Morgunblaðið - 28.05.1993, Blaðsíða 13
MOKGUNBl-AÐID FjÖ^UDAGUR 28. MAÍ 1993
BamaheiU - heimili
fyrir vegalaus böm?
eftir Ingu
Stefánsdóttur og
Sigurð Ragnarsson
Eins og alþjóð er kunnugt stóðu
samtökin Barnaheill fyrir lands-
söfnun til vegalausra barna í mars
á síðastliðnu ári. Fljótlega eftir það
var haft samband við okkur undir-
rituð og við beðin að veita heimilinu
forstöðu. Við gengum með gleði til
þess starfs. Vonuðum að reynsla
okkar af því að stofna, byggja upp
og reka meðferðarheimili eins og
við höfðum áður gert í Smáratúni
í Fljótshlíð og síðar á Torfastöðum
í Biskupstungum mætti koma að
gagni. Sú gleði fékk snöggan
endi og 13. mars síðastliðinn
sögðum við endanlega upp sam-
vinnu við Barnaheill, vegna sí-
vaxandi ágreinings við ákveðna
aðila innan stjórnar. í síðasta
fréttabréfí Barnaheilla er m.a.
fjallað um þessi starfslok, og þar
farið svo á snið við sannleikann
að ekki verður við unað. Því þessi
grein til að leiðrétta verstu mis-
sagnirnar.
Uppsögn okkar er fyrst og síðast
vegna ótrúlegra og óheiðarlegra
starfshátta þeirra er virðast ráða
ferðinni í samtökunum Barnaheill,
þ.e. formanns og varaformanns, en
ekki vegna ágreinings við land-
græðslu, landbúnaðar- eða félags-
málaráðuneyti, eins og látið er að
liggja í áðurnefndu fréttabréfi.
Þetta kemur skýrt fram í uppsagn-
arbréfi okkar til Barnaheilla og
greinin í fréttabréfinu því augljós-
lega skrifuð gegn betri vitund.
Samstarfið fór af stað í júní ’92
í nánu og góðu samstarfi við þáver-
andi varaformann og starfsmann
Barnaheilla, Láru Pálsdóttur.
Samningar við félagsmálaráðuneyti
voru gerðir með svipað rekstrar-
form í huga og er á Meðferðarheim-
ilinu á Torfastöðum, og bújörð
„í síðasta fréttabréfi
Barnaheilla er m.a.
fjallað um þessi starfs-
lok, og þar farið svo á
snið við sannleikann að
ekki verður við unað.
Því þessi grein til að
leiðrétta verstu mis-
sagnirnar.“
fannst, Geldingalækur í Rangár-
valjahreppi.
I nóvember/desember fóru hins
vegar alls kyns undarlegheit að líta
dagsins ljós í starfsháttum for-
manns Barnaheilla og hluta stjórn-
ar. Þannig var ráðinn verkefnis-
stjóri (starfár sem trésmiður og
kennari) og skyndilega var hann
kominn í aðalhlutverk við að annast
forsögn með arkitekt um byggingu
væntanlegs meðferðarheimilis,
þrátt fyrir að hann hefði aldrei áður
komið nálægt meðferðarheimili og
þekkti því ekkert þær þarfir sem
vinna þarf út frá.
Strax og við urðum vör við að
einhver ágreiningur var uppi um
hvernig unnið skyldi að málum,
lögðum við áherslu á að við sett-
umst niður með stjórn Barnaheilla
til að við gætum augliti til auglitis
unnið okkur í gegnum þá erfiðleika
er hugsanlega væru á veginum.
Þetta höfum við ítrekað lagt til, eða
í u.þ.b. fimm mánuði, en formaður-
inn hefur af einhverjum undarleg-
um ástæðum alls ekki getað fallist
á nauðsyn þessa. Þannig er sú und-
arlega staða, að eftir nær níu mán-
aða „samstarf" um þetta stóra
verkefni, að við sem áttum að veita
heimilinu forstöðu höfum enn ekki
heyrt eða séð nokkra stjórnarmeð-
limi. Hluti stjórnar hefur þannig
verið að taka ákvarðanir varðandi
byggingu heimilisins, og þar með
tilhögun þess, út frá túlkunum ann-
arra á okkar sjónarmiðum, túlkun-
um sem við vitum að voru oft mjög
annarlegar.
Hvað skyldi hafa verið svona
hættulegt við að tala saman beint
og leysa málin í sameiningu?
En það eru fleiri atriði en þessir
sérkennilegu stjórnarhættir, sem
hefur verið ágreiningur um og við
gagnrýnum stjórn Barnaheilla fyrir:
Húsbygging
Til hefur staðið að byggja við
húsið á Geldingalæk. Réttilega seg-
ir í fréttabréfi að ágreiningur hafi
verið um stærð hússins, en það er
fáranleg einföldun að láta þar við
sitja, eins og kjarna málsins hafi
verið þar að finna.
Við höfum verið ósátt við að
teiknivinna færi fram út frá forsögn
kennara, sem hvergi hefur komið
nálægt meðferðarstarfi, í stað þess
að vinna slíkt í beinni samvinnu við
okkur sem þó áttum að búa þarna
og starfa, auk þess sem við höfum
reynslu af slíku heimili.
Við höfum margoft lagt til að
ekki þyrfti að klára allt í hólf og
gólf strax. Að við sem þarna kæm-
um til með að búa gætum létt róður-
inn t.d. með því að taka að okkur
að ganga frá kjallara, í stað þess
að hvert einasta handtak væri að-
keypt vinna. Við höfum t.d. lagt til
að kjallari viðbyggingar yrði aðeins
gerður fokheldur og lagður í hann
hiti, og síðan tekjum við að okkur
að ljúka því sem eftir væri. Við
hjón lofuðum meira að segja að
gefa og standa ábyrg fyrir 2,5 millj-
ónum króna, ef á þyrfti að halda
til að ljúka verkinu. Þetta mátti
ekki.
Við höfum verið ósátt við fleiri
atriði, en fyrst og síðast höfum við
þó verið ósátt með hve lítil umræða
var um þarfir barnanna og innihald
þess starfs sem átti að fara fram
í þessu húsi, og að rök okkar - og
Inga Stefánsdóttir
fagaðila innan Barnaheillar - voru
hundsuð.
Fjármál
Oreiða virtist nokkur. Þannig
hófum við störf með arkitekt, en
okkur var skyndilega gert að hætta
því og snúa okkur að öðrum arki-
tekt. Skýringin var að í ljós höfðu
komið gjafabréf frá arkitektum, en
bréf þessi höfðu gleymst ofan í
skúffu.
Oft virtist okkur sem of mikil
áhersla væri lögð á „glansmynd“
en aðgæslu í fjárútlátum. Gerðar
voru kostnaðaráætlanir, meira og
minna gallaðar, og teiknitillögur
sem enduðu í ruslafötunni.
Reyndar sýnist okkur sem veru-
lega hafí skort aðgæslu um fjár-
muni almennings á öðru sviði, þó
það varði ekki ágreining við okkur.
Þannig kemur fram í fréttabréfinu,
að meðlimasöfnun hafí verið í gangi
frá því að söfnun lauk í mars á síð-
astliðnu ári. í ársreikningum
Barnaheilla fyrir 1991 til 1992
kemur fram að innheimt félagsgjöld
á þessum tíma voru 5.743.750 krón-
ur, en á sama tíma greiddu samtök-
in 4.712.750 krónur í kostnað
vegna meðlimasöfnunarinnar.
Þannig greiddu Barnaheill vel á
fimmtu milljón fyrir nokkurra mán-
aða verk. Hagsmunir barna eru
ekki i fýrirrúmi þama og sýnist
okkur í hæsta máta hæpið að flagga
13
#4—
Sigurður Ragnarsson
meðlimasöfnun þar sem þannig er
að verki-staðið.
Lokaorð
Við drögum ekki dul á að við
vorum ekki sátt við alla framgöngu
landbúnaðarráðuneytis í þessu máli,
svo þar er rétt farið með í frétta-
bréfi Barnaheilla. Hitt er rangt sem
sagt er þar, að ágreiningur hafi
verið milli okkar og félagsmála-
ráðuneytis vegna fyrirframgreiðslu
launa.
Barnaheill eru samtök almenn-
ings og sem slík viðkvæm. Þau eru
allra góðra gjalda verð, en þar hafa
því miður valist til forystu menn
sem að okkar mati ættu fremur að
snúa sér að öðm.
Hér að ofan hefur verið tæpt á
hluta þeirra fjarstæðukenndu
vinnubragða sem leiddu til upp-
sagnar okkar.
Við hörmum að svona hefur far-
ið. Það var ætlun okkar að gefa
okkur í þetta meðferðarstarf af al-
hug, og við höfðum stillt líf okkar
og frjölskyldu inn á það. Áhugi okk-
ar beinist að starfi svipuðu því og
var fyrirhugað á Geldingalæk. Síð-
ari tímar gefa okkur vonandi tæki-
færi til einhvers í þeim anda.
Þeim börnum er nefnd hafa verið
vegalaus böm óskum við alls hins
besta.
Höfundar eru s&Ifræðingar.
Fyrirkomulag matvæla-
rannsókna á Islandi
eftir Grím
Valdimarsson
Fáar þjóðir í heiminum byggja
afkomu sína í ríkara mæli á fram-
leiðslu matvæla en íslendingar. Þar
er fiskiðnaðurinn að sjálfsögðu
langstærstur ' og mikilvægastur.
Annar matvælaiðnaður er hlutfalls-
lega smár í sniðum enda að mestu
bundinn við innanlandsmarkað. Á
undanförnum árum hefur orðið
mikil vakning hér á landi í fiskiðn-
aði sem og öðrum matvælaiðnaði.
Fyrirtækin leggja í vaxandi mæli á
braut vöruþróunar og skipulagðra
vinnubragða við markaðsfærslu.
Þetta á ekki síst við fiskiðnaðinn
sem á síðustu árum hefur aukið
verulega framleiðslu neytenda-
pakkninga og sérvöru. Á innan-
landsmarkaði sjáum við vaxandi
úrval tilbúinna rétta að ekki sé
minnst á drykkjarvörurnar. Allt eru
þetta afurðir vöruþróunar.
Aukin gróska í matvælaiðnaði
leiðir hugann eðlilega að því hvern-
ig þróunarstarfi í matvælaiðnaði er
sinnt hér á landi. Af opinberri hálfu
eru það einkum þijár stofnanir sem
þjóna rannsókna- og þróunarstarfi
í matvælaiðnaðinum. Það eru Rann-
sóknastofnun fiskiðnaðarins, Rann-
sóknastofnun landbúnaðarins og
Iðntæknistofnun íslands. Þá rekur
Hollustuvernd ríkisins rannsókna-
stofu, einkum vegna opinbers eftir-
lits á innanlandsmarkaði.
Að undanförnu hafa komið fram
„Ég tel ekki að sameina
eigi matvæladeildir
Rala og Iðntæknistofn-
unar við Rannsókna-
stofnun fiskiðnaðar ins.
Skipulag rannsókna-
mála er orðið þannig
að mest vinnan er
byggð á verkefna-
grunni og unnin í ná-
inni samvinnu fyrir-
tækja og stofnana.“
rök fyrir sameiningu stofnana sem
vinna að matvælarannsóknum.
Rökin eru þau að skil milli fiskiðn-
aðar, landbúnaðar og annarrar
frumframleiðslu í matvælaiðnaði
eigi ekki við þegar kemur að úr-
vinnslu matvæla. Geymsluþol,
aukaefni, pökkun, heilnæmi m.t.t.
öi’vera og mengunarefni gangi
þvert á hefðbundna skiptingu eftir
hráefnum. Við vöruþróun og til-
raunaframleiðslu þurfi svipaðan
tækjabúnað fyrir flest matvæli, t.d.
hakkavélar, frystitæki, þurrktæki
og pökkunarvélar. Við mat á afurð-
um sé stuðst við svipaða aðferðir,
þ.e. örveru- og efnamælingar, og
skynmat („bragðprófun") svo að
nokkuð sé nefnt.
Rannsóknastofnun fiskiðnaðar-
ins er langstærsti aðilinn hér á landi
sem sinnir rannsókna- og þróunar-
starfi í matvælaiðnaði. Stofnunin
hefur að mestu þjónað fiskiðnaðin-
um þótt þar sé að verða breyting á.
I húsnæði stofnunarinnar á Skúla-
götu 4 er vel búið tilraunaeldhús
til vöruþróunar, sérstök aðstaða til
skynmats, rannsóknastofur í efna-
og örverufræði auk tæknideildar.
Til ráðstöfunar hefur Rf alls um
3.000 fm húsnæði og er stærstur
hluti þess nýendurbyggður sam-
kvæmt alþjóðlegum kröfum. Á
stofnuninni eru unnin 55 ársverk,
þar af tíu á útibúum stofnunarinnar
á ísafirði, Akureyri, í Neskaupstað
og Vestmannaeyjum. Á Iðntækni-
stofnun íslands, sem þjónar al-
mennum framleiðsluiðnaði (málm-
iðnaði, tijávöruiðnaði, plastiðnaði,
vefjaiðnaði, efnaiðnaði og almenn-
um framleiðsluiðnaði) er starfrækt
matvæladeild og sömuleiðis á Rann-
sóknastofnun landbúnaðarins.
Ég tel að fyrir þessar þijár stofn-
anir eigi sameiginlega að reisa
myndarlega aðstöðu til þróunar-
vinnu fyrir allan matvælaiðnaðinn.
Grunnurinn að búnaði hennar yrði
sá tækjakostur sem nú er til á Rf
auk þeirra sem til eru á Rala og
Iðntæknistofnun. Að henni gætu
staðið auk Rf áðurnefndar tvær
stofnanir, Háskóli íslands og
áhugasamir einkaaðilar og samtök.
Stöðin þyrfti u.þ.b. 2.000 fm rými.
Auk þess að hýsa tækjabúnað gætu
fyrirtæki fengið leigða aðstöðu (lok-
aða) til vöruþróunar og vinnslutil-
rauna. Jafnvel væri unnt að hafa
Grímur Valdimarsson
þar vörusýningar. Þessa stöðu
mætti t.d. nefna MTM — Miðstöð
tækninýjunga í matvælaiðnaði.
Þessi sameiginlegi vettvangur hefði
stjórn skipaða fulltrúum úr öllum
greinum íslensks matvælaiðnaðar
en enga starfsmenn. Verkefni yrðu
unnin af starfsmönnum þeirra sem
að stöðinni standa. Margar fyrir-
myndir eru fyrir slíku samstarfi
erlendis frá.
Þróunarstöðin yrði einnig vett-
vangur kennslu og verkefnavinnu
matvælafræðistúdenta við Háskól-
ann, en Rf nýtir rannsóknastofur
sínar til kennslu matvælafræði-
nema. Einnig myndi hún nýtast til
verkefnavinnu í matvælafræði og
matvælaverkfræði, en ráðgert er
að styrkja nemendur við Háskólann
til rannsóknatengds framhalds-
náms í þessum greinum.
Eðlilegt væri að koma stöðinni
upp við stærstu matvælastofnun
landsins, Rannsóknastofnun fisk-
iðnaðarins, en ljóst er að þróunar-
starf fyrir fiskiðnaðinn verður um
langa framtíð umfangsmest í mat-
vælaiðnaði hér á landi. Nú vill svo
til að húsnæði býðst til að hýsa slíka
þróunarstöð, en það er í Faxaskál-
anum við Reykjavíkurhöfn. Þar
væri unnt að koma fyrir glæsilegri
aðstöðu fýrir aðeins brot af þeim
kostnaði sem þyrfti til að reisa nýja
byggingu.
Eg tel ekki að sameina eigi mat-
væladeildir Rala og Iðntæknistofn-
unar við Rannsóknastofnun fiskiðn-
aðarins. Skipulag rannsóknamála
er orðið þannig að mest vinnan er
byggð á verkefnagrunni og unnin
í náinni samvinnu fyrirtækja og
stofnana. Þijár áðurnefndar stofn-
anir hafa unnið saman að margvís-
legum verkefnum á undanfömum
árum. Verkefni fyrir matvælaiðnað-
inn þurfa margvísleg önnur tengsl
en við matvælatæknina sjálfa og
má þar t.d. nefna markaðsmál og
tækjaiðnað. Hins vegar er óréttlæt-
anlegt að koma upp* tvöfaldri að-
stöðu fýrir þróunarstarf í matvæla-
iðnaði hér á Reykjavíkursvæðinu.
Mikið hefur verið rætt um það
að undanförnu, einkum af hálfu
iðnaðarins, að of miklir múrar séu
á milli hinna þriggja höfuðgreina
atvinnulífsins. Þannig sé sjóðakerf-
ið í landinu einskorðað við landbún-
að, fiskiðnað eða iðnað og lítill sam-
gangur þar á milli. Ég tel rétt að
byija á þvi að bijóta mola úr at-
vinnuvegamúrunum með því að all-
ar greinar matvælaiðnaðar samein-
ist um að byggja upp eina þróunar-
stöð til að sinna hinum tæknilega
hluta matvælarannsókna. Takist
það ekki er hætt við að undirstöður
atvinnumúranna séu traustari en
menn vilja vera láta.
Höfundur er forstjóri
Rannsóknastofnunar
fiskiðnaðarins.