Morgunblaðið - 16.05.1993, Qupperneq 10

10 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. MAÍ 1998
eftir Guðna Einarsson
NÝLEGA voru íslensk útvarpslög löguð að samningnum
um evrópska efnahagssvæðið og þýðingarskyldu á sjón-
varpsefni aflétt. Með þeirri breytingu er leyft að endur-
varpa samfelldri og óbreyttri dagskrá erlendra sjónvarps-
stöðva hér á landi. Endurvarp erlendra stöðva kann að
hefjast þegar í haust.
jósvaka-
miðlun hér á
landi hefur
lengst af
verið mikl-
um tak-
mörkunum
háð. Ekki
eru nema
tæp átta ár
síðan einkarétti Ríkisútvarpsins var
aflétt og nú hverfa þær hömlur sem
voru í vegi viðstöðulausrar dreifingar
erlends sjónvarpsefnis hér á landi.
Mörg sjónarmið eru á kreiki varð-
andi þetta mál. Annars vegar ótti
við skaðleg áhrif útlendra sjónvarps-
sendinga á íslenska menningu, hins
vegar sú skoðun að verndarstefnan
hafi beinlínis haft slæm áhrif á þróun
Ijölmiðlunar hér á landi. Bogi Ág-
ústsson fréttastjóri Sjónvarpsins hef-
ur ákveðna skoðun á verndarpólitík-
inni. „íslensk stjórnvöld hafa með
þýðingarskyldunni, þessari meintu
vöm íslenskrar menningar, leynt og
ljóst lagt stein í götu þess að Islend-
ingar geti notið erlends sjónvarpsefn-
is. Þessi vemdarstefna hefur komið
í veg fyrir að hægt væri að bjóða
það besta sem verið hefur á gervi-
hnöttunum, eins og norrænu stöðv-
arnar og BBC. Verndarstefnan hefur
beint erlendu sjónvarpsáhorfi að því
lakasta sem býðst.“
Kapalkerfi
Þróun í dreifikerfum sjónvarps
hefur orðið með öðmm hætti hér á
landi en í nágrannalöndum. Þar eru
víða í stærri byggðarlögum viðamik-
il kapalkerfi, sem dreifa efni frá
gervihnöttum og staðbundnum
stöðvum til áhorfenda. Á 9. áratugn-
um varð ör uppbygging kapalkerfa
víða um land. Þessi kerfi voru einka-
framtak áhugamanna sem ekki vildu
una ríkjandi fábreytni í sjónvarps-
málum og tóku lögin í sínar hendur.
Kapalkerfin byggðust á því að mis-
mörg heimili tengdust einu eða fleiri
myndbandstækjum sem einhver
áhugasamur sá um að mata á mynd-
böndum. Þessi starfsemi var kolólög-
leg jafnt með tilliti til höfundarréttar-
laga, fjarskiptalaga og útvarpsiaga.
Ný útvarpsiög tóku gildi 1985 og
opnuðust með þeim ýmsir nýir mögu-
leikar. Páll Jónsson, yfirtæknifræð-
ingur hjá fjarskiptasviði Pósts og
síma, segir að um miðjan síðasta
áratug hafi stofnunin sett fram hug-
myndir um að kapalvæða höfuðborg-
arsvæðið. Helsti kostur kapalkerfis
umfram þráðlausa dreifíngu er að
kapalkerfið er tvívirkt, boð geta bor-
ist í báðar áttir. Notandinn getur því
notað kerfið til að hafa samband við
aðra, í stað þess að vera einungis
viðtakandi. Ætlunin var að Póstur
og sími sæi um lagnakerfi sem dreif-
ingarfyrirtæki gætu síðan hagnýtt.
Þessar hugmyndir voru m.a. kynntar
Samtökum sveitarfélaga á höfuð-
borgarsvæðinu, Reykjavíkurborg og
fleirum. Ekkert varð úr þessum hug-
myndum því „þegar Stöð 2 fór af
stað haustið 1986 fór af þessu þrýst-
ingurinn", eins og Páll Jónsson orðar
það.
Útsendingarkerfi með myndlás,
líkt og Stöð 2 notar og hyggst koma
á fót fyrir endurvarpið, hefur verið
kallað „þráðlaust kapalkerfi". Mót-
taka efnisins er skilyrt við þá sem
greiða hafa myndlykil og greiða af-
notagjald. Þetta er sama fyrirkomu-
lag og þróaðist í kapalkerfum erlend-
is, munurinn er sá að sjónvarpsmerk-
ið berst um loftið en ekki þráð.
Margir hafa litið til ljósleiðarans
sem framtíðarmiðils fjölmiðlunar og
fjarskipta. Ör uppbygging ljósleið-
arakerfisins hér á landi og tii ann-
arra landa mun hafa byltingu í för
með sér. Það eru skiptar skoðanir
innan Pósts og síma, hvað þá annars
staðar, um hvemig ljósleiðaratæknin
kemur til með að nýtast í dreifingu
sjónvarpsefnis á næstu árum. Frá
árinu 1986 hefur stofnunin lagt rör
í jörð þar sem unnið hefur verið að
tengingum nýrra íbúðarhverfa.
Röralagnimar eru m.a. með lagningu
ljósleiðara í huga. Hugmyndir hafa
verið um að leiða ljósleiðara í götu-
kassa símans og nota síðan kopar-
strengina til að tengja heimilin við
netið, en engar mótaðar áætlanir era
enn í þessu efni enda um dýra fram-
kvæmd að ræða.
Opinber símafyrirtæki í nágranna-
löndum, m.a. í Skandinavíu, hafa
talsverðar tekjur af að reka kapai-
kerfi. Þau annast lagnir og tæknileg-
an rekstur kerfanna en kapalfélög
sjá um efnisútvegun og þjónustu við
áhorfendur. Páll Jónsson tæknifræð-
ingur álítur að ákvörðun íslenska
útvarpsfélagsins hf. (ÍÚ) um ör-
bylgjusendingar muni seinka kapal-
væðingu hér á landi. „Eg tel að ör-
byigjukerfíð gegni sínu hlutverki að
minnsta kosti næstu 10 árin.“
Hannes Jóhannsson, _ _ fram-
kvæmdastjóri tæknisviðs IÚ, segir
ástæðu þess að félagið velur ör-
bylgjuútsendingar einfaldlega þá að
hér er ekkert kapalkerfí og telur
hann of langt að bíða þess að það
Fyrirhugaó er aó hef ja
endurvarp erlendra
sjónvarpsrása hér á
landi og undirbúningur
samnorrænnar
f réttarásar í gangi
komi til sögunnar. „Einhvern tímann
kemur að því að það verður kapall
í Reykjavík, en það eru einhver ár í
það. Þar sem kapalkerfi eru í stór-
borgum era örbylgjuútsendingar not-
aðar jafnhiiða þar sem byggðin dreif-
ist.“ Að sögn Hannesar er tæknilega
mögulegt að hefja endurvarpssend-
ingamar þegar í haust.
Togstreita um tíðnir
Sagt er að lengi taki sjórinn við
og það sama álíta margir um bylgju-
svið útvarps- og sjónvarpsrása.
Raunin er önnur og með þeirri út-
sendingartækni sem notuð hefur ver-
ið til þessa rúmast á hveiju útsend-
ingarsviði, eða „bandi“, einungis til-
tekinn fjöldi rása. Allt til 1986 var
Ríkissjónvarpið eitt um hituna og því
friður um útvarpstíðnirnar. Þrátt
fyrir afnám einkaréttarins voru ýmis
ljón í vegi þeirra sem hugðu á sjón-
varpsútsendingar. VHF-tíðnir á höf-
uðborgarsvæðinu voru sem næst full-
nýttar og Ríkisútvarpið vildi sitja að
þeim. Stöð 2 var samt veitt VHF-
tíðni og þessi gjörð á vafalítið þátt
í örri útbreiðslu stöðvarinnar í upp-