Morgunblaðið - 28.05.1993, Blaðsíða 20

20____________.____MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. MAÍ 1993_
Efnahagsstefnan o g atvinnulífið
eftir Svem Hj.
Hjartarson
Misvitrar ákvarðanir og
afréttarar
Burtséð frá ytri aðstæðum, svo
sem verðlækkun á afurðum og
háum vöxtum, er staða atvinnu-
lífsins í dag afleiðing af misvitrum
ákvörðunum okkar á undanförn-
um árum.
Við höfum fyrst og fremst eytt
um efni fram á allflestum sviðum
þjóðlífsins. Dansinn í kringum
gullkálfinn hefur verið í algleym-
ingi, en nú er veislan búin, alla-
vega í bili. Eftir stendur atvinnulíf-
ið á völtum brauðfótum, skuldsett
í topp og sömu sögu er að segja
um heimilin og hinn sameiginlega
sjóð okkar allra, ríkissjóð.
Fyrstu viðbrögð margra eftir
ótæpilegan gleðskap er að biðja
um afréttara til þess að lina verstu
timburmennina. Allir vita þó
hversu hættulegt það getur verið
upp á framtíðina að þiggja afrétt-
ara og það á einnig við um afrétt-
ara efnahagslífsins. Hver man
ekki eftir Atvinnutryggingasjóði,
sem stofnaður var til þess að
skuldbreyta og lána illa stöddum
skuldsettum fyrirtækjum upp úr
1988. Nú er þessi sjóður aðeins
einn af myllusteinunum utan um
hálsinn á sjávarútveginum. Eða
Hlutafjársjóðurinn sem tók skuldir
af fyrirtækjum á barmi gjaldþrots
og breytti þeim í hlutabréf af sam-
eiginlegu fé landsmanna, sem nú
eru geymd í Byggðastofnun. Hver
kannast við það að Hagræðinga-
sjóður hafí hagrætt nokkrum
sköpuðum hlut í sjávarútveginum?
Það vantar ekki glæstu nöfnin á
þessa afréttara atvinnulífsins. Það
eiga þeir allir sammerkt.
Þróunarsjóður
Nú liggja fyrir drög að nýjum
sjóði. Sá mun heita Þróunarsjóður.
Væntanlegt þróunarhlutverk hans
verður að greiða skuldir þeirra,
sem fengu lán í m.a. Atvinnu-
tryggingasjóði og munu ekki geta
staðið í skilum. Þá á sjóðurinn að
kaupa upp fiskvinnsluhús og veiði-
skip, sem menn vilja losa sig við.
Tekjur sínar mun sjóðurinn fá af
veiðileyfagjaldi, þ.e.a.s. með sér-
stökum skatti á sjávarútveginn og
frekari lántökum.
Nefna má að Norðmenn komu
fyrir nokkrum árum á fót svipuð-
um sjóði og Þróunarsjóði. Reynsla
þeirra af þeim sjóði var að fyrstir
komu til afgreiðslu í sjóðnum þeir
aðilar, sem áttu báta og fisk-
vinnsluhús, sem þeir voru löngu
hættir að nota og voru verðlaus
orðin. Þannig gátu þessir aðilar
gert sér fé úr afskrifuðum eignum
á kostnað norskra skattgreiðenda.
Fyrr en varði var sjóðurinn tómur,
en starfandi aðilum í sjávarútvegi
fækkaði ekkert, enda voru greiðsl-
ur úr sjóðnum notaðar m.a.til ný-
fjárfestingar sjávarútvegi.
Við þurfum ekki einu sinni að
leita út fyrir landsteinana. Það er
ekkert langt síðan Úreldingasjóð-
ur fiskiskipa var lagður niður.
Vissulega greiddi hann úreldinga-
styrki, en þeir fóru í flestum tilfell-
um til þess að fjármagna ný físki-
skip.
Það er ekki að undra að þeir
aðilar í sjávarútvegi, sem reynt
hafa að reka fyrirtæki sín af ráð-
deild og ekki þegið fyrirgreiðslu
úr þessum sjóðum, séu orðnir lang-
þreyttir á svona afrétturum.
Sértæk aðgerð
Sjóðasukk af því tagi sem hér
hefur verið Iýst flokkast undir sér-
tækar aðgerðir. Þær bjóða upp á
óeðlilega mismunun, sem á ekki
að líða. En stjórnmálamönnum
hefur reynst erfitt að standast þá
freistingu að stofna til sjóða af
þessu tagi til þess að hafa bein
áhrif á aðsteðjandi vanda ein-
stakra aðila. Enda má segja þeim
til vorkunnar að „þjóðarsálin“ ætl-
ast til þess af þeim. Eða eru þeir
ekki kosnir til þess að leysa hvers
manns vanda? í ævintýrunum
gengur þetta upp. En raunveru-
leikinn er annar. Greiðar af þessu
tagi lenda fyrr en síðar á þeim sem
síst skyldi.
Fastgengi
Það má ekki gleyma því að erf-
iðleikar sjávarútvegsins og þung
rekstrarstaða hans nú, er ekki ein-
vörðungu vegna þess að ógætilega
var farið í rekstrinum. Hluti vand-
ans er vegna þess að efnahagslegt
umhverfi hefur verið atvinnuveg-
inum óhagstætt.
Þegar genginu er haldið föstu
án tillits til tilkostnaðar fyrirtækj-
anna skapast misvægi, sem ekki
er á færi atvinnurekenda að leið-
rétta. Sama á við þegar lánar-
drottnar krefjast vaxta, sem eru
óeðlilega háir. Viðkomubrestur í
hafinu er heldur ekki áábyrgð ein-
stakra atvinnurekenda.
Það er hlutverk stjórnvalda að
sjá til þess að gengið sé skráð
réttlátlega og að skapa jafnvægi
á lánamarkaði. Það gerist ekki
með því að halda gengisskráning-
unni alltaf fastri sama hvað dynur
yfir. Þótt ákveðin staðfesta sé
samt sem áður sé nauðsynleg.
Þrátt fyrir 6% gengisfellingu í lok
nóvember sl. dugði hún engan
veginn. Enda var hún ekki gerð
til þess að hjálpa sjávarútveginum,
heldur til þess að aðlaga gengið
að þeim hremmingum, sem helstu
gjaldmiðlar Evrópu urðu fyrir. Hér
ber þó að geta afnáms aðstöðu-
gjaldsins, sem vissulega var spor
í rétta átt.
Bankar og lánastofnanir
Það er aftur á móti lánardrottna
og hluthafa að ákvarða framtíð
einstakra fyrirtækja á grundvelli
fyrirliggjandi rekstrar- og fjár-
hagsstöðu þeirra.
Bankar og aðrar lánastofnanir
hafa á undanförnum árum ekki
sinnt þessu hlutverki sínu sem
skyldi. Um það vitna best miklar
afskriftir á útlánum þeirra og ótrú-
legt langlundargeð gagnvart of
skuldsettum aðilum. Vafalaust
eiga bankarnir sínar skýringar á
þessu. En andvaraleysi þeirra á
undanförnum árum hefur oft verið
með ólíkindum. Það hefur ekki
verið tekið á málum, þrátt fyrir
að þeim mætti vera ljóst að í óefni
var komið. Það er ekki óeðlilegt í
ljósi reynslunnar að spurt sé, hvort
innan banka- og sjóðakerfisins sé
til staðar nauðsynleg þekking á
málefnum atvinnulífsins.
Gengisákvarðanir
Við lifum á miklum breytinga-
tímum og þróunin í sjávarútvegi
hefur verið hægt og bítandi burt
frá miðstýringu. í kjölfar þeirra
breytinga sem átt hafa sér stað
hefur vægi útflutningsatvinnu-
greinanna við ákvörðun gengis
minnkað óeðlilega og þar með
hefur kaupgetan í landinu vaxið
um of því að gengi krónunnar
hefur verið of hátt skráð og
neyslusjónarmiðin hafa ráðið. Um
þetta vitna allar hagstærðir. Þessu
verður að breyta. Ein hugmynd,
sem vert væri að skoða í þessu
sambandi er hvort ekki sé eðlilegt
að í stjórn Seðlabankans væru
skipaðir tveir fulltrúar útflutnings-
atvinnuveganna til þess að kynna
sjónarmið þessara aðila. Að sjálf-
sögðu yrðu þessir fulltrúar að upp-
Tilvísanakerfi - sjón-
armið neytandans
eftir Ástu Möller
Heilbrigðismálaráðherra hefur
boðað að um mitt sumar verði að
nýju tekið upp tilvísanakerfi vegna
sérfræðilækniþjónustu. Fyrir
nokkrum árum var tilvísunar-
skylda á sérfræðiþjónustu við lýði
þar sem heimilislæknir var millilið-
ur sjúklings til að leita sér sér-
fræðiþjónustu og var tilvísun veitt
gegn gjaldi. Þetta kerfi var mjög
þungt í vöfum; hafði í för með sér
mikinn aukakostnað; var óréttlátt
gagnvart ákveðnum sjúklingahóp-
um og var þegar orðið óvirkt þeg-
ar það var lagt af.
Úndanfarið hafa birst í dagblöð-
um greinar, ályktanir og yfírlýs-
ingar um málið sem nær undan-
tekningalaust hafa verið frá lækn-
um komnar. Mætti af því álykta

Umhyggjusamt
og reynsluríkt startsfólk 1
Spennandl og skemmtlleglr leikir
SÉRFRÆfllWGflB FYRIR BYRJENDUR
FRflBÆRT FYRIR YHIGRISEM ELDRl
r r r /
JilLI & flGUST SÆKJIIM fl FLUGVOLL
Ævintýralegt sumarfrí í Devon & Norfolk
ÓKEYPIS bæklingur + myndband
«t!ft. CftMP BEAUMÖNT
Tel; (44)480456123 Fax:(44)480 456907
WEST STfiEET. GODMANCMESTEP. CAVBRIDGESHIRE, U.K.
að tilvísanakerfí væri einkamál
læknastéttarinnar og þeir einir
væru bærir til að ákvarða um rétt-
mæti þess. Ekki er hér ætlunin
að rekja röksemdir læknanna en
ljóst er að framangreindum fregn-
um að læknastéttin skiptist í tvo
ósættanlega andstæða póla og at-
-hyglisvert er að fjárhagslegir
hagsmunir virðast þar ekki síður
skipta máli, en faglegir.
I þessari grein verður leitast við
að draga fram áhrif tilvísunarkerf-
is á neytandann, þ.e. sjúklinginn
sem leita þarf til læknis vegna til-
tekins heilbrigðisvandamáls.
Sparnaður?
Heilbrigðismálaráðherra hefur
sagt að tilgangurinn með því að
taka upp tilvísanakerfi að nýju sé
að leita sparnaðar í heilbrigðis-
kerfinu. Ekki hefur þó verið sýnt
fram á hvort og þá hve mikill
spamaður felst í þessum aðgerð-
um. Hins vegar má velta fyrir sér
hvaða áhrif þessar breytingar hafa
á neytenda heilbrigðisþjónustunn-
ar bæði kostnaðarleg sem önnur
áhrif.
Aukin óþægindi fyrir sjúklinga
Það skal tekið fram að ég tel
að ekki sé ágreiningur um að
fyrsta heimsókn einstaklings
vegna nýs heilbrigðisvandamáls
ætti að vera til heimilislæknis, sem
greinir eðli vandans og vísar síðan
sjúklingnum til sérfræðilæknis, sé
ástæða til. Fæst heilbrigðisvanda-
mál eru hins vegar þess eðlis að
úrlausn fáist við eina heimsókn til
læknis með sérfræðiþekkingu.
Þetta leiðir til þess að sjúklingar
ná tengslum við ákveðinn sérfræð-
ing sem hefur yfirsýn yfir hið til-
tekna heilbrigðisvandamál. I þess-
um tilvikum vilja sjúklingar leita
beint til viðkomandi sérfræðings
án milligöngu heimilislæknis.
Dæmi um þetta eru sjúklingar sem
hafa gigtarsjúkdóma, hjartasjúk-
dóma, sykursýki, eyrnavandamál,
kvensjúkdóma eða krabbamein svo
fátt eitt sé nefnt.
Með tilvísunarkerfi þarf við-
komandi að gera sér ferð til heim-
ilislæknis í þeim eina tilgangi að
afla sér tilvísunar. Að öðrum kosti
þarf hann að reiða fram hærra
gjald til sérfræðilæknisins. Einnig
þarf hann að greiða fyrir komu
til heimilislæknisins, en ekki er
ljóst hvort hann þarf að greiða
fyrir tilvísunina. Hugmyndir um
margnota tilvísanir hafa komið
fram, en ekki er ljóst hvernig þær
hugmyndir verða útfærðar.
Þjóðhagslega óhagkvæmt
Þessir snúningar eru augljós-
lega þjóðhagslega óhagkvæmir,
þar sem almannatryggingakerfið
greiðir fyrir tvær heimsóknir sama
sjúklings til læknis með eitt erindi
(þar af hærri upphæð til heimilis-
læknisins), en auk þess fylgir
ýmis kostnaður vegna snúninga
sjúklings og vinnutaps. Þá er fyrir-
sjáanlegt að fólk utan af landi
lendi í erfiðleikum vegna tilvísunar
hafi það ekki haft fyrirhyggju af
afla sér hennar í heimahéraði, en
eins og kunnugt er stendur sér-
fræðiþjónusta lækna til boða nær
eingöngu í þéttbýlinu.
Ásta Möller
„Af framangreindu er
ljóst að tilvísanakerfi
mun hafa í för með sér
aukin óþægindi og
hugsanlega aukinn
kostnað fyrir þann sem
nota þarf heilbrigðis-
þjónustu utan sjúkra-
húsa.“
2.000 tilvísanir á dag
Velta má fyrir sér hvort heilsu-
gæslan/heimilislæknakerfið hafí
bolmagn til að anna því aukna
álagi sem fylgir tilvísanakerfinu.
í því sambandi má benda á að
meðaltali leita daglega um 2.000
manns til læknisfræðilegra sér-
fræðinga utan sjúkrahúsa, sem
myndi þýða um 2.000 uppáskrifað-
ar tilvísanir á dag. Við sem notum
Sveinn Hj. Hjartarson
„Haldi stjórnmálamenn
áfram að láta úndan
slátra þeir að lokum
kúnni og fórna þar með
þeim neysluhagsmun-
um, sem þeir telja sig
vera að vernda.“
fylla önnur ákvæði fyrir setu í
stjórn Seðlabankans. Þar með
væru í stjórn bankans 7 einstakl-
ingar í stað 5 og áfram hefðu
pólitískt kjörnir aðilar meirihluta.
Lokaorð
Sértæku aðgerðimar - afrétt--
ararnir, em á endanum á kostnað
atvinnulífsins og þrengja þannig
hag mjólkurkýrinnar, sem neyslan
byggist á. Haldi stjórnmálamenn
áfram að láta undan slátra þeir
að lokum kúnni og fórna þar með
þeim neysluhagsmunum, sem þeir
telja sig vera að vernda.
Höfundur er hagfræðingur LÍÚ.
þjónustu heimilislækna þekkjum .
álagið sem er nú í dag og getum
gert okkur í hugarlund hvenig
verður að komast í viðtal til heimil-
islæknisins þegar hann þarf jafn-
framt að afgreiða tilvísanir í stór-
um stíl.
Aðrar leiðir
Að lokum vil ég benda á að
aðrar leiðir en tilvísanakerfi eru
heppilegri og öruggari til að ná
niður kostnaði í heilbrigðisþjón-
ustunni. Þær felast m.a. í að gera
sjúklingum, jafnt sem þeim sem
þjónustuna veita grein fyrir raun-
verulegum kostnaði við viðkom-
andi þjónustu. í því sambandi má
benda á árangur sem þegar er
kominn í ljós við breytingar á
greiðslum sjúklinga vegna lyfja-
mála sem núverandi heilbrigðis-
málaráðherra hefur beitt sér fyrir.
Einnig mætti endurskoða grunn
greiðslukerfis Tryggingastofnun-
ar til sérfræðilækna með tilliti til
tækniframfara undanfarinna ára
í læknisfræði.
Af framangreindu er ljóst að
tilvísanakerfí mun hafa í för með
sér aukin óþægindi og hugsanlega
aukinn kostnað fyrir þann sem
nota þarf heilbrigðisþjónustu utan
sjúkrahúsa. Líkleg afleiðing þess
er að ýmis sérfræðiþjónusta sem
nú er mögulegt að sinna utan spít-
ala færist aftur inn á sjúkrahúsin,
en innlögn sjúklings á sjúkrahús
er sjúklingi að kostnaðarlausu.
Ekki þarf að fjölyrða um hvor
kosturinn er þá dýrari fyrir þjóðfé-
lagið. Þá er vafasamt að prófa
aftur kerfi sem hefur þegar reynst
ónothæft, því engar forsendur
hafa breyst í millitíðinni sem gefa
til kynna að það muni virka þetta
skiptið.
Höfundur er hjúkruimrfrædingur
og formaður heilbrigðis- og
tryggingnnefndar
Sjálfstæðisflokksins.