Morgunblaðið - 13.11.1993, Blaðsíða 16

16
MORGÚNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. NÓVEMBER 1993
h
Staða vísinda- og tækni-
þekkingar á Islandi
eftir Júlíus Sólnes
í heimi harðnandi samkeppni
skiptir menntun og þekking þjóðar á
sviði vísinda og verkfræði höfuð-
máli. Öll framleiðsla og markaðssetn-
ing hennar byggir öðru fremur á
traustri og góðri tækniþekkingu.
Atvinnufyrirtæki verða að styðjast
við vel menntað starfsfólk, sem kann
skil á nýjustu tækniundrum og getur
hagnýtt sér uppgötvanir í vísindum
jafnharðan og þær eru aðgengilegar,
svo þau geti haldið velli í heimi hins
fijálsa markaðar. Þjóðfélag sem vili
standa sig í hinni vægðarlausu sam-
keppni um markaði verður því að
hlúa að allri menntun og rannsóknum
á sviði tækni og víginda. Annars
verður það einfaldlega undir í lífsbar-
áttunni.
Miðstöð raunvísinda- og tækni-
þekkingar á íslandi hefur um langt
skeið verið í Verkfræðideild og Raun-
vísindadeild Háskóla íslands. Þar
fara fram kennsla og rannsóknir í
verkfræðigreinum og í helztu grein-
um raunvísinda. Fyrir utan mörg
hundruð nemendur í báðum deiidum,
sem fá þjálfun og innsæi í hinn
margbrotna heim vísindanna, starfar
mikill fjöldi velmenntaðra sérfræð-
inga í báðum deildum.
Starfsemi Verkfræðideildar og
Raunvísindadeildar Háskóla
íslands
ís.
Ný saumavél frá
HUSQVARNA
Verð frá
37.810kr. stgr.
Verið velkomin og leitið
nánari upplýsinga.
VÖLUSTEINN
Faxafen 14, Sími 679505
hafa ýmsir háskólamenn tekið þátt
í því að stofna fyrirtæki byggð á
rannsóknum þeirra og samstarfi við
erlenda aðila. Má nefna fyrirtæki í
hugbúnaðargerð og fyrirtækið Marel
sem er þekkt dæmi um rannsóknir
og þróunarstarf sem átti sér stað við
háskólann og skilað hefur góðum
árangri.
í þessu umhverfi stundar íslenzkt
æskufólk nám í verkfræði og raun-
vísindum. Miklu skiptir að námsefni
og kennsla séu í samræmi við kröfur
sem gerðar eru við erlenda háskóla
til að tryggja samkeppnisstöðu okkar
eins og áður var vikið að. Þetta hef-
ur að mestu leyti tekizt hingað til
með ítrustu nýtingu takmarkaðra
fjármuna. Það veldur því óneitanlega
nokkrum áhyggjum að nú, þriðja
árið í röð, eru fjárveitingar til Verk-
fræðideildar skomar niður og útlit
fyrir enn frekari niðurskurð á næsta
ári. Hætta er á að starfsmenn deild-
arinnar flýi af hólmi til annarra og
hagstæðari starfa ef svo heldur
áfram. Nemendur og starfsfólk deild-
arinnar býr við þröngan húsakost og
ekki útlit fyrir úrbætur á næstu
árum.
armennirnir komast þó að þeirri
meginniðurstöðu að verkfræðinámið
eins og það er standist þær kröfur
sem gerðar eru til bandarískra há-
skóla. Kennarar eru taldir vel mennt-
aðir og áhugasamir og stúdentamir
greindir og duglegir. Þeir viti hvað
þeir vilji og séu fylgnir sér.
Helztu aðfinnslur ABET
ABET úttektin
í Verkfræðideild eru nú starfandi
um 20 fastir kennarar, prófessorar,
dósentar og lektorar. A Verkfræði-
stofnun Háskóla íslands starfa þar
að auki um 40 sérfræðingar. í Raun-
vísindadeild eru tæplega 90 fastráðn-
ir kennarar og að auki um 60 sér-
fræðingar að störfum hjá Raunvís-
indastofnun og Líffræðistofnun. Alls
eru því yfir 200 sérfræðingar í verk-
fræði og raunvísindum að störfum
við Háskóla íslands. Þetta eru bezt
menntuðu og hæfustu menn okkar á
sviði verkfræði og raunvísinda sem
flestir eða allir hafa sótt menntun
sína til beztu menntastofnana erlend-
Innan Verkfræðistofnunar er unn-
ið að margvíslegum verkefnum í
samstarfi við íslenzk fyrirtæki og
stofnanir svo og erlendar stofnanir
og tæknimenn um allan heim. Þá
Að fmmkvæði Verkfræðingafé-
lags Islands var ráðist í það að fá
bandarísku sjálfseignarstofnunina
ABET til að meta nám og gæði
kennslu í Verkfræðideild í saman-
burði við bandaríska verkfræðihá-
skóla. ABET stofnuninni, sem er
rekin á vegum bandarísks iðnaðar,
er ætlað að fylgjast með öllum verk-
fræðiskólum íBandaríkjunum og
tryggja að bandarískir verkfræðing-
ar séu jafnan menntaðir á viðunandi
hátt. Það var því mjög áhugavert
að fá hingað bandaríska sérfræðinga
á vegum stofnunarinnar til að kanna
hvort íslenzkir verkfræðingar frá
Háskóla íslands hefðu hlotið full-
nægjandi menntun, sem stæðist
kröfur bandarísks iðnaðar.
Bandarískú sérfræðingamir komu
hingað til lands síðastliðinn vetur og
skoðuðu aðstæður og námsfyrir-
komulag í Verkfræðideild. Þeir yfir-
heyrðu alla kennara, tóku viðtöl við
stúdenta og kynntu sér einnig ís-
lenzkt atvinnulíf til að mynda sér
skoðun á því á hvaða stigi þjóðin
væri í tæknivæddum heimi. Niður-
stöður úttektarinnar birtust svo í
skýrslu úttektarmanna, sem var af-
hent háskólanum fyrir nokkra. í
skýrslunni er fjallað um námið og
þær aðstæður, sem Verkfræðideild
býr við. Á hlutlausan og skýran hátt
era dregnir fram kostir og gallar
námsins og bent á veilur og hvað
betur megi fara. Bandarísku úttekt-
Þótt ABET skýrslan segi að nám
í Verkfræðideild standist samjöfnuð
við verkfræðinám við bandaríska
háskóla, er bent á ýmis atriði sem
lagfæra þarf. Það er athyglisvert,
að helztu aðfinnslur ABET nefndar-
innar koma okkur kennurum í Verk-
fræðideild síður en svo á óvart. Það
var hins vegar gagnlegt að fá það
staðfest af hlutlausum aðilum. Þá
eiga margar aðfínnslur ABET nefnd-
arinnar við um rekstur háskólans
almennt, en vatða ekki eingöngu
Verkfræðideiid. Sem dæmi um slíkt
má nefna stöðu deildarforseta og
skorarformanna. Þetta eru erfiðar
stjómunarstöður sem kennar forðast.
Deildarforseti þarf að sinna málefn-
um deildar sinnar, gæta þess að
rekstur sé innan ramma fjárveitingar
og annast mál starfsmanna og stúd-
enta. Engin fjárhagsleg umbun er
fyrir þetta starf og veldur starfið enn
fremur því að tekjur vegna kennslu-
yfírvinnu, rannsóknar- og ritstarfa,
sem oft er meira en helmingur launa
háskólakennara, stórminnka, þar
sem lítill sem enginn tími er fýrir
slika vinnu. Þetta fyrirkomulag
fínnst ABET nefndinni óeðlilegt og
verði að lagfæra. Aðstoðarmenn á
skrifstofu deildarinnar séu of fáir og
valdi það miklu álagi á stjórnendur
og raunar kennara alla. Um 20 til
30 kennurum ásamt deildarforsetum
Verkfræðideildar og Raunvísinda-
deildar er t.d. gert að styðjast við
einn ritara, sem verður að sinna
margvíslegum öðrum störfum að
auki. Þá er bent á að launakerfi sem
byggist á yfírvinnutekjum vegna
kennslu sé óheppilegt. Þetta kalli á
óeðlilega mikla kennslu með fyrir-
lestrum og verkefnatímum í stað
þess að þjálfa stúdentana til sjálf-
stæðra vinnubragða. í heild telur
ABET nefndin að launakerfí háskól-
ans með kennsluyfírvinnu og yfír-
vinnu vegna rannsókna- og ritstarfa
eftir sérstöku flóknu matskerfi sé
martröð sem verki gegn hagsmunum
verkfræðinámsins. Á þetta jafnt við
um allar deildir háskólans. Nefndin
tekur ekki afstöðu til launanna sem
slíkra, þ.e. hvort þau séu há eða lág,
það er ekki hennar mál. Þá telur
nefndin að fábrotið bókasafn Verk-
fræðideildar sé meiriháttar vandamál
og eigi að vera forgangsverkefni að
Júlíus Sólnes.
I heild telur ABET
nefndin að launakerfi
háskólans með kennslu-
yfirvinnu og yfirvinnu
vegna rannsókna- og
ritstarfa eftir sérstöku
flóknu matskerfi sé
martröð, sem verki
gegn hagsmunum verk-
fræðinámsins.“
bæta úr því. Þetta á einnig við um
allar aðrar deildir háskólans og staf-
ar einfaldlega af bágri ijárhagsstöðu
Háskólabókasafns. Það kostar fjár-
muni að reka alvöruháskóla. Má
segja, að margar aðfínnslur ABET
stafí af því, að þeir hafa séð í gegn
um þann blekkingarvef, að hægt sé
að reka marga háskóla á íslandi og
þeir þurfi ekki að kosta nema brot
af því sem gerist hjá nágrannalönd-
um okkar.
Ef aftur er vikið að Verkfræði-
deild sérstaklega er bent á að marg-
ir góðir nemendur heltist úr lestinni
í byijun vegna mikillar áherzlu á
stærðfræðinám, þar sem fallprósent-
an er mjög mikil. ABET leggur til,
að gerðar séu ákveðnar lágmarks-
kröfur um stærðfræði og eðlisfræði-
kunnáttu stúdenta sem hyggjast
hefja nám við deildina og stærðfræð-
inámi verði dreift á öll fjögur námsár-
in, þannig að þjóðin verði ekki af
góðum tæknimönnum sem hefðu
þurft lengri tíma til að ná tökum á
stærðfræðinni. Við íslendingar höf-
um sniðið háskólanám okkar eftir
evrópskum fyrirmyndum, þar sem
meiri áherzla hefur verið lögð á
grandvallarfög eins. og stærðfræði,
eðlisfræði og efnafræði en tíðkast
við bandaríska háskóla.
Varðandi einstök svið innan Verk-
fræðideildar er bent á að nám í bygg-
ingarverkfræði sé of einhæft og
skortur á kennurum á tilteknum svið-
um. Það beri að leggja meiri áherzlu
á greinar eins og samgöngumál,
umhverfismál og fl. Skýring á þessu
er m.a. sú að fram á síðustu ár hef-
ur nánast verið ókleift að manna
kennarastöður í þessum greinum.
Lág laun hafa einfaldlega ekki höfð-
að til sérfræðinga utan háskóians. I
rafmagnsverkfræði er bent á að
kennarahópurinn sé of ósamstæður
og skortur sé á langtímamarkmiðum
fyrir þróun námsins. Lagt er til að
námsefni og námskeið verði endur-
skoðuð frá grunni. Er þessi endur-
skoðun þegar hafín. í vélaverkfræði
er kennarahópurinn talinn samstiga,
en skortur sé á undirstöðurannsókn-
um. Of mikil áherzla sé á faggreinar
sem hafí beina þýðingu fyrir atvinnu-
lífíð. Þá er bent á að stundakennarar
sjái um mörg námskeið og ekki sé
nægilega fylgzt með því hvort
kennsla þeirra sé viðunandi. Enginn
beri í raun ábyrgð á stundakennurum
sem koma og fara án þess að gera
grein fyrir störfum sínum. Eina eftir-
litið er fólgið í umsögn nemendanna
sjálfra í námskeiðskönnunum, en
þær vega ekki þungt. Þetta á reynd-
ar við um allar þijár verkfræðiskor-
irnar. Þá er bent á mikinn húsnæðis-
skort og lýsir nefndin áhyggjum sín-
um yfír því að erfitt er að gera breyt-
ingar á náminu, breyta áherzlum
með því að auka kennslu og rann-
sóknir eða bæta við nýjum sviðum
vegna plássleysis.
ABET nefndin lýkur úttekt sinni
með því að leggja til að komið verði
á sérstakri ráðgjafarnefnd eða nefnd
velunnara deildarinnar, sem skipuð
verði athafnamönnum og lykilmönn-
um úr þjóðlífinu, til að tala máli
deildarinnar út á við. Ekki sýnist
veita af að einhver taki upp hanzk-
ann fyrir verkfræðimenntunina, sem
á að vera undirstaða velmegunar og
atvinnusköpunar á íslandi, en er
gerð homreka í kapphlaupinu um
íjármunina í þjóðfélaginu.
Við starfsmenn Verkfræðideildar
Háskóla ísiands getum verið ánægð:
ir með úttekt ABET nefndarinnar. I
fyrsta sinn hefur af hálfu erlendra
aðila verið gerð formleg úttekt á
háskólanámi á íslandi. Við tókum
nokkra áhættu með því að gangast
undir þetta mat sem alveg eins hefði
getað orðið mjög neikvætt fyrir starf-
semi deildarinnar. Þrátt fyrir ýmsa
annmarka og gloppur sem oft stafa
af aðstöðuleysi fremur en getuleysi,
er það lokaniðurstaða ABET nefnd-
arinnar að nám í Verkfræðideild
standist vel þær kröfur, sem gerðar
eru til verkfræðináms við viður-
kennda bandaríska háskóla.
Höfundur er forseti
Verkfræðideildar Hiskóla
íslands.
L
I
I
»
1
»
»
Viðhorfsbreyting í vaxtamálum
»
»
l
••
eftir Ogmund
Jónasson
HF
Um árabil hefur BSRB bent á að
ástæðuna fyrir efnahagsþrengingum
þjóðarinnar væri að verulegu leyti
að fínna í háum vöxtum.
Áram saman hafa samtökin
hamrað á því að á sama tíma og
hagvöxtur hefur verið lítill hefur
gróði af fjármagni verið mikill —
allt að þrefaldur hagvöxtur. í stuttu
máli hefur hávaxtastefnan leitt til
þess að átt hefur sér stað geysilegur
flutningur á fjármagni frá heimilum
og atvinnulífi.
Vítahringur vaxtanna
Þetta hefur aukið samþjöppun
fjármagns, stuðlað að einokun,
minnkað arðsemi í atvinnulífi og
rýrt lífskjör. Með öðrum orðum,
kreppa þjóðarinnar undanfarin fimm
ár er að stóram hluta vaxtakreppa,
vítahringur hárra vaxta, mikiila tapa
oe rvrnandi lífskiara.
„Nú hefur verið sýnt
fram á að sjónarmið
BSRB voru rétt. Hægt
er að lækka vexti með
samráði örfárra stórra
aðila á markaðnum án
þess að fullnægft sé
þeim markaðsskilyrð-
um sem „sérfræðing-
arnir“ töldu algera for-
sendu vaxtalækkunar.“
Við höfum talið að hægt væri að
snúa af þessari þjóðhættulegu braut
og lækka vexti með samræmdum
aðgerðum ef skilningur og vilji væri
fyrir hendi. Við höfum bent á að ef
stjórnvöld samræmdu aðgerðir í
þessa vera myndi árangur nást.
Öll þessi ár hafa hagsmunaaðilar,
eigendur fiármae'ns oe beir sem
Mjög jákvætt skref
Ögmundur Jónasson
þjónusta þá, haldið því fram að vext-
ir gætu ekki lækkað fyrr en ríkis-
sjóður hefði verið rekinn hallalaus,
helst í nokkur ár.
Nú hefur verið sýnt fram á að
sjónarmið BSRB voru rétt. Hægt er
að lækka vexti með samráði örfárra
stórra aðila á markaðnum án þess
að fullnægt sé þeim markaðsskilyrð-
um sem „sérfræðingamir“ töldu al-
gera forsendu vaxtalækkunar.
Auðvitað er ljóst að hvergi er nóg
að gert með þeim ráðstöfunum sem
nú hefur þegar verið gripið til. En
það skref sem stigið hefur verið til
vaxtalækkunar er mjög jákvætt.
Þegar horft er til framtíðar er þó
mikilvægast af öllu, að orðið hefur
grundvallar viðhorfsbreyting. Losað
hefur verið um sálræna skrúfu;
hindrun af hugmyndalegum toga
hefur verið rutt úr vegi. Potemkín-
tjöldin dregin frá enn einni kredd-
unni. Hveiju mannsbarni má nú ljóst
vera að hægt er að lækka vexti ef
vilji er fyrir hendi.
I
I
I
Höfundur er formaður BSRB.
V