Morgunblaðið - 16.05.1993, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. MAI 1993
Danir greiöa á ný þjóðaratkvæði um Maastricht-samkomulagið
Andstæðingar Maastricht-samkomulagsins lýstu Evrópubandalaginu sem samkomu svínslegra aurapúka á hátíðinni „Rokk gegn
Brussel".
eftir^ Sigrúnu Davíðsdóttur, Kaupmannahöfn
NÚ ÞEGAR komið er að þjóðaratkvæðagreiðslu í Dan-
mörku um þátttöku Dana í næsta áfanga EB-samvinn-
unnar eru bæði meðmæltir og mótmælendur sammála
um eitt atriði: Hvernig sem allt fer, hvort sem svarið
verður af eða á, þá er óvíst hvernig evrópsk samvinna
á eftir að þróast nákvæmlega næstu árin. Maastricht-
samkomulagið er ekki nein framkvæmdaáætlun í smá-
atriðum, heldur rammi sem löndin geta nýtt sér til að
hnýtast nánari böndum. Og þau geta áfram verið ósam-
mála og ósamstiga svo óvíst er hvernig einstökum atrið-
um reiðir af, eins og til dæmis sameiginlegum gjaldm-
iðli. En fyrst er að sjá hver örlög samkomulagið sjálft
hlýtur og þar vega úrslitin
Hvað felst í Maastricht-
samkomulaginu og hver eru
Edinborgarákvæðin?
Með Máastricht-samkomulaginu
mun Evrópubandalagið breytast í
Evrópusambandið. Þó undirstaða
þess sé sameiginleg efnahagsstefna
til að treysta efnahagsöryggi land-
anna, sameiginleg utanríkis- og ör-
yggisstefna til að styrkja varnir og
stöðu landanna út á við og aukin
samvinna varðandi glæpi, innflytj-
endur og réttarfar til að styrkja lönd-
in inn á við, þá er fjarri því að sam-
bandið sé þar með orðið sambands-
ríki. Enginn vafi er á að öf! innan
EB kjósa þá þróun, en samvinnan
hefur varla gengið svo ljúflega fyrir
sig hingað til að það sé í augsýn.
Þegar Uffe Ellemann-Jensen, þá-
verandi utanríkisráðherra, skrifaði
undir Maastricht-samkomulagið í
samnefndum bæ, ásamt evrópskum
starfsbræðrum sínum, var hann
spurður hvort hann héldi að Danir
segðu já við því. Eftir stutta kúnst-
pásu sagði ráðherrann með vinsam-
legum þunga: „Þeir segja já takk?.“
Honum skeikaði ögn þar. En þrátt
fyrir öll orð fyrir atkvæðagreiðsluna
um samkomulagið um að Danir yrðu
aðeins spurðir einu sinni, þá varð
raunin önnur. Nú kjósa Danir reynd-
ar ekki um sjálft samkomulagið,
heldur um dönsk sérákvæði, kennd
við Edinborg, þar sem hin EB-löndin
lögðu blessun sína yfir þau. Ef þeir
samþykkja sérákvæðin getur danska
þingið staðfest samkomulagið, því
þau eru fyrirvarar um að Danir
muni ekki taka þátt í tilteknum atrið-
um þess.
Eftir höfnun Dana í fyrra komust
danskir stjómmálamenn að þeirri
niðurstöðu að Iandar þeirra væru
tortryggnir gagnvart sameiginlegum
Evrópugjaldmiðli, varnarsamstarfí
í Danmörku þungt.
og sambandsborgararéttinduni, hlið-
stæðum ríkisborgararétti. Maastric-
ht-samkomulagið gerir reyndar ráð
fyrir að einstök lönd geti hafnað
gjaldmiðlinum og að varnarsamstarf-
ið sé valfrjálst, en með sérákvæðun-
um hafa Danir þegar hafnað þessu.
Ákvæðin um borgararéttinn slá því
föstu að aðrir EB-borgarar geti ekki
notið sömu réttinda í Danmörku og
danskir ríkisborgarar. Auk þess er í
sérákvæðunum yfírlýsing um að
stefna beri að því að sem flestar
ákvarðanir verði teknar heima fyrir
og að stjómsýsla EB skuli vera opin
og lýðræðisleg. Sérákvæðin hafa
verið sett ofan á samkomulagið og
það er um þau, sem Danir kjósa á
þriðjudaginn.
Ákvæðin gilda fyrir Dani. Hingað
til hefur verið ófrávíkjanleg regla
innan EB að löndin sætu öll við sama
borð, en ákvæðin hafa breytt þessu.
Nú er spurt hvaða áhrif þau hafí
fyrir þær þjóðir, sem eru að undirbúa
aðildarumsókn. Norðmenn setja
meðal annars skilyrði varðandi físk-
veiðar og olíu. Danskir stjómmála-
menn svara loðið um undanþágu-
möguleika, sem Danir hafí fengið
vegna góðrar frammistöðu og sam-
starfs, en þeir séu hins vegar fullir
skilnings á sérstöðu einstakra landa.
Það er hins vegar hætt við að Norð-
menn geti ekki leyst sín mál með
utanábyggingu við Maastricht-sam-
komulagið, því þeirra vamaglar snú-
ast um áþreifanlega hagsmuni.
Viyið þið hjálpa Rússum hér
eða heima fyrir? — Viljið þið
hærri eða lægri skatta?
í fyrra voru pólitísk rök áberandi
í baráttunni fyrir samkomulaginu.
Uffe Ellemann-Jensen var í farar-
broddi og jafnaðarkonan Ritt Bjerre-
gaard stóð dyggilega við hlið hans.
Þeim var hugleikið að sannfæra
Poul Nyrup Rasmussen, for-
sætisráðherra: „Traustur efnahag-
ur aðeins tryggður með já-i.“
landa sína um að upplausnin í Aust-
ur-Evrópu kallaði á kröftugan og
samræmdan stuðning til að styrkja
uppbygginguna þar og hindra óreiðu,
sem gæti opnað leiðir fyrir öfgaöfl
og andlýðræðissinna. Betra væri að
styðja þessar þjóðir heima fyrir en
taka á móti flóttamannastraumi það-
an. En sameinað Þýskaland var einn-
ig ofarlega á baugi og skaut mörgum
Dönum skelk í bringu. Meðmælendur
samkomulagsins bentu eindregið á
að betra væri að vera með þeim í
hópi fleiri ríkja, en láta allt leysast
upp og horfa á Þjóðveija stika vel-
ferðarveginn án tillits til nágrann-
anna.
í ár leiðir ný stjórn baráttuna
undir forsæti jafnaðarmanna og hún
höfðar til nærtækari hluta. Kjósend-
um hefur æ ofan í æ verið bent á að
já hafi í för með sér skattalækkanir
og fátt á jafn greiðan aðgang að
huga Dana en þetta lausnarorð.
Þannig hefur umræðan verið færð
nær peningapyngju hvers og eins. í
ávarpi í lok fyrirspurnar- og kynning-
arþáttar jafnaðarmanna í vikunni
sagði Poul Nyrup Rasmussen forsæt-
isráðherra að traustur efnahagur
væri eini trausti grundvöllurinn fyrir
áframhaldandi velmegun og yrði að-
eins tryggður með já-i.
Ef danskir stjómmálamenn hefðu
ekki á sínum tima skuldbundið sig
til að láta greiða þjóðaratkvæði um
alla megináfanga Evrópusamstarfs-
ins hefði allt gengið slétt og fellt
fyrir sig, því síðan Danir gengu í
Efnahagsbandalagið 1972 hefur ver-
ið öruggur þingmeirihluti fyrir öllu,
sem fylgt hefur í kjölfar þess. Nú
styðja um níutíu prósent þingmanna
sérákvæðin. Líkt og í Bretlandi hefur
Uffe Ellemann-Jensen, fyrrum
utanríkisráðherra: „Þeir segja já
takk.“
framvindan hér sýnt að ef hlutverk
stjómmálamanna er að marka stefnu
og fá kjósendur til að slást í hópinn,
þá hefur þeim ekki lánast það vel.
Danskir stjórnmálamenn geta að
mestu kennt sjálfum sér brösóttan
árangur við að telja kjósendur á sitt
band. Þegar í Rómarsáttmálanum
1957 var hinn pólitíski tónn sleginn.
Ætlunin var að njörva aðildarríkin
fastar saman með árunum, þó fæst-
um dytti í hug að Austur-Evrópu-
löndin myndu sækja um inngöngu
sisona. Danskir stjómmálamenn
hafa hins vegar alla tíð verið óða
uppteknir af því að sannfæra kjós-
endur um að þó efnahagsbandalag
breyttist í Evrópubandalag, sem
breyttist í Evrópusamband, þá væri
samstarfíð einungis lauslegt og Dan-
mörk réði sér auðvitað alveg sjálf.
Hinn pólitíski þáttur var ekki rædd-
ur, heldur látið sem Rómarsáttmál-
inn væri forskriftin að hjálpar- og
stuðningssamtökum fyrir bændur og
fiskimenn og verslunarleið fyrir
danskar afurðir. Það var ekki svo
lítill tími sem fór í það síðasta ár
fyrir Poul Schluter, þáverandi for-
sætisráðherra, að endurtúlka orð sín
frá 1986 um að öll áform um Evrópu-
sambandið væru steindauð. Hvort
sem menn vilja kalla þetta ónákvæm-
an eða óheiðarlegan málflutning, þá
hefur hanri vafalaust ruglað kjósend-
ur í ríminu.
í umræðunum er iðulega spurt
hvort Danmörk missi eitthvað af
sjálfstæði sínu við veruna í EB. Af
þvi að stjómmálamenn hafa forðast
að viðurkenna eðli þess Evrópusam-
starfs, sem stefnt er að, og heldur
kosið að undirstrika sjálfstæði Dana
hefur þeim veist erfítt að sveigja
athygli kjósenda að því að sjálfstæði
felist ekki síður í að geta verið með
í að ákveða aðstæður á mikilvægustu
mörkuðum sínum. Ef Danir óski
áfram að vera verslunar- og við-
skiptaþjóð, þá eru þeir mjög háðir
öðrum löndum. Þá sé spurningin
hvort þeir vilji hafa áhrif á þá er-
lendu þætti, sem þeir eigi lífsafkom-
una undir. Andstæðingar samkomu-
lagsins hafa byggt málflutning sinn
mjög á þjóðernislegum skírskotunum
um sjálfstæði og sjálfsákvörðunar-
rétt, sem áðurnefnd óklárheit hafa
auðveldað. Einnig hefur þeim verið
hugleikið að sá efa í huga kjósenda
um lagalegt gildi sérákvæðanna.
Hvað tekur við?
Óvissan um hvernig EB þróast er
ótvíræð og um leið hvert hlutverk
þess verður. Austur-Evrópulöndin
horfa bænaraugum í vesturátt og
þurfa ekki að kvarta yfír skorti á
hvatningarorðum í sinn garð. Á nýaf-
staðinni ráðstefnu í Kaupmannahöfn
um þróunina austur frá mátti þó
glöggt greina nokkra óþolinmæði,
því þrátt fyrir yfirlýstan vilja hefur
EB ekki tekist að skrúfa saman
skipulega stuðningsáætlun. Kannski
er það heldur ekki lausnin, því ein-
stök lönd eru misjafnlega á sig kom-
in. Hins vegar benda þau óspart á
þann tvískinnung, sem komi fram í
tali um efld viðskipti annars vegar
og tollamúra hins vegar.
Annað stórmál fyrir EB-löndin, og
þá einkum þau minni, er hvernig
ákvörðunarrétti einstakra lauda
verður háttað í framtíðinni. Eins og
er hafa löndin neitunarvald, sem
sjaldan er notað, því þau koma sér
saman um hlutina fyrirfram. í fram-
tíðinni verða væntanlega teknar upp
meirihlutaafgreiðslur og þá gæti
komið upp togstreita milli litlu og
stóru landanna. Og ef fleiri lönd
bætast við, til dæmis Svíþjóð, Finn-
land, Noregur og svo Austur-Evrópu-
lönd, þá stækkar hinn opni markað-
ur, en sjónarmiðunum ijölgar og
hagsmunum líka.
Ef Danir hafna sérákvæðunum,
þá þurfa hin löndin ellefu að sníða
Maastricht-samkomulagið upp á
nýtt. Þó að Danir geri hinum EB-
löndunum mögulegt að halda áfram
eins og ekkert hafi í skorist, þá er
enn mjög óljóst hvert sú leið liggur,
bæði hvað varðar samvinnu innan
Evrópu, en einnig hvemig styrkt
vald EB kemur fram út á við, til
dæmis í samskiptum við Bandaríkja-
menn og löndin fyrir botni Miðjarðar-
hafs.
i
i
i
(
i
i
i
i
i