Morgunblaðið - 21.09.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 21. SEPTEMBER 1993
HÚ S ALEIGUBÆTUR
eftir Jón Kjartansson
frá Pálmholti
Leigjendasamtökin hafa frá upp-
hafi lagt áherslu á að þeir sem þurfa
eða kjósa að búa í leiguhúsnæði eigi
sama rétt til opinberrar aðstoðar við
greiðslu húsnæðiskostnaðar og aðrir
landsmenn. Við höfum ekki aðeins
talið það jafnréttismál, en bent á það
einnig að leigjendur hafa lagt sitt
af mörkum til samfélagsins eftir
efnum og ástæðum og eftir sömu
reglum og aðrir.
Síðustu áratugi hefur stórfé runn-
ið úr opinberum sjóðum til íbúðareig-
enda, með ýmsum hætti. Tveir opin-
berir byggingasjóðir hafa lengi ann-
ast fjármögnun eignaríbúða með
niðurgreiddum vöxtum, auk þess
sem íbúðareigendur hafa fengið
vaxtabætur og ýmsa fyrirgreiðslu
aðra, þar á meðal aðstoð við að
greiða húsnæðisskuldir sínar. Segja
má að fyrst hafi verið'komið upp
viðamiklu kerfi til að lána fólki pen-
inga til að kaupa eða byggja íbúðir
og síðan öðru kerfí til að hjálpa því
að greiða lánin. Sú húsnæðisstefna
sem hér hefur verið rekin af hálfu
„Mér finnst sú kynslóð
sem eignaðist íbúðir
sínar með ódýrum hætti
á kostnað opinberra
sjóða ekki of góð til að
koma börnum sínum til
hjálpar með þessum
hætti.“
hins opinbera, ef stefnu skal kalla,
hefur því reynst samfélaginu og ein-
staklingunum æði dýr. Eru þá ekki
meðtalin alvarleg áföll vegna gjaid-
þrota, né heldur sá skaði sem orðið
hefur vegna áhrifa alls þessa á upp-
eldi bama og unglinga.
Þáttaskil urðu í efnahagslífi þjóð-
arinnar með setningu svonefndra
Ólafslaga árið 1979, er verðtrygging
fjárskuldbindinga var upptekin. Þá
urðu skörp skil milli kjara þeirra sem
höfðu leyst sín húsnæðismál og
þeirra sem á eftir komu. Þessa stað-
reynd hefur mörgum gengið afar
illa að skilja, eða a.m.k. að viður-
kenna. EKki bætti úr skák að laun
vom lækkuð og vísitala launa af-
numin árið 1983. Flestir kannast við
töp banka og annarra lánasjóða sl.
áratug vegna rangra eða illa skipu-
lagðra fjárfestinga og ónýttra veða.
Virðist nú sem fjárfestingastefna
íslendinga sé komin langt með að
kippa grundvellinum undan efna-
hagslegu sjálfstæði þjóðarinnar.
Undanfarin ár hefur orðið vera-
legt verðfall á atvinnuhúsnæði og
reyndar íbúðarhúsnæði líka út um
land. Það er ekki spurning hvort
heldur hvenær slíkt verðfall verður
einnig á íbúðarhúsnæði hér á höfuð-
borgarsvæðinu. Slíkt verðfall fast-
eigna hefur þegar gengið yfir Norð-
urlöndin og fleiri nálæg lönd. Á
Norðurlöndum er verðfallið 30 til
50%, misjafnt eftir löndum. Það
sama hefur átt sér stað í Bandaríkj-
unum og Bretlandi.
í ljósi alls þessa er eðlilegt að
spyrja hvort það geti talist rétt
stefna að halda áfram að hvetja fólk
sérstaklega til íjárfestinga í sama
mæli og áður. Er ekki kominn tími
til að móta hér húsnæðisstefnu sem
tekur mið af þeim veruleika sem við
blasir? Víst er að ekki verður lengur
mokað skipulagslaust upp úr fískim-
Jón Kjartansson frá Pálmholti
iðunum til að greiða með skuldir,
innlendar eða erlendar.
Það er ljóst að bygging og rekstur
leiguíbúða myndi spara hinu opin-
bera verulegt fé, því yfirleitt þarf
ekki að lána til þess nema einu sinni.
Þetta hafa allar aðrar þjóðir skilið
fyrir löngu. Það er líka ljóst að sam-
setning leigjenda hefur gjörbreyst á
síðustu árum. Öryrkjabandalag og
aðiidarfélög þess hafa eignast mikið
húsnæði fyrir sitt fólk, sama er að
segja um samtök námsmanna, fé-
lagsmálastofnanir sveitarfélaga o.fl.
Þá hefur Búseti haslað sér völl í
vaxandi mæli. Það fólk sem í íbúðum
þessara aðila býr fær ekki vaxtabæt-
ur. Þeir sem nú leigja á frjálsum
markaði eru fyrst og fremst ungt
fólk. Það er fátítt að fólk fætt fyrir k
1960 sé að leita að leiguhúsnæði,
að undanskildum þeim sem hafa lent
í gjaldþroti. Ekki fer allt ungt fólk k
í framhaldsskóla og þeir sem fara
strax á vinnumarkað vinna oftast
samkvæmt lágmarkstöxtum verka- k
lýðsfélaga, búa í leiguíbúðum og "
fara með öllu á mis við opinbera
aðstoð við greiðslu húsnæðiskostn-
aðar. Þetta unga fólk er margt kom-
ið úr verkamannabústöðum, en
kemst þar ekki inn nema með 100%
lánum og þá á ábyrgð foreldra.
Straumur ungs fólks á leigumarkað-
inn hefur stóraukist undanfarin ár
og hefur aldrei í sögu Leigjendasam-
takanna verið meiri en núna. Húsa-
leigubætur eru því sérstakt réttlæt-
ismát fyrir þetta fólk. Mér finnst sú
kynslóð sem eignaðist íbúðir sínar
með ódýrum hætti á kostnað opin-
berra sjóða ekki of góð til að koma
börnum sínum til hjálpar með þess-
um hætti. Fjárfestingarfylliríinu er k
vonandi lokið og nú er skynseminnar
að taka við.
Höfundur er formaður
Leigjendasamtakanna.
TímamótasýningF
LAUCMRDALSHÖLL
FERÐABILAR
OG FflGURT LAND
• 4x4 ferðabflar
• fUýir bflar
• Bila uarahlutir
• Útiwis tarvörur
CERBU MC
klÆraiu
Frelsi og mannréttindi eiga
sér auðvitað pólitíska hlið
Hugleiðing vegna skrifa Jóns Steinars Gunnlaugssonar
eftirAra Skúlason
Einn helsti áhugamaður um frelsi
og mannréttindi hér á landi, Jón
Steinar Gunnlaugsson, ritaði enn
eina greinina um félagafrelsi í Morg-
unblaðið 17. september. Tilefni
greinar hans er annarsvegar umfjöll-
un Morgunblaðsins um ráðstefnu um
félagafrelsi sem Evrópuráðið og
dómsmálaráðuneytið héldu hér á
landi í Iok ágúst og hinsvegar grein
sem Bryndís Hlöðversdóttir, lögfræð-
ingur ASÍ, ritaði í Morgunblaðið um
ráðstefnuna.
Umfjöllun Morgunblaðsins um
ráðstefnuna var mjög óvilhöll og
vönduð. Bryndís sá ástæðu til þess
að benda á það og þakka fyrir. í
POSTVEFtSLUmirj
SVANNI
Stangarhyl 5
Pósthólf 10210 ■ 130 Reykjavík
Sími 91-67 37 18 ■ Telefax 67 37 32

dOHSiSOd
Haustvörurnar komnar.
Góðar vörur, gott verð.
Fáið sendan ókeypis lista
Pöntunarsími 91-673718.
Opið virka daga 10-18.
Laugardaga 10-14.
umfjöllun Morgunblaðsins kom
greinilega í ljós að ráðstefnan sýndi
að umræður um þetta mál meðal
fræðimanna úti i heimi eru ekki jafn
einhliða og reyndin er hér á landi.
Reyndar viðurkennir Jón Steinar
sjálfur, að umræðurnar á ráðstefn-
unni hafí verið mjög vandaðar og
fræðandi.
Hagmunalega karpið
Jón Steinar tekur einkum fram í
grein sinni að umræðumar á ráð-
stefnunni hafí ekki einkennst af því
hagsmunalega karpi sem einkenni
skoðanaskipti hér á landi um þessi
mál. Jón Steinar skilgreinir reyndar
sjálfur hvað sé hagsmunalegt karpi
í þessu sambandi og telur að það sé
einkum viðhaft af fulltrúum verka-
lýðshreyfingarinnar. En í þessu máli
era auðvitað margs konar hagsmun-
ir og því má auðvitað einnig halda
því fram að það séu aðrir sem haldi
uppi hagsmunalega karpinu.
Staðreyndin er sú að umræður um
þessi mál eiga ekki upphaf sitt hjá
þeim sem Jón Steinar og skoðana-
bræður hans telja að sé brotið á.
Umræðurnar byrja og er aðallega
haldið uppi af sérfræðingum, fræði-
mönnum og starfsmönnum hags-
munasamtaka sem hafa það m.a. að
markmiðum sínum að kljást við
verkalýðshreyfínguna. Það er stór
spuming hvaða hagsmuni þessir ein-
staklingar hafa af því að fjalla um
þessi mál. Er það krystaltær frelsis-
og réttlætisást eða era það pólitískir
hagsmunir sem felast í því að þjóðfé-
lagið væri betur statt án öflugrar
verkalýðshreyfíngar? Jón Steinar tel-
ur upp nokkur atriði sem hann telur
að verkalýðshreyfingin verði að svara
í þessum málum. Á sama hátt mætti
biðja hann um að benda á hinn stóra
hóp launafólks sem telur á sér troðið
mannréttindalega séð vegna þess að
það sé þvingað til þess að vera í
verkalýðsfélögum.
Hinn pólitíski flötur
Það liggur í augum uppi að um-
ræða er borin uppi af öflum sem
vinna að því að draga úr mætti
verkalýðshreyfíngarinnar. Á sama
hátt og Jón Steinar og fleiri halda
því fram að þetta mál fjalli um frelsi
og mannréttindi held ég því fram að
málið snúist um baráttu á milli fijáls-
hyggju og félagshyggju, og svo auð-
vitað um lýðræðið og rétt fólks til
þess að hafa áhrif á lífskjör sín. Á
sama hátt og Jón Steinar og fleiri
telja málflutning verkalýðshreyfing-
arinnar vera hagsmunalegt karp segi
ég að hans málflutningur sé hags-
Ari Skúlason
„Á sama hátt og Jón
Steinar og fleiri halda
því fram að þetta mál
fjalli um frelsi og mann-
réttindi held ég því
fram að málið snúist um
baráttu á milli frjáls-
hyggju og félagshyggju
og svo auðvitað um lýð-
ræðið og rétt fólks til
þess að hafa áhrif á lífs-
kjör sín.“
munalegt karp. Staðreyndin er nefni-
lega sú að íslendingar eru alls ekki
ósáttir við að starfa innan verkalýðs-
hreyfingarinnar og era meira að
segja nokkuð vel sáttir við það. Að
reyna að breyta þeirri staðreynd með
tali um frelsi og mannréttindi er
ekkert annað en hagsmunalegt karp.
Þetta mál snýst ekki fyrst og
fremst um frelsi og mannréttindi.
Það snýst um hagsmunabaráttu og
um það hvernig þjóðfélag við viljum
búa við. Viljum við búa í félagslegu
þjóðfélagi þar sem frelsið er notað
til þess að veija einstaklinginn eða
viljum við búa í frjálshyggjuþjóðfé-
lagi þar sem frelsið er vel til þess
fallið að troða á þeim sem minnst
mega sín?
Höfundur er hagfræðingur ASÍ.