Morgunblaðið - 16.05.1993, Síða 4

4 FRÉTTIR/YFIRUT
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDÁGUR 16. MAÍ 1993
ERLEIMT
INNLENT
Lítill
þorskafli
Fiskaflinn í apríl var aðeins rúm
60.000 tonn en var 70.600 tonn á
sama tíma í fýrra. Þorskaflinn var
með allra minnsta móti eða aðeins
18.580 tonn og hefur aldrei orðið
svo lítill í þessum mánuði frá árinu
1967. í fyrra var þorskaflinn í apríl
27.395 tonn og er það með árinu
í ár og árinu 1985 einu skiptin sem
þorskafli hefur verið minni én
40.000 tonn í aprílmánuði. Mestur
varð aflinn í þessum mánuði árið
1970, 122.124 tonn, eða meira en
sexfalt meira en nú.
Fjárkúgun
Tæplega fertugur Kópavogsbúi
hefur játað að hafa kúgað fé út
úr nokkrum aðilum með því að
hóta að spila einkasamtöl þeirra
fyrir maka eða vinnufélag þeirra.
Honum tókst að hafa nokkra tugi
þúsunda króna upp úr krafsinu en
hann fór fram á að fá allt að 300
þúsund krónur í sumum tilfellum.
Valsmenn meistarar
Valsmenn tryggðu sér íslands-
meistaratitilinn í handknattleik
karla þegar þeir lögðu FH að velli
á 82 ára afmæli Vals á þriðjudag.
Leikurinn fór fram í Kaplakrika
og var íjórði úrslitaleikur liðanna.
Kolbeinsey minnkar
Óverrju mikið hefur molnað úr
ERLENT
Bannið við
hvalveiðum
framlengt
SAMÞYKKT var á ársfundi Al-
þjóðahvalveiðiráðsins í Kyoto í
Japan að framlengja bann við
hvalveiðum um eitt ár. Hafði ver-
ið við því búist og ósk Japaná um
að fá að veiða nokkrar hrefnur
við eigin strendur var einnig felld.
Drógu þá Norðmenn til baka til-
lögu sína um hrefnuveiðikvóta við
Noreg. í mótmælaskyni við af-
stöðu ráðsins gengu Norðmenn
út áður en fundi lauk og talið er
hugsanlegt, að þeir og Japanir
segi sig úr ráðinu. Eru jafnvel
taldar líkur á, að Japan, Suður-
Kórea, Kína og Rússland stofni
sitt eigið hvalveiðiráð og hefji
veiðar í Norðvestur-Kyrrahafí.
Bandarílq'amenn hafa hótað ís-
lendingum, Norðmönnum og Jap-
önum refsiaðgerðum hefji þeir
hvalveiðar og hvetja önnur ríki til
að gera það sama.
Búist við dönsku já-i
DANIR takast á um Maastricht-
samninginn öðru sinni á þriðjudag
og samkvæmt síðustu skoðana-
könnunum verður hann sam-
þykktur. Hefur stuðningur við
hann verið að aukast og dofnað
yfir andstæðingunum að sama
skapi. Stjómmálamenn vilja þó
engu spá um úrslitin, minnugir
niðurstöðunnar fyrir ári, en þeir
og frammámenn í dönsku at-
vinnulífi vara landa sína við afleið-
Kolbeinsey vegna veðurs í vetur.
Klettur á eyjunni austanverðri hef-
ur horfið í sæ en hann var hæsti
punktur eyjarinnar.
Halldór Blöndal, samgönguráð-
herra, segir að gífurlega fjármuni
þurfi ti! að bjarga eyjunni.
112 neyðarnúmer
EES-samningurinn skuldbindur
íslendinga til að taka upp sam-
evrópska neyðamúmerið 112 fyrir
árslok 1996. Tæknilega væri hægt
að taka neyðarnúmerið 0112 í
notkun nú þegar og með nýju síma-
númerakerfí verður hægt að taka
0 framan af árið 1996.
Pesetinn og escudosinn
felldir
Gengi spænska pesetans hefur
verið fellt um 8% og portúgalska
escudosins um 6,5%.
Dagbjartur Einarsson, formaður
Sölusambands íslenskra fiskfram-
leiðenda segir að gengisbreytingin
vegi upp á móti lækkun tolla á
saltfíski í Evrópubandalaginu og
valda saltfiskútflytjendum ein-
hveijum búsifjum.
Kjaraviðræður
Guðlaugur Þorvaldsson, ríkis-
sáttasemjari, hefur ákveðið eftir
óformleg samtöl við forystumenn
VSÍ og ASÍ að kalla saman fulltrúa
sambandanna til fundar á mánu-
daginn kl. 13. Markmiðið er að
kanna hvort grundvöllur sé fyrir
því að aðilar kalli saman hinar stóru
samninganefndir sínar í því skyni
að gera eina tilraun enn til að ná
heildarsamningum.
ingum þess að fella samninginn.
Segja þeir, að það þýddi gengis-
lækkun, vaxtahækkun, minni
skattalækkanir og meira atvinnu-
leysi.
Segir Serba hafna
friðaráætlun
BOSNÍU-Serbar
ganga að kjör-
borðinu um helg-
ina og greiða at-
kvæði um áætl-
un Vance og
Owens og Sam-
einuðu þjóðanna
um frið í landinu.
Radovan
Karadzic, leið-
togi þeirra, spáir því, að hún verði
felld og virðast þá engin úrræði
vera eftir fyrir vestræn ríki nema
einhvers konar hernaðaraðgerðir.
Um þær er þó engin samstaða enn
og litlar líkur þykja á, að Bosníu-
Serbar muni gefast upp í bráð
fyrir efnahagslegum refsiaðgerð-
um. Síðustu daga hafa auk þess
geisað harðir bardagar milli Kró-
ata og múslima, einkum í borg-
inni Mostar, og eru Króatar sak-
aðir um sams konar þjóðemis-
hreinsanir gagnvart múslimum og
Serbar. Hafa fulltrúar ýmissa
Evrópuríkja varað stjórnvöld í
Króatíu við afleiðingum þess fyrir
hana.
Færeyingar ekki
borgunarmenn
FÆREYINGAR ráða ekki við að
greiða af erlendum skuldum þjóð-
arinnar og er búist við, að þeir
verði að leita á náðir Dana enn
einu sinni. Er talað um, að þeir
ætli að fara fram á 30 milljarða
ísl. kr. styrk og Finnbogi Isaks-
son, sem fer með efnahagsmál í
færeysku landsstjórninni, segir,
að danska stjórnin eigi ekki ann-
arra kosta völ en hjálpa Færeying-
um. Hafa þessi mál orðið tilefni
harðra árása Framfarafiokksins
danska á stjómina og Kirsten
Jacobsen, einn þingmanna hans,
segir, að það nái ekki nokkurri
átt, að danskir skattgreiðendur
verði látnir borga fyrir gjaldþrot
færeysku fyrirgreiðslupólitíkur-
innar. Þar að auki hafí Færeying-
ar ávallt greitt minni skatta en
Danir.
Bylting í verslun-
arháttum í Evrópu
Afsláttarverslanir, sem bjóða allt að 40% lægra verð en
stórmarkaðir, eru að gjörbreyta markaðsmyndinni
Hinn nýi verslunarmáti
Afsláttarverslanimar em ekki ólíkar því, sem hér má sjá. Ekk-
ert spennandi og flestar vörur í kössunum, sem þær komu í.
Verðið getur hins vegar verið allt að 40% lægra.
ÞAÐ fer lítið fyrir glæsileik-
anum en afsláttarverslanirn-
ar í Evrópu geta verið
ánægðar með sinn hlut. Á
sama tíma og stórmarkaðirn-
ir hafa fengið að kenna
óþyrmilega á efnahagssam-
drættinum blómstra afslátt-
arverslanir á borð við Aldi í
Þýskalandi og Netto í Dan-
mörku. Tölur um afkomuna
liggja raunar ekki alltaf á
lausu vegna þess, að margar
þessara verslana eru í einka-
eigu, en enginn vafi er á, að
hlutur þeirra í þeim 340 millj-
örðum dollara um það bil,
sem Evrópumenn nota til
matarkaupa á ári hverju, fer
sífellt stækkandi. í Þýska-
landi þar sem afsláttarversl-
anir eiga sér lengsta sögu,
hafa þær fjórðung markaðar-
ins.
etta ætti að vera stóru smá-
söluverslununum mikið um-
hugsunarefni enda hefur þróunin
hjá þeim sjálfum gert þær veikar
fyrir þess konar afsláttarverslun,
sem blómstrað hefur í Þýska-
landi. í mörgum löndum eru stóru
keðjumar að opna markaði þar
sem boðið er upp á allt milli him-
ins og jarðar á miklu flæmi,
gjarr^ fyrir utan borgarmörkin;
þar er nóg af bílastæðum, veit-
ingahúsum, bakaríum og jafnvel
boðið upp á lifandi tónlist. Full-
komið eftirlitskerfi fylgist með
viðskiptavinunum og verslanimar
bjóða gjarna upp á sín eigin vöru-
merki. Að sjálfsögðu vilja þær fá
eitthvað fyrir öll þessi herlegheit
og til þess er séð með verðlagning-
unni.
Tilkostnaður í lágmarki
Hjá þeim afsláttarverslunum,
sem lengst ganga, er þessu öllu
snúið á haus. Þýsku verslanirnar,
sem risu upp eftir stríð, eru besta
dæmið um það
en þær em um
margt frá-
brugðnar þeim
amerísku. í stað
stórbygginga,
sem aðeins er
hægt að nálgast
á bíl, leigja þær litla og ódýra
aðstöðu á götuhomum til að kom-
ast sem næst fólkinu og yfirbygg-
ingin er sáralítil. í flestum afslátt-
arverslunum er fátt starfsfólk og
varan er seld beint upp úr kössun-
um. Rekstrarkostnaðurinn er því
ekki nema brot af því, sem gerist
hjá stórmörkuðunum. Þýsku af-
sláttarverslanirnar geta boðið allt
að 40% lægra verð í sumum vöru-
flokkum en stórmarkaðirnir.
Aðalgaldurinn við velgengni
afsláttarverslananna liggur þó í
því hvemig þær haga rekstrinum
frá degi til dags. Með því að tak-
marka sig við tiltölulega lítið vöm-
úrval gera þær dreifinguna miklu
einfaldari og með því að selja
aðeins þær vörur, sem mikil hreyf-
ing er á, losna þær við mikið
birgðahald. Algengt er, að búið
sé að selja vörusendingu áður en
komið er að því að greiða hana.
Afsláttarverslanirnar hafa einnig
nána samvinnu við framleiðendur
og selja ýmsa vöru undir eigin
merki. Er allur kostnaður við hana
miklu minni en aðra merkjavöru
með afslætti. Bestu afsláttarversl-
anirnar „vinna eftir kerfi, sem
gengur eins og svissneskt úr“
segir Philippe Kaas hjá OC&C-
ráðgjafarfyrirtækinu í
París.
Þýska innrásin
Þegar þýsku verslanirnar Lidl
& Schwarz og Aldi höfðu full-
komnað sitt eigið kerfí heimafyr-
ir, fóm þær að líta út fyrir land-
steinana. Urðu nágrannalöndin,
Danmörk, Holland og Belgía,
fyrst fyrir valinu og raunar má
segja, að í Danmörku og með til-
komu Netto hafí orðið skyndileg
ragnarök hjá smásöluversluninni
með matvöru. Síðan kom Frakk-
land og nú jafnvel Spánn.
Röðin er líka komin að Bret-
landi. Þar var fyrir Kwik Save,
afsláttarverslun af vægari teg-
undinni, en óhætt er að segja, að
þar sé rífandi gangur. Er árlegur
hagnaður Kwik Save mikið öfund-
arefni annarra verslunareigenda
en fyrirhugað
er að opna eina
Kwik Save-
verslun á viku á
næstunni.
Velgengni
Kwik Save hef-
ur verkað eins
og segull á afsláttarverslanimar
í Evrópu. „Fyrir þremur árum var
aðeins ein Kwik Save en nú em
að minnsta kosti 13 fyrirtæki á
þessum markaði,“ segir Henrik
Gundelach, sem sér um rekstur
Netto-verslananna í Bretlandi.
Þær em nú 46 talsins í Norður-
Englandi og fyrirhugað er að
færa út kvíarnar til Mið-Englands
og Skotlands. Franska fyrirtækið
Carrefour er búið að setja upp
verslun í Kent og í síðasta mán-
uði keypti Rewe, þýskt smásölu-
fyrirtæki, sem er einnig á afslátt-
armarkaðinum, 26% hlut í Budg-
ens, lítilli verslanakeðju í Bret-
landi.
Kvíða ekki góðu dögunum
Þetta sýnir vel hve auðvelt er
að flytja afsláttarfyrirkomulagið
frá einu landi til annars en efa-
semdamennirnir halda því fram,
að það hafi blómstrað í Þýska-
landi aðeins vegna strangra
skipulagsreglna um stórmarkaði
og takmarkaðs opnunartíma þý-
skra verslana. Talsmenn smásölu-
verslunarinnar reyna líka að bera
sig vel. J. Sainsbury, sem er
stærstur í matvælasmásölunni,
segir, að afsláttarverslanirnar
hafi hagnast um stund á efna-
hagssámdrættinum og muni að
lokum éta hver annan, ekki smá-
söluverslunina.
Þessu vísa talsmenn afsláttar-
verslananna á bug og segjast
engu kvíða þótt góðu dagarnir
komi aftur. Gundelach hjá Netto
bendir á, að smásöluverslunin
komist ekki af með minna en 6,5%
hagnað en afsláttarversluninni
nægir 1%. Svigrúm þeirrar síðar-
nefndu er því miklu meira, hvort
sem er í kreppu eða góðæri. Þeg-
ar afsláttarverslanirnar risu upp
og blómstruðu í Frakklandi var
þar enn mikill hagvöxtur.
Verðstríð á öllum sviðum
Til þessa hafa afsláttarverslan-
ir að mestu takmarkað sig við
matvælin en Aldi býður stundum
upp á fatnað á lágu verði í auglýs-
ingaskyni. Það er líka sennilegt,
að verðstríðið breiðist fljótt út til
annarrar vöru enda eru þegar
komin til sögunnar svokallaðir
lagerklúbbar. Félagar í þeim
greiða sitt árgjald en fá í staðinn
að kaupa vöiuna á heildsöluverði.
Costco, þriðja stærsta lagerklúb-
bakeðjan í Bandaríkjunum, og
Nurdin & Peacock, bresk heild-
sala, ætla að stofna klúbba í Bret-
landi.
Það er vandséð hvernig smá-
söluverslunin á að bregðast við
þessu en einn möguleikinn er að
tengjast afsláttarversluninni. Það
gerði Carrefour í Frakklandi þeg-
ar það stofnaði Erteco um miðjan
síðasta áratug. Erteco er nú með
400 verslanir og á síðasta ári jókst
salan um þriðjung. Asda og
Gateway, tvö bresk smásölufyrir-
tæki, eru að þreifa fyrir sér á
þessu sviði en byijunin getur ver-
ið erfið. Sem dæmi má nefna, að
það var fyrst í fyrra, að rekstur
Erteco var á sléttu.
Uppgangur afsláttarverslana í
Evrópu er að valda byltingu og
gjörbreyta matvælaversluninni í
sinni gömlu mynd. Við því reyna
sum smásölufyrirtækin að bregð-
ast með því að sameinast fyrir-
tækjum í öðrum löndum í þeirri
von, að hagkvæmni stærðarinnar
hjálpi upp á sakirnar, en líklegt
er, að önnur verði afsláttarversl-
uninni auðveld bráð.
(Heimild: The Economist)
BAKSVID
Eftir Svein Sigurdsson