blaðinu á 60 ára afmæli þess árið 1973. Stefán
tók þátt í að selja fyrsta tölublað Morgunblaðsins þegar það kom út þann 2. nóvember
1913.
hafði að gera við gasmótorinn. Eftir að prent-
un var lokið var blaðið brotið í íjóra parta,
þannig var það sent lesendum, sem skáru
það upp sjálfír, það þurfti ekki að vorkenna
þeim það, þetta vom ekki nema tvö handtök.
Árni Óla var duglegur blaðamaður, hann
var alltaf sískrifandi og notaði bara blað og
blýant við sitt starf, engar ritvélar komnar
á Morgunblaðið þá. Morgunblaðið var prent-
að hjá Isafold, að öðm leyti vom þetta aðskil-
in fyrirtæki. Mitt verk var fyrst og fremst
það að sendast út um allar trissur, t.d. með
prófarkir, iðulega þurfti að fara með grein-
ar, sem áttu að birtast í Morgunblaðinu, upp
á Hverfísgötu í prentarahúsið, sem nú er.
Þar sat Jón Magnússon, hann las þessar
greinar, sem skrifaðar vom með hraðskrift.
Stundum beið ég á meðan eða þá hringt var
þegar lestrinum var lokið. Alltaf var ég gang-
andi í þessum ferðum mínum.
Eitt sinn var ég að sópa bréfadrasl á gólf-
inu hjá ísafold og enginn var þar annar, þá
hringdi Þórhallur fyrrum biskup og spurði
hvort einhver væri við annar en ég. Nei, ég
sagði að svo væri ekki. Þá tilkynnti hann
mér að hann hefði unnið happdrættishúsið,
sem svo var kállað, við Ingólfsstræti. Það
var vinningur í happdrætti sem haldið var
til þess að reisa Ingólfsstyttuna sem stendur
á Árnarhóli. Það gekk seint að selja miðana
og húsið var ekki dregið út fyrr en eftir fjög-
ur ár. Þórhallur sagði mér að hann hefði
viljað gefa börnum miða í happdrættinu, en
þau hafi ekki viljað miðana. „Þess vegna
fékk ég húsið,“ sagði hann. Ég kom þessu
til skila og Árni Óla skrifaði grein um þetta.
Saknaði blaðsins
Ég saknaði ísafoldar og Morgunblaðsins
þegar ég hætti þar til þess að læra húsgagna-
smíði. Ég lauk prófí í þeirri grein en hætti
að vinna við mublusmíðar árið 1928 og fór
í þess stað að smíða yfír bíla hjá Agli Vil-
hjálmssyni. Við það var ég til ársins 1977.
Þá hætti ég störfum. Meðan ég vann hjá
ísafold fékk ég að lesa Moggann frítt, en
eftir að ég hætti þar störfum fór ég að kaupa
Morgunblaðið og hef keypt það fram á þenn-
an dag.“
Texti: Guðrún Guðlaugsdóttir
Látinn á
103. ald-
ursári
Guðmundur Pjetursson, tré-
smíðameistari, áður til heimilis að
Barmahlíð 36, lést á Hrafnistu i
Reykjavik aðfaranótt miðvikudags,
á 103. aldursári.
Guðmundur fæddist á Bæ í Trékyll-
isvík 10. mars árið 1891. Hann bjó
lengi á Flateyri við Önundarfjörð, en
fluttist til Reykjavíkur árið 1946 og
bjó þar æ síðan. Hann var lærður tré-
smiður og starfaði alla tíð við þá iðn.
Eiginkona Guðmundar var María
Hálfdánardóttir, en hún lést árið
1980. Þau hjón eignuðust sjö böm,
sex syni og eina dóttur. Dóttirin Guð-
Guðmundur Pjetursson.
rún Iést árið 1956, en synimir Hálf-
dán, Jens, Garðar, Elís, Marinó og
Hreiðar Viborg lifa föður sinn. Hálf-
dán er þeirra elstur, 80 ára, en Hreið-
ar er yngstur, 70 ára.
Göng undir Reykja-
nesbraut boðin út
LÆGSTA tilboð í gerð 15 metra langra undirganga undir Rcykjanes-
braut við Hvaleyrarholt var rétt innan við 10 miiyónir kr. Er það 74%
af kostnaðaráætlun Vegagerðarinnar sem hljóðaði upp á 13,5 miHjónir.
Undirgöngin á að gera í vor og
þeim á verktaki að skila fullloknum
15. júní næstkomandi. Fjórir verktak-
ar sendu inn tilboð. Lægsta tilboðið
var frá Hagvirki-Kletti hf. og Verk-
takaþjónustu Jóhanns G. Bergþórs-
sonar hf.
Sýningum á Sardasfurstynjunni að ljúka í íslensku óperunni
Þrjár óperur koma til
greina á næsta leikári
ÁGÆT aðsókn hefur verið að sýningum íslensku óperunnar
á óperettunni Sardasfurstynjunni eftir ungverska tónskáld-
ið Kahlman en ástæða er til að hnippa í fólk svo það láti
ekki síðustu sýningar fram hjá sér fara að sögn Ólafar
Kolbrúnar Harðardóttur óperustjóra. Hún segir að verið
sé að ræða verkefnaval næsta árs og hafi þrjár óperur
komið til tals, þ.e. Á valdi örlaganna eftir Verdi, Fást eftir
Gounod og Peter Grimes eftir Britten.
Ólöf Kolbrún sagði að sýningar
á Sardasfurstynjunni hefðu gengið
mjög vel. „Við eram samt farin að
auglýsa síðustu sýningar því við
viljum svona aðeins hnippa í fólk
vegna þess sýningum fer að fækka
og við þurfum helst að sýna fyrir
fullu húsi. Annars er ég að vona
að við fömm eitthvað inn í maí. En
í rauninni stoppum við um leið og
við finnum dræm viðbrögð í miða-
sölunni," sagði hún og nefndi að
af þeirri ástæðu væm sýningar
ekki auglýstar löngu fram í tímann.
Þó hafa verið auglýstar sýningar
um þessa og næstu helgi.
Létt sýning
Hún sagðist vita að fólk vildi
gjarnan sjá óperettuna. „Við erum
t.d. þama með mjög skemmtilegt
söngvaralið bæði fólk sem er að
koma fram hjá okkur í fyrsta skipti
og aðra mjög reynsluríka eins og
t.d. Kristinn Hallsson, Sieglinde
Kahman og Sigurð Bjömsson. Sem
dæmi um yngra fólkið má nefna
að Jóhanna Linnet er nú hjá okkur
í fyrsta skipti. Svo má nefna Berg-
þór, Þorgeir og Signýju,“ sagði hún
og bætt við að Bessí Bjarnason
væri rauður kómískur þráður í
gegnum sýninguna á Sardasfurst-
ynjunni.
Verkefnaval
Aðspurð sagði Ólöf Kolbrún að
verið væri að ræða hvað óperu
ætti að velja fyrir næsta vetur það
færi að nokkm leyti eftir því hvaða
íslensku óperusöngvara væri hægt
að fá að utan og hvenær. „Það
verður að öllum líkindum dramatísk
ópera en við_ höfum verið að velta
fyrir okkur Á valdi örlaganna eftir
Verdi, Fást eftir Gounod og Peter
Grimes eftir Britten er nútímaópera
sem við höfum mikið velt fyrir okk-
ur,“ sagði Ólöf Kolbrún og bætti
við að ekki væri búist við frumsýn-
ingu fyrr en um næstu jól. Þá nefndi
hún að til stæði samstarf við Bayre-
uth-hátíðina varðandi uppsetningu
fyrstu stóru Wagner-óperunnar á
næstu Listahátíð á íslandi. Þátttak-
endur yrðu íslenskir og þýskir
söngvarar.
Greinargerð frá útvarps-
stjóra vegna brottvikning-
ar Hrafns Gunnlaugssonar
Greinargerð þessi var upphaflega
rituð 30. marz. Hugðist ég birta hana
þá þegar. Lögmaður Ríkisútvarpsins
réði mér eindregið frá því að veifa
slíku bréfi á því stigi máls. Kvað
hann uppsögn Hrafns Gunnlaugsson-
ar vera í samræmi við lög og taldi
rétt að láta reyna á þá hina formlegu
hlið uppsagnarinnar, ef einhver vildi
gera hana að álitum. Hitt væri
ástæðulaust, að útvarpsstjóri gæfi
kost á opinberri orðræðu um efnisat-
riði málsins um sinn, ef það færi
fyrir dómstóla.
Mér þóttu rök lögmanns fullgild
og féllst á þau. Þar af leiðandi hef
ég haldið að mér höndum til þessa.
Nú hefur hins vegar margt í skorizt
frá því um síðustu mánaðamót. Sé
ég ekki ástæðu til annars en rjúfa
þögnina og greina allýtarlega frá
innviðum þessa máls.
Aðdragandi
Það er upphaf samskipta okkar
Hrafns Gunnlaugssonar um málefni
Ríkisútvarpsins-Sjónvarps, að Hrafn
kom á minn fund í fyrra vetur og
ræddi endurkomu sína að Innlendri
dagskrárdeild Sjónvarpsins, en hún
var þá fyrirhuguð að rúmu ári liðnu.
í þessari fyrstu umræðu lét Hrafn
í ljós þann vilja sinn að segja upp
ótilgreindum fjölda starfsmanna, er
hann kæmi, og ráða sjálfur nýja
menn í stað hinna brottviknu.
Eftir þessi skoðanaskipti hugaði
ég nánar en fyrr að ákvæðum Út-
varpslaga um mannaráðningar. Að
svo búnu sendi ég framkvæmdastjór-
um bréf. í bréfínu kvað ég á um
það, að ráðningar og uppsagnir inn-
an Ríkisútvarpsins skyldu jafnan
koma til kasta útvarpsstjóra. Bréfið
er dagsett 15. marz 1992 - níutíu
og tvö. Þegar stundir liðu fram, varð
Hrafni Gunnlaugssyni kunnugt um
efni þessa bréfs, eins og öðrum.
Öðru sinni kom Hrafn Gunnlaugs-
son til mín seint á liðnu hausti. Enn
ræddi hann uppsagnir starfsmanna
Innlendrar dagskrárdeildar Sjón-
varpsins. Nú bað ég hann bera fram
formlega ósk þessa efnis í bréfí. Það
gerði Hrafn litlu síðar. Tilgreindi
hann íjóra einstaklinga, er hann vildi
að fæm við tilkomu hans. í samráði
við framkvæmdastjóra Sjónvarpsins,
Pétur Guðfínnsson, ákvað ég að
verða við þrábeiðni Hrafns innan
þeirra marka, sem bréf hans gaf til-
efni til. Var umræddum starfsmönn-
um því sagt upp störfum.
Uppsagnir þessar mæltust illa fyr-
ir meðal starfsmanna Sjónvarpsins.
Voru þær raunar engan veginn eina
umkvörtunarefnið, sem fram kom.
Starfsmönnum varð tíðförult á minn
fund vikurnar áður en Hrafn Gunn-
laugsson tók til starfa. Létu þeir í
Ijós margháttaðar áhyggjur. Hrafni
Gunnlaugssyni var vel kunnugt um
þennan kvíða.
Rás viðburða
Hrafn Gunnlaugsson tók að nýju
við starfi dagskrárstjóra Innlendrar
dagskrárdeildar Sjónvarpsins 10.
marz sl. Eftir það fjölgaði heimsókn-
um starfsmanna á skrifstofu mína.
Báru þeir sig upp við mig vegna
samskipta við dagskrárstjóra. Hrafni
Gunnlaugssyni var vel kunnugt um
heimsóknir þessar og tilefni þeirra.
Hvatti ég Hrafn til varfærni í um-
gengni við samverkamenn. Fram-
kvæmdastjóri Sjónvarpsins, Pétur
Guðfinnsson, tók eindregið í sama
streng í viðræðum við Hrafn. Allt
að einu versnaði starfsandi innan
Innlendrar dagskrárdeildar Sjón-
varpsins, og hafði sú þróun áhrif
víðar.
Þriðjudaginn 23. marz sat dag-
skrárstjóri fyrir svörum í sjónvarps-
þætti. í þættinum var fjallað um
Sjónvarpið og var yfirskrift hans:
„Hvað viljum við eiginlega."
í þætti þessum viðhafði Hrafn
Heimir Steinsson
Dagana eftir hið örlaga-
ríka kvöld varð ég þess
var að samstarfsandi
innan sjónvarpsins hafði
þolað mjög alvarlegan
hnekk.
Gunnlaugsson furðulega tillitslaus
orð um samstarfsmenn sína við Sjón-
varpið. Niðrandi orðum um sam-
verkamenn fylgdi hann úr hlaði með
hnútum í garð starfsmannasamtaka,
en þau eru reyndar snar þáttur í til-
vem Ríkisútvarpsins.
Fjölmargt annað bar á góma í
sjónvarpsumræðu þessari, en hér
verður það ekki nefnt. Hitt eitt skipt-
ir máli í þessu sambandi, að í þættin-
um hellti dagskrárstjóri olíu á þá
elda, sem þegar brunnu meðal starfs-
manna Sjónvarpsins, þótt lágt færi
út á við. Dagana eftir hið örlagaríka
kvöld varð ég þess var, að samstarfs-
andi innan Sjónvarpsins hafði þolað
mjög alvarlegan hnekk. Þess virtist
enginn kostur að binda svo um sár-
in, að um heilt greri milli dagskrár-
stjóra og starfsmanna. Innan Ríkis-
útvarpsins stendur árangur verka og
fellur með vinsamlegri hópsamvinnu.
Það er fyrsta skylda útvarpsstjóra
að tryggja starfhæfar aðstæður inn-
an stofnunarinnar. Hér var ég því
augljóslega nokkrum vanda vafínn.
Föstudaginn 26. marz kom Út-
varpsráð saman til vikulegs fundar.
í fundargerð segir m.a. á þessa leið:
„Útvarpsráðsmenn voru undrandi
og hneykslaðir vegna ummæla
Hrafns í þættinum, sem þótti óvið-
eigandi og beinlínis villandi. Sérstak-
lega var tekið til orða hans um sam-
starfsfólkið hjá Sjónvarpinu og at-
gervisflóttann, sem settur hefði verið
fram á sérkennilegan hátt, þar sem
Ríkisútvarpið hefði alltaf haft góðu
starfsfólki á að skipa og verið upp-
eldisstofnun fyrir aðra ljósvaka-
miðla. Þátturinn hefði skaðað ímynd
Ríkisútvarpsins. Útvarpsstjóri
kvaðst íhuga að grípa nú þegar til
ýtmstu aðgerða vegna þessa máls.“
Mánudaginn 29. marz kvaddi ég
framkvæmdastjórn Ríkisútvarpsins
saman til fundar. Greindi ég fram-
kvæmdastjórn frá þeirri ákvörðun
minni að víkja dagskrárstjóra Inn-
lendrar dagskrárdeildar Sjónvarps-
ins úr starfí með samningsbundnum
þriggja mánaða uppsagnarfresti.
Yrði frekari verka hans ekki óskað
á starfsvettvangi.
Enginn framkvæmdastjórnar-
manna mótmælti ákvörðun þessari.
Flestir lýstu fullum stuðningi við
hana, þ. á m. formaður Útvarps-
ráðs.
Sama dag var Hrafni Gunnlaugs-
syni afhent bréf þessa efnis.
Eftirmál
Eftirmál þessarar atvikaraðar em
nú þegar 'orðin margfalt umfangs-
meiri en svo, að hér verði greint. Vel
gæti ég hugsað mér að leggja orð í
einhvern þeirra belgja síðar, en það
verður ekki að sinni.
Tvennt vil ég nefna og annað eigi:
í fyrsta lagi hafa menn spurt mig,
hvers vegna ég ekki léti nægja að
veita Hrafni Gunnlaugssyni áminn-
ingu um mánaðamótin síðustu í stað
)éss að víkja honum úr starfi.
Hér er því til að svara, að ég hafði
ekki ástæðu til að ætla Hrafn mundu
láta skipast við svo léttvæga tiltekt.
Hann hafði látið sér fátt um hvort
tveggja fínnast, kvíða sjónvarps-
manna áður en hann kom og um-
kvartanir þeirra þann tíma, sem hann
gegndi starfí dagskrárstjóra. Sjón-
varpsþátturinn áréttaði það einkenni-
lega tillitsleysi, sem þegar hafði vald-
ið úlfúð innan Sjónvarpsins. Áminn-
ingarbréf hafði hlutaðeigandi fengið
á fyrri starfsarum sínum innan Ríkis-
útvarpsins. Atferli hans í marzmán-
uði 1993 gaf ekki tilefni til að ætla
hann hafa tekið þá viðvömn nærri
sér. Því þótti mér einsýnt, að um-
vöndunarbréf frá minni hendi yrði
að litlu gagni, gæti að sönnu frestað
þeim málalokum, sem fyrr eða síðar
virtust mundu fram koma, en engu
breytt í grandvallaratriðum.
í annan stað urðu þau kynlegu
tíðindi eftir sjónvarpsþáttinn Hrafns,
að góðir menn tóku til við umræðu
um málfrelsi. Látið var að því liggja,
að almennar reglur um tjáningar-
frelsi hefðu verið brotnar á dagskrár-
stjóra, en honum var sagt upp störf-
um.
Hér er þess fyrst að geta, sem
áður er fram komið. Sjónvarpsþátt-
urinn var aðeins „kornið sem fyllti
mælinn". Ég taldi vinnufrið innan
Ríkisútvarpsins vera í húfi, og ég var
ekki einn um það álit.
Það er hins vegar undarlegur skiln-
ingur á tjáningarfrelsi, að það frelsi
firri menn ábyrgð þeirra orða, sem
þeir láta falla í embættis nafni. Hrafn
Gunnlaugsson talaði engan veginn
sem almennur borgari kvöldið góða.
Hann talaði sem dagskrárstjóri Inn-
lendrar dagskrárdeildar Ríkisút-
varpsins-Sjónvarps. Maður, sem hef-
ur axlað þá ábyrgð að gerast stjóm-
andi innan tiltekinnar stofnunar, býr
ekki lengur við hömlulaust frelsi í
orðum og athöfnum, þegar hann
kemur fram sem starfsmaður.
Sjálfur er ég útvarpsstjóri. En ég
tel mér engan veginn heimilt að flíka
hveiju sem er hvar sem er um Ríkis-
útvarpið. Þvert á móti bindur staða
mín tungu mína. Það tunguhaft á
ekkert skylt við skort á málfrelsi.
Ég kaus sjálfur að seilast eftir þessu
embætti og hlaut að taka afleiðing-
unum af því. Sama máli gegnir um
þann mann, sem skipar sæti dag-
skrárstjóra Innlendrar dagskrárdeild-
ar Ríkisútvarpsins-Sjónvarps hveiju
sinni.
Þetta hlýtur hver og einn að skilja.
Þetta á við um hvers konar fyrirtæki
og stofnanir. Það birtist raunar mikl-
um mun víðar og kemur saman í
alkunnu máltæki: Vandi fylgir veg-
semd hverri.
Lokaorð
Margur hefur skorað það fast und-
anfamar vikur, að greinargerð þessi
líti dagsins ljós. Skýringar á því,
hversu hún tafðist, er að finna í upp-
hafi þessa máls. Nú skal því að end-
ingu við aukið, að héðan í frá verð
ég vísast opinskárri á ritvelli en að
undanförnu um mál þetta, ef tilefni
gefst til.
Jafnframt hafa þó þeir atburðir
orðið, að um sinn mun það hollast
starfsfriði innan Ríkisútvarpsins, ef
menn láta það skjótlega í ljós, sem
þeim kann að liggja á hjarta, en fella
talið að svo búnu. Með því að málið
í raun snerist allt og snýst enn um
vinnufrið innan stofnunarinnar, hlýt
ég að láta þá ósk og von í ljós, að
senn linni.