Morgunblaðið - 01.05.1993, Qupperneq 24

► C.S' seQI IAM .1 ÍFJOACMAOUAJ (líQAJatíUOHOJV
I 24 MORGUNBLAÐIET LAUGARDAGUR 1. MAI 1993
\ ________________________________________________________________________________________________________
Tilraunastöðin
DR. BJÖRN Sigurðsson var skipaður fyrsti forstöðumaður Tilraunastöðvarinnar að Keldum og gegndi því starfi til æviloka.
Alþjóðaráðstefna í júní um verk dr. Björns Sigurðssonar læknis á Keldum
Vísindamaður sem skipar
alþjóðlegan virðingarsess
ÁKVÖRÐUN erlendra sérfræðinga í læknavísindum að halda
alþjóðlega ráðstefnu á íslandi dagana 2. til 5. júní næstkom-
andi um hæggengar veirusýkingar í miðtaugakerfinu og verk
dr. Björns Sigurðssonar læknis, fyrsta forstöðumanns Til-
raunastöðvar háskólans í meinafræðum að Keldum, staðfestir
hversu ríkan virðingarsess rannsóknir Björns skipa í veiru-
fræðum. Björn hefði orðið 80 ára á þessu ári, en hann lést
16. október árið 1959, aðeins 46 ára gamall. Mun þetta vera
í fyrsta skipti sem haldið er alþjóðaþing um raunvísindastörf
Islendings. Er búist við að 300-400 vísindamenn muni sækja
ráðstefnuna sem er haldin á vegum Vísindaakademíu New
York og íslenska menntamálaráðuneytisins. Meðal fyrirlesara
verða nokkrir af þekktustu vísindamönnum í líf- og læknis-
fræði í heiminum í dag.
Jóhannes, sonur Björns, sem er
sérfræðingur í líffærameinafræði
og yfirlæknir við Mayo Clinic-
stofnunina í Rochester í Banda-
ríkjunum, segir í samtali við Morg-
unblaðið, að rannsóknir Bjöms séu
víðkunnar, sérstaklega vegna skil-
greiningar hans á áður óþekktum
sjúkdómi, hæggengum veirusýk-
ingum, og í raun sé æ oftar vitnað
til verka hans á síðari árum.
Óvenjulegur sé svo mikill áhugi
meðal vísindamanna á sviði líf- og
læknisfræði á rannsóknum sem
komnar eru til ára sinna, þar sem
nú eru liðin rúm 30 ár frá því síð-
asta fræðigrein hans birtist.
Bjöm er tvímælalaust talinn
einn þekktasti vísindamaður ís-
lands á þessari öld. Það er út-
breidd skoðun meðal veimfræð-
inga að þegar nóbelsverðlaunin í
DR. BJÖRN Sigurðsson var
óvenju afkastamikill á stuttri
starfsævi en hann lést 16. október
árið 1959, aðeins 46 ára gamall.
læknisfræði vom veitt fyrir rann-
sóknir á sviði hæggengra veiru-
sýkinga árið 1976 hefði með engu
móti verið hægt að ganga fram
hjá Birni hefði hann lifað.
Auðvelduðu skilning á alnæmi
Meginhluti vísindastarfa Björns
snérist um rannsóknir á veimsjúk-
dómum en hann var einnig af-
kastamikill á sviði annarra smit-
sjúkdóma. Björn setti fram bylt-
ingarkenndar hugmyndir um sér-
stök afbrigði veimsýkinga sem
hann nefndi „annarlega hæggeng-
ar veirusýkingar". Kom fljótlega
í Ijós að tilgátur hans stóðust og
þær standa enn. Hafa kenningar
hans skýrt mörg atriði í gangi
þessara sýkinga, og flýtt fyrir og
auðveldað rannsóknir á alnæmis-
veimnni, en sýnt hefur verið fram
á skyldleika alnæmisveirunnar og
visnuveiru, sem m.a. veldur riðu-
veiki í sauðfé.
Tilraunastöðin á Keldum
Eftir að Björn lauk kandídats-
prófi í læknisfræði frá Háskóla
Islands árið 1937 varð hann að-
stoðarmaður prófessors Níelsar
Dungals á Rannsóknastofu Há-
skólans. Hann stundaði svo fram-
haldsnám og rannsóknastörf í
Kaupmannahöfn og sumarið 1941
fór hann til Bandaríkjanna sem
styrkþegi Rockefellersjóðsins og
stundaði veirurannsóknir við
Rockefellerstofnunina í tvö ár.
Árið 1943 kom Björn heim og
gerðist þá aðstoðarlæknir á Rann-
sóknarstofu Háskólans en var
skipaður fyrsti forstöðumaður Til-
raunastöðvar Háskólans í meina-
fræði á Keldum í janúar 1946 og
gegndi hann því starfi til æviloka.
Þörfín fyrir rannsóknir á sauð-
fjársjúkdómum jókst mjög á árun-
um um og eftir 1940 þegar sjúk-
dómar, sem bárust til landsins
árið 1933 með svokölluðu karak-
úlfé, fóm að valda miklu tjóni.
Voru þar fyrst og fremst á ferð-
inni votamæði, síðan garnaveiki
og loks þurramæði.
Sendi ríkisstjórnin umsókn til
Rockefellersjóðsins um styrk til
að koma upp gmndvallarrann-
sóknastofnun í læknisfræði manna
og dýra haustið 1944. í grein um
verk Bjöms, eftir prófessor Hall-
dór Þormar, sem birtist í Andvara
árið 1991, segir hann að Björn
hafí mótað greinargerð þá sem
fylgdi umsókn ríkisstjórnarinnar
til sjóðsins. „Fylgdi Björn umsókn-
inni eftir og má ætla að jákvæð
viðbrögð Rockefellersjóðsins hafi
að miklu leyti ráðist af því' áliti
sem hann hafði unnið sér sem
styrkþegi sjóðsins nokkrum árum
áður,“ segir í grein Halldórs.
Rockefellersjóðurinn sendi
rausnarlegt framlag til að komið
yrði á fót stofnun sem helguð yrði
tilraunameinafræði, sem að sögn
Jóhannesar Björnssonar hefur að
núvirði numið talsvert á annað
hundrað milljóna króna. Fylgdi
styrknum það skilyrði að Björn
yrði forstöðumaður stofnunarinn-
ar og að ríkisstjórn íslands legði
fram mótframlag til að koma
henni á fót.
Lækningar á garnaveiki
Áætlað er að frá 1938 til 1953
hafi a.m.k. 75 þúsund fjár drepist
af völdum garnaveiki hér á landi
og leit um tíma út fyrir að veikin
myndi leggja sauðfjárbúskap á
stórum hluta Austur- og Norður-
lands í auðn. Björn stundaði um
árabil rannsóknir á sjúkdómnum
og gerði tilraunir með bóluefni sem
urðu síðar grundvöllur að doktors-