Morgunblaðið - 02.10.1993, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. OKTÓBER 1993
Þingsetning
VIGDÍS Finn-
bogadóttir, for-
seti Islands, las
upp forsetabréf
og setti þingið.
Þingfundur
MATTHÍAS
Bjarnason, ald-
ursforseti þings-
ins, stýrði fyrsta
þingfundinum.
Davíð Oddsson,
forsætisráðherra,
hlýðir á mál hans
úr sæti sínu.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Setning 117. löggjaf-
arþings Islendinga
VIGDÍS Finnbogadóttir, forseti íslands, setti 117. löggjafarþing-
íslendinga í Alþingishúsinu við Austurvöll í gær. Viðstaddir minnt-
ust Eysteins Jónssonar fyrrum þingmanns og ráðherra. Hann andað-
ist 11. ágúst, 86 ára að aldri.
Þingsetningarathöfnin hófst með
guðsþjónustu í Dómkirkjunni kl.
13.30 og predikaði séra Frank M.
Halldórsson sóknarprestur í Nes-
kirkju. Hann vék í ræðu sinni að
mikilvægi þess að gjæta vel orða
sinna, ekki síst í hita stjórnmálanna.
Hann hvatti til þess að látið yrði af
öllum árásum, kvörtunum, sífri og
nöldri út af einskisverðum hlutum.
„Þökkum í þess stað Drottni fyrir
allt það góða sem við stöðugt verðum
aðnjótandi. Við höfum hreint og tært
loft - ómenguð vötn og fljót með
gnægð fiskjar. Enn sem fyrr veitir
landið okkur björg í bú og það svo
ríkulega - að við erum í vandræðum
með allt það sem við komumst ekki
yfir að neyta sjálf. Aldrei hefur verið
háð styijöld í nútímamerkingu á okk-
ar ástkæra landi. Notum tungu okk-
ar til að þakka og vegsama vernd
Guðs - náðargjafir hans og hand-
leiðslu,“ sagði sr. Frank í ræðu sinni.
Að lokinni messugjörð var gengið
til þingsalar. Þar las Vigdís Finn-
bogadóttir, forseti íslands, upp for-
setabréf um að Alþingi skyldi koma
saman til fundar 1. október. Að svo
búnu bað hún þess að ættjarðarinnar
yrði minnst og leiddi Davíð Oddsson,
forsætisráðherra, þingmennina í fer-
földu húrrahrópi til heilla forseta
vorum og fóstuijörð.
Eysteins Jónssonar minnst
Því næst bað forseti íslands Matt-
hías Bjarnasson, fyrsta þingmann
Vestfjarðakjördæmis og aldursfor-
seta þingsins, að stýra þingfundi uns
forseti Alþingis yrði kjörinn. Matthí-
as bauð þingmenn og starfsfólk Al-
þingis velkomið til starfa og lét í ljós
þá ósk og von að störf þingsins yrðu
landi og þjóð til heilla.
Þá minntist hann Eysteins Jóns-
sonar, fyrrum þingmanns og ráð-
herra, er andaðist á Landspítalanum
11. ágúst, 86 ára að aldri. Hann
byijaði á því að rekja ævi Eysteins
og störf og sagði síðan m.a. að hon-
um hefði á langri og gifturíkri starf-
sævi auðnast að eiga gildan þátt í
starfi og stríði þjóðar sinnar á leið
til sjálfstæðis, framfara og hagsbóta
í mörgum efnum. "„Samvinnuhreyf-
ingin var honum jafnan hugfólgin
og hann var óhvikull forvígismaður
hennar um áratugi. I þjóðmálum var
hann alla þingmannstíð sína í farar-
broddi, oft í flokki landstjórnenda,
en stundum í andstöðu við rikjandi
stjórn. í ríkisstjórn sinnti hann lengst
fjármálum þjóðarinnar og sýndi því
starfi gætni og festu. Hann var snjáll
ræðumaður, mælskur og rökfastur,
traustur málsvari flokks síns og
þeirrar stefnumála sem hann bar
fyrir brjósti. Undir lok þingferils síi}»-
átti hann frumkvæði að setningu
laga um náttúruvernd og tók síðan
að sér formennsku við framkvæmd
þeirra laga. Starfi sínu á Alþingi lauk
hann í forsæti sameinaðs þings, ríkur
að reynslu og stóð fyrir umbótum í
starfsháttum þingsins og starfsað-
stöðu þingmanna,“ sagði Matthías.
Að ávarpi hans loknu risu þingmenn
úr sætum og minntust Eysteins.
Þingfundi sem hófst um kl. 14.15
var frestað u.þ.b. hálfri klukkustund
síðar til mánudags. j
AF INNLENDUM
VETTVANGI
PÁLL ÞÓRHALLSSON
Löggilding lögmanna, tannlækna og lækna hækkaði um 1150% árið 1989
Fæstir fá endurgreitt ólög-
mætt gjald fyrir atvinniileyfi
GJALDTAKA fyrir leyfi til málflutnings, almennra lækninga
og tannlækninga í fjármálaráðherratíð Olafs Ragnars Gríms-
sonar var óheimil að mati umboðsmanns Alþingis eins og fram
kemur í nýútkominni ársskýrslu hans fyrir árið 1992. Héraðs-
dómslögmaður kvartaði yfir gjaldtökunni við umboðsmann
Alþingis og fékk hann hluta gjaldsins endurgreiddan eftir
athugasemdir umboðsmanns. Indriði Þorláksson skrifstofu-
stjóri í fjármálaráðuneytinu sagði ,í samtali við Morgunblaðið
í gær að einungis þeir sem greiddu með fyrirvara hefðu feng-
ið endurgreitt, þ.e. þrír lögmenn og einn læknir.
Fjármálaráðherra, Ólafur Ragnar
Grímsson, ákvað með reglugerð nr.
644/1989 um aukatekjur ríkissjóðs
að stórhækka gjöld fyrir leyfi til
málflutnings fyrir héraðsdómi, til
almennra lækninga og tannlækn-
inga. Nam hækkunin 1.150% eða
úr kr. 4.000 í kr. 50.000. Sérfræð-
ingsleyfi hækkuðu í 75.000 kr.
Starfsleyfi annarra stétta hækkuðu
yfirleitt um 60-70%. Umboðsmaður
Alþingis lét málið til sín taka vegna
kvörtunar frá ónafngreindum hér-
aðsdómslögmanni. Það er álit um-
boðsmanns að fjármálaráðherra hafi
ekki haft fijálsa heimild til að ákveða
leyfisgjöld. Reglugerð ráðherra hafði
stoð í lögum nr. 79/1979 um auka-
tekjur ríkissjóðs. Umboðsmaður tel-
ur ljóst að skýra verði lögin svo að
heimild til gjaldheimtu fyrir atvinnu-
leyfi hafi verið á því sjónarmiði reist
að ríkissjóður fengi endurgoldinn
eðlilegan kostnað við útgáfu leyf-
anna og eftirlit með þeim. Taldi
umboðsmaður því að óheimilt hefði
verið að byggja ákvörðun fjárhæðar
gjaldanna á skattalegum sjónarmið-
um um almenna tekjuöflun til ríkis-
ins, en fram hafði komið af hálfu
fjármálaráðuneytisins að byggt hefði
verið á slíkum sjónarmiðum. Um-
boðsmaður áleit því að lagagrund-
völl hefði skort fyrir gjaldtökunni
að því leyti sem um tekjuöflun var
að ræða umfram kostnað. Gjaldtak-
an væri því ólögmæt. Var þeim til-
mælum beint til fjármálaráðuneytis-
ins að endurskoða umrædda ákvörð-
un og endurgreiða oftekið leyfis-
gjald. Skyldi sú leiðrétting látin ná
til annarra þeirra sem væru í sömu
aðstöðu og héraðsdómslögmaðurinn
sem kvartaði.
í desember 1991 voru sett ný lög
um aukatekjur ríkissjóðs, 1. 88/1991.
Fjárhæðir gjalda þar eru að mestu
óbreyttar frá því sem var í reglu-
gerðinni. Var þar með uppfyllt það
skilyrði að lagaheimild væri fyrir
skattlagningunni.
Á tímabilinu frá því reglugerðin
var sett árið 1989 og þar til lögin
voru sett árið 1991 var því allnokk-
ur fjöldi manna sem greiddi hærra
verð fyrir atvinnuleyfi sitt en um-
boðsmaður telur lögmætt.
Rómarréttarregla
Það er sérstakt álitamál sem ekki
er tekið á í áliti umboðsmanns hveij-
ir eigi rétt á endurgreiðslu. Fjár-
málaráðuneytið hefur tekið þá
stefnu að greiða einungis þeim sem
gerðu fyrirvara í samræmi við rétt-
arreglu, sem á ættir að rekja til
Rómarréttar (condictio indebiti). Er
þar um fjóra menn að ræða, einn
lækni og þrjá lögmenn. Fjármála-
ráðuneytið getur í þessu efni stuðst
við hæstaréttardóm frá 1986 um
þungaskatt (H. 1986.462). Dómur-
inn taldi álagningu þungaskatts
stangast á við stjórnarskrána en
meirihlutinn taldi viðkomandi skatt-
þegn samt ekki eiga rétt á endur-
greiðslu vegna þess að hann greiddi
þungaskattinn athugasemdalaust. í
sératkvæði Magnúsar Thoroddsens
segir hins vegar: „Skattþegnar al-
mennt líta svo á, að þeir skattar,
sem þeim er gert að greiða, séu lög-
lega á lagðir. 1 þessu efni gildir hið
fornkveðna „Konungurinn gerir ekki
rangt“. Því er það svo, að skattborg-
arar eru seinþreyttir til vandræða í
þessum efnum og greiða almennt
skatta sína fyrirvaralaust í þeirri
trú, að þeir séu löglega á lagðir.“
Reglan sem meirihlutinn sló fastri
og fjármálaráðuneytið beitir er afar
hallkvæm ríkinu en óhagstæð borg-
urunum auk þess sem vafasamt er
að gjaldkerar hjá hinu opinbera
kunni yfirleitt að taka við fyrirvara
sem gjaldendur jnlja gera. Loks
segja kunnugir að þeir sem t.d. hara
viljað gera fyrirvara um greiðslu
gatnagerðargjalda hafi fengið þau
svör að ekki yrði tekið við greiðsl-
unni með fyrirvörum.
í öðru máli sem umboðsmaður
fjallaði um árið 1992, og sagt er frá
í nýju skýrslunni, fengu allir þeir sem
greiddu of mikið endurgreitt óháð
því hvort þeir gerðu fyrirvara eður
ei. Málavextir voru þeir að þau mis-
tök urðu við setningu áðurnefndra
laga 88/1991 um aukatekjur ríkis-
sjóðs að löggiltum endurskoðendum
var á einum stað gert að greiða
25.000 kr. en á öðrum 75.000. Taldi
umboðsmaður af ýmsum ástæðum
eðlilegra að miða við lægra gjaldið.
Að sögn Indriða Þorlákssonar hefur
öllum þeim sem greiddu of mikið
verið endurgreiddur mismunurinn.
Grundvallarreglur áréttaðar
Þann lærdóm má draga af skýrslu
umboðsmanns Alþingis að stjórnvöld
hugi ekki nægilega vel að því við
álagningu svokallaðra þjónustu-
gjalda að gæta löglegra aðferða. i
Umboðsmaður tekur enga afstöðu
til þess hvort eða hvenær eigi að
taka þjónustugjöld. Þegar slíkt er
ákveðið verður aftur á móti að gera
það á stjórnskipulega réttan hátt.
Umboðsmaður vekur í skýrslu sinni
athygli á réttarheimildalegum eðlis-
mun á þjónustugjöldum og sköttum.
Þannig segir í formála að ársskýrslu
umboðsmanns: „Um gjaldtöku, eða
töku svonefndra „þjónustugjalda",
verður að ganga út frá þeirri grund-
vallarreglu, að almenningur þurfi
ekki að greiða sérstakt gjald fyrir
afgreiðslu eða úrlausn stjórnvalda,
nema heimild sé í lögum til heimtu
gjalds. Þá er það meginregla, að lög
þurfi að setja til að gjald megi taka
fyrir þjónustu, sem hefur verið veitt
almenningi að kostnaðarlausu eða
byggt hefur verið á í lögum, að veita
skuli endurgjaldslaust.
Þar sem heimild er í lögum til
þess að taka gjald fyrir opinbera
þjónustu, verður að gæta þess við
ákvörðun fjárhæðar gjaldanna, að
þau séu ekki hærri en sá kostnaður,
sem almennt hlýst af því að veita
umrædda þjónustu. Forsenda þess
að stjórnvöldum sé heimilt að taka
hærri fjárhæð fyrir opinbera þjón-
ustu, sem lið í almennri tekjuöflun
ríkisins, er sú, að fyrir sé að fara
skattlagningarheimild í skilningi 40.
og 77. gr. stjórnarskrárinnar,
þ.e.a.s. að í lögum sé meðal annars
kveðið á um skattskyldu og skatt-
stofn og þar séu reglur um ákvörðun
umrædds skatts,“ segir í skýrslu
' umboðsmanns.
j