Morgunblaðið - 02.10.1993, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. OKTÓBER 1993
m
Andið rólega!
eftir Ingibjörgv
Sólrúnu Gísladóttur
Engan hóp þekki ég í íslensku
samfélagi sem lifir jafn þaulskipu-
lagðri tilveru þar sem jafn lítið má
út af bregða, og útivinnadi foreldra
ungra barna. Eg held líka að fáir
eigi jafn mikið undir högg að sækja
á vinnumarkaði og mæður ungra
barna. Fáir hafa jafn lítið frelsi til
að haga störfum sínum, vinnutíma
og lífi að eigin geðþótta. Fáa er jafn
auðvelt að setja í illleysanlega klípu
með vanhugsuðum aðgerðum vinnu-
veitenda eða stjórnvalda. Svo kemur
heilbrigðisráðherra og segist treysta
því að foreldrar 700 barna „andi
rólega“ og horfi á það „með sann-
girni og skynsemi í huga“ þegar
hann boðar það bara rétt si svona
að hann ætli að hafa endaskipti á
tilveru þeirra! Hann ætli að leggja
dagvistarplássin þeirra undir í ein-
hverju verkaskiptaþrefi milli tíkis og
Reykjavíkurborgar.
Hyggindi sem í hag koma
Það er engin tilviljun að það eru
sjúkrahúsin, sem byggjast að veru-
legu leyti á sérhæfðu vinnuafli
kvenna, sem bjóða upp á dagvistun
fyrir börn. Hópurinn sem til greina
kemur í viðkomandi störf er tak-
markaður, vinnan er erfið, vinnutím-
inn afbrigðilegur og launin ekki til
að hrópa húrra fyrir. Gulrótin hefur
því verið að bjóða viðkomandi starfs-
hópum upp á gæði sem eru af skom-
um skammti í íslensku samfélagi —
örugga dagvistun fyrir börnin. Um
leið hefur þetta verið mikilvægt
stjórntæki fyrir sjúkrahúsin og skap-
að öryggi og festu í rekstri þeirra.
An dagsvistarheimilanna ættu
sjúkrahúsin t.d. mun erfiðara að 'fá
konur í fullt starf eða fá þær til að
vinna fram yfir daglegan vinnutíma
eða taka aukavaktir.
Það hljómar ekki vel að nýta dag-
heimili með þessum hætti og Guð-
mundur Árni hefur valið að kalla
þessi dagheimili — öðrum fremur —
geymslustaði. Þetta er óverðskuld-
aður stimpill því á þessum heimilum
fer ekki fram ómerkara uppeldis-
starf en á öðrum heimilum. En ráð-
herrann er búinn að læra alla fras-
ana og talar réttilega um leikskólann
sem forskólastig sem eigi að reka
sem slíkt. Ekki verður betur séð en
að baki þessu tali búi hyggindi sem
í hag koma. Ráðherrann hefur
brugðið sér í hiutverk riddara hins
góða málstaðar sem kýs að líta langt
yfir skammt til að sjá ekki þá erfið-
leika sem steðja að venjulegu fólki.
Skortur á metnaði
Ég hef aldrei verið hrifin af því
sem stefnumiði að einstök fyrirtæki
eða stofnanir reki dagvistarheimili
fyrir starfsfólk sitt. Ástæðan er ekki
síst sú að ég hef verið þeirrar skoð-
unar að aðstæður á vinnumarkaði
gætu ráðið of miklu um rekstur
þeirra en ekki þarfir foreldra og
barna. Þá hef ég alltaf óttast að
geðþóttaákvarðanir misviturra at-
vinnurekenda í dagvistarmálum
gætu ógnað atvinnuöryggi mæðra
eða veikt réttarstöðu þeirra á vinnu-
stað. Því miður virðist ótti minn á
rökum reistur. Ég átti samt ekki von
á því að krataráðherra riði á vaðið.
Auðvitað er það rétt hjá heilbrigð-
isráðherra að leikskólinn er forskóla-
stig og rekstur hans er í verkahring
sveitarfélaganna en ekki ríkisins.
Og ég vil bæta því við að það ætti
auðvitaðð að vera skylda sveitarfé-
laganna að veita öllum börnum sem
á þurfa að halda aðgang að leik-
skóla. En þannig er það bara alls
ekki í dag og ég dreg stórlega í efa
að ráðherra mæli af heilindum þegar
hann segist vita að borgaryfirvöld í
Reykjavík hafi metnað til að sinna
dagvistarmálum. Sá metnaður er þá
nýtilkominn hjá Sjálfstæðisflokkn-
um í Reykjavík. Það er ekki síst
vegna þess að þennan metnað hefur
skort að foreldrar hafa átt í ómæld-
um erfiðleikum með að fá pössun
fyrir börnin sín og oft þurft að bjóða
börnunum upp á þvæling og aðstæð-
ur sem ættu ekki að viðgangast.
Vegna metnaðarleysis borgaryf-
irvalda hafa stofnanir, félög og ein-
staklingar reynt með ýmsum hætti
að leysa það vandamál sem skajiast
með atvinnuþátttöku foreldra. I því
sambandi má nefna dagmæðrakerfi
sem borgin hefur tekið litla sem
enga ábyrgð á og foreldrarekin dag-
heimili sem hafa átt erfitt uppdrátt-
ar m.a. vegna mikils stofnkostnaðar.
Heilsdagsvistun fyrir barn, hvort
heldur sem er hjá dagmóður eða á
foreldrareknu dagheimili, kostar nú
um 30 þúsund krónur á mánuði. Það
er því af og frá að þetta úrræði
nýtist öðrum en þeim sem hafa
meðaltekjur og ríflega það.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
„Otímabærar yfirlýs-
ingar og aðgerðir heil-
brigðisráðherrans í
dagvistarmáium
sjúkrahúsanna hafa
hins vegar skapað mik-
ið óöryggi. Um 1.400
útivinnandi mæður og
feður standa ráðvillt
með rúmlega 700 börn
og vita skyndilega ekk-
ert hvernig vetrinum
verður háttað hjá sér.“
Óleystur vandi
Þeir hópar sem verst hafa orðið
úti í dagvistarkerfi Reykjvíkurborg-
ar — og reyndar á þetta við um
önnur sveitarfélög líka — eru börn
á aldrinum 0-2 ára og skólabörn á
aldrinum 6-10 ára. Ef miðað er við
árið 1990 var aðeins 641 heilsdags-
pláss fyrir 0-2 ára börn á dagvistar-
heimilum sveitarfélaganna. Á sama
tíma voru 240 slík pláss á vegum
sjúkrahúsanna. Á landinu öllu eru
um 14 þúsund börn á þessum aldri.
Á skóladagheimilum sveitarfélag-
anna voru aðeins 409 pláss fyrir
6-10 ára börn en á sama tíma voru
152 slík pláss á vegum sjúkrahús-
anna. Fjöldi barna á þessum aldri
er um 20 þúsund. Þetta segir auðvit-
að sína sögu um það að sjúkrahúsin
eru m.a. að bregðast við vanda sem
skapast vegna þess að sveitarfélög
standa sig ekki í dagvistarþjón-
ustunni.
Hugmynd heilbrigðisráðherra um
að sjúkrahúsin hætti rekstri dagvist-
arheimila leysir engan vanda. Verði
hún að veruleika fjölgar ekkert dag-
vistarrýmum og það verða ekkert
fleiri börn sem þjónustunnar njóta.
Hún leysir heldur ekki vanda sjúkra-
húsanna vegna þess að það er alveg
fráleitt að sveitarfélögin geti vistað
börn inn á dagvistarheimili sín eftir
þörfum einstakra sjúkrastofnana.
Ótímabærar yfirlýsingar og að-
gerðir heilbrigðisráðherrans í dag-
vistarmálum sjúkrahúsanna hafa
hins vegar skapað mikið óöryggi.
Um 1.400 útivinnandi mæður og
feður standa ráðvillt með rúmlega
700 börn og vita skyndilega ekkert
hvernig vetrinum verður háttað hjá
sér. Hvernig atvinnu, ijármálum,
heimilisrekstri og dagvistun barna
mun reiða af. Og þau eru beðin að
„anda rólega". Hvað varð um „sann-
girni“ og „skynsemi" Guðmundar
Áma Stefánssonar?
Höfundur er þingkona
Kvennalistans.
Ofurdýrar
einkatölvur
eftir Sverri Ólafsson
„Ekki er nú öll vitleysan eins“
varð kerlingu einni norður á Langa-
nesi að orði, þegar hún las það í
fréttabréfi RUT nefndarinnar svo-
nefndu (Ráðgjafanefnd um upplýs-
inga- og tölvumál), til forstöðu-
manna ríkisstofnana frá 1. júní sl.,
að illa fengin forrit hefðu fundið
sína leið inn í tölvur löggjafans og
Hæstaréttar án þess að greiðsla
kæmi fyrir.
Mér hefur jafnan sýnzt full
ástæða til að hlusta grannt, þegar
konur tjá sig um mikilsverð mál-
efni, því að þær eru oft nákvæm-
ari, samvizkusamari og með ríkari
réttlætiskennd en vér karlar.
Það er augljóst, að hér hafa
menn farið á yztu nöf við að draga
úr eignarhaldskostnaði einkatölv-
unnar og mun greinilega ekki af
veita.
í sama fréttabréfí kemur fram,
að eignarhaldskostnaður net-
tengdrar einkatölvu, þ.e. stofn-
kostnaður að viðbættum reksturs-
kostnaði í þijú ár, er hvorki meira
né minna en 800.000 krónur eða
22.000 krónur á hvern notanda á
mánuði. Ekki er meðtalinn kostn-
aður við aðgang að mið- eða stór-
tölvu eða gagnabönkum, en hann
getur orðið umtalsverður. Væntan-
lega þarf svo að endurnýja búnað-
inn að þremur árum liðnum þar sem
hann er orðinn úreltur og einkatölv-
urnar sjaldan stækkanlegar með
hagkvæmu móti.
Hér eru dregin fram í dagsljósið
sannindi, sem mönnum hafa verið
að opinberast á síðustu misserum.
Að dómi hinna virtustu umsagnar-
aðila er ekki allt sem sýnist. Kostn-
aður við fjárfestingu og rekstur
einkatölvunnar er margfaldur á við
það sem talið var í upphafi. Ráð-
gjöf hefur brugðist í tölvumálum
eins og í fískeldi og loðdýrarækt
af því að ráðgjafarnir bara vissu
ekki betur. Sú einkennilega stað-
reynd blasir við, að framleiðni
starfa í skrifstofuhaldi fyrirtækja
og stofnana hefur nánast ekkert
aukist í tíu ár þrátt fyrir tilkomu
einkatölvunnar.
„Þetta er nú meira ástandið",
sagði enda téð kona að norðan.
I Bandaríkjum Norður-Ameríku
tala menn um fíktfaktorinn (The
Fiddling Factor), sem talinn er
nema 2 af hundraði af þjóðarfram-
leiðslu þarlendra. Enginn smápen-
ingur það.
Fiktfaktorinn er það, þegar
starfsmenn eru að reyna að finna
út úr einhveijum vandamálum í
einkatölvunni sinni, netinu, forrit-
inu, öryggisafritinu, prentarateng-
ingunni o.s.frv. án þess að það tak-
ist almennilega, eða prófa þetta og
prófa hitt og prófa þetta aftur án
eiginlegs tilgangs eða sýnilegs
árangurs, slást við vírusana, ellegar
þá að menn eru að sinna einhverri
Sverrir Ólafsson
„Stór- og millitölvur
hafa samkvæmt tölvu-
bókmenntunum sjaldan
verið fastari í sessi,
gildi þeirra óvefengjan--
legra og yfirburðir í
kostnaðarlegu tilliti
meiri.“
óarðbærri starfsemi annarri svo
sem að leggja kapal í vinnutím-
anum. En líklega er fíktfaktorinn
lítið öðruvísi á Fróni en í Flórída.
Oft hafa íslenzkir tölvuráðgjafar
vakið undrun og aðdáun fyrir ráð-
gjöf sína. Sumir eru hreint ófeimn-
ir við að veita faglega ráðgjöf um
val á tölvubúnaði þótt þeir samtím-
is séu verktakar í kerfisfræði og
forritun. Aðrir gera sig bera að því
að kunna ekki skil á þeirri tækni,
sem bezt þykir og hagkvæmúst í
tölvuheiminum í dag. Enn aðrir
hafa víðsýni á við vagnhross með
augnaleppa. Stjómendur hafa svo
tilhneigingu til að láta þessum eftir
ákvarðanir, af því að þeir telja sig
bara ekki hafa vit á þessu eða
mega ekki vera að því að setja sig
inn í málin.
Og æðstu menntastofnanir í
þessu efni veita þrönga innsýn í
tölvuvísindin og gleyma veigamikl-
um þáttum bæði í tæknilegu og
kostnaðarlegu tilliti.
„Ekki er það efnilegt", sagði
konan. Vissi þó sem var, að þetta
var ekki algilt.
Fyrir hálfu þriðja ári var það
ofarlega í umræðunni um tölvumál
í heiminum, að dagar stór- og milli-
tölvanna væru á enda. Einkatölv-
urnar væm orðnar svo öflugar, að
þær gætu tekið við. Reyndin hefur
orðið önnur. Stór- og millitölvur
hafa samkvæmt tölvubókmenntun-
um sjaldan verið fastari í sessi, gildi
þeirra óvefengjanlegra og yfírburð-
ir í kostnaðarlegu tilliti meiri. Þetta
staðfesta fjölmargar athuganir
virtra alþjóðlegra sérfræðihópa,
sem íslenzkt atvinnulíf gæti fært
sér í nyt.
Um framangreindan faktor,
fíktfaktorinn, væri fróðlegt að vita
meira. Stjómarráð íslands sem og
önnur opinber fyrirtæki og stofn-
anir auk margra margra einkafyr-
irtækja áforma útvíkkanir í einka-
tölvuvæðingunni án þess að gefa
tilhlýðilegan gaum að yfirburða-
kostum milli- og stórtölvunnar til
að lágmarka fiktfaktorinn og þar
með kostnað.
„Það er munur að hafa ráð á
þessum spandans,“ sagði sú að
norðan. Skildi þetta annars ekki
almennilega, því hún hafði nýlega
keypt notaða einkatölvu fyrir slikk,
sem keyrði ágætlega í hennar um-
hverfi.
Ekki er örgrannt um að hug-
sjónaeldur netlausnarmanna og
áhrif reynslulausra lærimeistara og
fræðimanna hafi villt mönnum sýn
þannig að þýðingarmiklir faktorar
hafí hreinlega gleymst í ákafanum,
nema þá ef vera skyldi að menn
hafi aldrei gert sér grein fyrir til-
vist þeirra eins og séra Bjarni forð-
um, er hann þreytti inntökupróf í
stærðfræði í hinn Lærða skóla í
upphafi aldarinnar. Ólafur Dan
spurði um hina og þessa stærð-
fræðifaktora en séra Bjarni kvaðst
aldrei hafa heyrt á þá minnst og
ekki þekkja neina faktora nema
faktorinn hjá Thomsen og faktorinn
hjá Bryde.
Rétt eins og tölvuráðgjafarnir.
Höfundur er markaðsstjóri hjá
Nýherja hf.