Morgunblaðið - 08.01.1994, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. JANÚAR 1994
4
AF INNLENDUM
VETTVANGI
PÉTUR GUNNARSSON
Ágreiningur um svæðisskipulag Þingvallasvæðis og hugmyndir um friðun
Sumarbústaðaeigendur ótt-
ast að að sér verði þrengt
Þingvallavatn. Þar kemur gliðnun jarðskorpunnar hvað best í ljós á Norður-Atlantshafshryg'gnum.
UM FJÖRUTÍU landeigendur við
Þingvallavatn hafa stofnað félag
til að gæta hagsmuna sinna og
koma fram gagnvart yfirvöldum
við gerð svæðisskipulags sem nú
er unnið að fyrir Þingvallahrepp,
Grafningshrepp og Grímsnes-
hrepp og við undirbúningsvinnu
að frumvarpi til sérlaga um
verndun vatnasviðs Þingvalla-
vatns. Hugmyndir um setningu
slíkra laga hafa komið fram í
tengslum við skipulagsvinnuna
og verið kynntar ríkisstjórninni
sem falið hefur Ólafi Davíðssyni
ráðuneytisstjóra skoðun og með-
ferð málsins. Bjarni Helgason,
formaður landeigendafélagsins,
segir að þær hugmyndir sem
fram hafi komið hjá þeim aðilum
sem vinni að skipulaginu um
verndun vatnasviðsins hnígi allar
í þá átt að þrengja möguleika
landeigenda til að hagnýta sér
eigur sínar, einkum virðist stefnt
að því að hundsa aðila eins og
sumarbústaðaeigendur sem ekki
hafi heilsársbúsetu á landi sínu.
„Það er nánast eins og mönnum
sé eingöngu ætlað að horfa á
þetta landsvæði úr flugvél," seg-
ir Bjarni Helgason um þær hug-
myndir sem fram koma í þeim
kafla greinargerðar samvinnu-
nefndar um svæðisskipulagið þar
sem fjallað er um verndun vatna-
sviðsins. Auður Sveinsdóttir
landslagsarkitekt og ráðgjafi
samvinnunefndar um svæðis-
skipulagið visar áhyggjum land-
eigendanna á bug; hún Ieggur
áherslu á að málið sé enn á
vinnslustigi en vonast til að
greinargerð nefndarinnar um
verndun vatnasviðsins verði not-
uð sem grunnur að frumvarps-
drögum til sérlaga um verndun
vatnasviðsins. Hún segir að hug-
myndir þeirra sem vinni að svæð-
isskipulaginu taki mið af því að
Þingvellir séu einstæð náttúru-
perla, með geysidýrmætar auð-
lindir í vatns- og orkuforða og
einstæðri jarðfræði þar sem
gliðnun Atlantshafshryggjarins
sé sýnileg.
Unnið er að svæðisskipulaginu í
samvinnu fyrrgreindra þriggja
sveitarfélaga. Að sögn Auðar
Sveinsdóttur er málið enn á vinnslu-
stigi en að hennar sögn hefur á öll-
um stigum verið haft náið samráð
við tilnefnda fulltrúa sveitarfélag-
anna og einnig við landeigendur, þar
á meðal þá sem standi í forsvari
fyrir landeigendasamtökin. Hún
kvaðst fagna félagsstofnun landeig-
endanna og kvaðst vonast til þess
að með tilkomu þess kæmust sam-
skiptin við landeigendurna í fastar
skorður. Auður segir að málið sé nú
á því stigi að hún vonist til að innan
nokkurra vikna samþykki sveitarfé-
lögin að auglýsa skipulagið og lýsa
þannig eftir athugasemdum sem
fjaliað verði um áður en skipulagið
verður endanlega afgreitt.
Auður sagði að ljóst væri að á
undanförnum árum hefði verið ráðist
í ýmsar framkvæmdir á svæðinu sem
stönguðust á við ákvæði laga og sú
staðreynd væri óháð skipulags-
vinnunni sem slíkri. Þar megi nefna
að víða séu landeigendur búnir að
girða sér af land allt niður að vatni,
sem sé bannað samkvæmt náttúru-
verndarlögum. Auður vísaði því á
bug að skipulagsvinnan og vatna-
friðunin miði á nokkurn hátt að því
að eyða því sem þegar hafi verið
UPP byggt eða skerða hlut eigend-
anna að öðru leyti en því að tryggja
að farið verði að landslögum. Mark-
mið skipulagsins og friðunarinnar
sé að saman fari verndun og nýting.
Bjarni Helgason telur að hug-
myndir þær sem nú eru ræddar í
tengslum við friðun vatnasviðsins
byggist að miklu leyti á ósönnuðum
og lítt rannsökuðum staðhæfingum
sem haldið sé á lofti í nafni vísinda.
„Þarna er haldið uppi hástemmdum
lýsingum um náttúruna og nauðsyn
þess að hverfa til ímyndaðrar fortíð-
ar með blágresi og birkiskógum og
útrýma öllum útiendum gróðri. Það
er eins og nánast sé litið á allar fram-
kvæmdir sem sumarbústaðafólk hef-
ur staðið fyrir við landið sem land-
spjöll,“ sagði Bjarni. „Ef þessar hug-
myndir ná fram að ganga er ekki
annað að sjá en þarna sé íjandskap-
ast fyrst og fremst við alla þá sem
hafa gert eitthvað til landbóta við
vatnið," segir Bjarni. Staðhæfingum
um mengunarhættu og áhrif búsetu
á lífríki vatnsins mótmælir hann
sérstaklega sem ósönnuðum getgát-
um.
Vatnafriðun á 50 ára
lýðveldisafmæli?
Þær hugmyndir sem valda ágrein-
ingi hagsmunafélags landeigend-
anna og talsmanna svæðisskipulags-
ins og þeirra hugmynda um friðun
vatnasviðsins sem fram hafa komið
er að finna í þeim kafla greinargerð-
ar skipulagsnefndarinnar sem fjallar
um friðun vatnasviðs Þingvalla-
vatns. I greinargerðinni er rakið að
meðan á vinnu svæðisskipulags
sveitarfélaganna hafi staðið hafi
m.a. komið fram hugmyndir um
fólkvang á Hengilssvæðinu, stækk-
un á áhrifalandi þjóðgarðsins og
vatnsverndarsvæði en niðurstaðan
hafi orðið sú að ákjósanlegast væri
að setja sérlög um vatnasviðið. Vel
þyki hæfa að varpa þeirri tillögu
fram að sérlög um vatnasvið Þing-
vallavatns verði gjöf til þjóðarinnar
í tilefni 50 ára lýðveldisafmælisins
í ár. Hlutaðeigandi hreppsnefndir
hafi lýst sig samþykkar því að velja
þessa leið og skuli sérlögin byggð á
þeim meginsjónarmiðum að sérstaða
svæðisins og hið viðkvæma lífríki
vatnsins verði ekki fyrir tjóni.
Varast uppgræðslu með
erlendum tegundum
Fram kemur það álit að sérlög
um vatnasviðið þurfi að taka til allra
sviða náttúruverndar, þ. á m.
tryggja verndun bleikjustofna,
fastar skorður á yfirborði vatnsins,
bann við fiskklaki og fiskeldi í Þing-
vallavatni og eftirlit með afrennsli
Nesjavallavirkjunar. Einnig taki lög-
in mið af því að æskilegt sé að tengja
upprunalegan farveg Sogsins við
Þingvallavatn; vernda þurfi upp-
runalegan gróður (birki, víði, lyng
og blágresi), sem sé mjög viðkvæm-
ur og varast erlenda plöntustofna
til uppgræðslu. Vegna mengunar- j
hættu verði settar nákvæmar reglur ■
um alla mannvirkjagerð (vegi, lagnir
og byggingar) innan vatnasviðsins;
minjagildi svæðisins verði haft í ;
heiðri; tryggður verði möguleiki á
áframhaldandi búsetu á þeim jörð-
um, sem búið sé á, en landbúnað
verði að aðlaga náttúruverndarsjón-
armiðum. Gert sé ráð fyrir mismun-
andi eignarhaidi á landi en heimild
þurfi að vera í lögum til þess að ríkis-
sjóður geti keypt jarðir innan vatna-
sviðsins. Fram kemur að friða þurfi
sérstakar náttúrumyndanir á svæð-
inu eins og t.d. Skjaldbreið og Tintr-
on, þinghelgina og allt land innan
ytri sigdældar.
75 milljarða verðmæti í vatni?
I greinargerðinni segir að með
útgáfu fræðirits prófessors Péturs
M. Jónassonar um vistfræði Þing-
vallavatns og Þingvallasvæðisins
1992 hafi orðið ljós þörf á því að
setja reglur er verndi mun stærra
svæði en lög frá 1928 um friðum
Þingvalla taki til; slík lög þurfi að
taka yfir vatnasvið Þingvallavatns
frá Langjökli í norðri að Hengli í
suðri, frá Lyngdalsheiði í austri að
Botnssúlum og Mosfelisheiði í vestri,
1.000 ferkílómetra landsvæði. Auk
náttúrunnar séu auðlindir svæðisins
ómetanlegar fyrir þjóðina; á Þing-
valla- og Brúarársvæðinu ofan við
Brúarfoss séu um 40% af öllu lindar-
vatni í byggð á Islandi, á barmi Þing-
vallavatns sé mesta háhitavæði Is-
lands og dýrmæt raforka svæðisins
sé vel þekkt. „Sennilega má fullyrða
að þessar auðlindir geti gefið af sér
Ragnar Amalds um spamað og útgjaldatillögur við gerð fjárlaga
Tímabært að banna afgreiðslu
fj árlagafrumvarps með halla
JÓN Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra lagði til í grein í Morgun-
blaðinu á gamlársdag að sú vinnuregla verði bundin í þingskaparlög
að engum þingmanni sé heimilt að leggja fram útgjaldatillögu við
afgreiðslu fjárlaga, nema hann leggi fram á móti jafngilda sparnaðart-
illögu, sem meirihlutinn geti fallist á. Þingmenn annarra flokka sem
Morgunblaði talaði við bentu á að hér væri ekki ný hugmynd á ferð-
inni og sögðu að þetta væri oft gert við tillöguflutning á þinginu.
Sögðust þeir andvígir því að slíkt yrði bundið því skilyrði að meirihlut-
inn féllist á tillöguna og voru efins um hvort þörf væri á að binda
vinnubrögð af þessu tagi í þingsköp.
„Þetta er gömul hugmynd, sem
margir hafa tekið undir,“ segir
Ragnar Arnalds, formaður þing-
flokks Alþýðubandalagsins. „Við
alþýðubandalagsmenn í stjórnar-
andstöðu höfum haft það sem
meginreglu að flytja ekki tillögur
til hækkunar á fjárlögum án þess
að koma með tillögur um tekjuöflun
á móti. Þetta gerðum við til dæmis
nú við seinustu afgreiðslu fjárlaga,"
sagði Ragnar.
„En það er löngu tímabært að
slá því föstu að það sé bannað að
afgreiða fjárlög með halla, sem er
orðinn eitt mesta þjóðfélagsmeinið
og í raun og veru hljótum við óð-
fluga að nálgast þann punkt að það
verði að setja þar algert stopp,“
sagði Ragnar Arnalds og aðspurður
sagði hann að hugsanlega þyrfti
að gera það með lagasetningu.
„Eg hef ekki hugsað mér að
styðja þessa tillögu Jóns Baldvins,"
sagði Páll Pétursson, formaður
þingfiokks Framsóknarflokksins og
hann telur fráleitt að binda slíka
reglu í þingskaparlög. „Breyting-
artillögur eru oftast ábyrgar og
gera ráð fyrir tekjuöflun á móti.
Hitt er svo annað mál að það er
fjarri lagi ef ekki má setja fram
tillögu sem meirihlutinn getur ekki
fallist á. Það er gerræðisleg hugsun
að baki þessu og hrokafull,“ segir
Páll. „Venjan er sú þegar lögð er
fram breytingartillaga að þingmenn
leggja annað hvort til sparnað á
móti eða aukna tekjuöflun,“ sagði
hann.
Gæta sín í útgjaldagleðinni
„Ég er sammála því að það þarf
að gera grein fyrir hvernig eigi að
standa undir kostnaði af hverri ein-
ustu tillögu sem flutt er á Alþingi.
Ég tel að ráðherra þurfi ekki síður
en þingmenn almennt að gæta sín
í útgjaldagleðinni. Þetta er ekkert
nýtt sem Jón Baldvin er þarna að
benda á en hann hefur setið lengur
á þingi en ýmsir aðrir og haft betra
tækifæri til að koma þessum breyt-
ingum á,“ segir Sturla Böðvarsson
alþingismaður og varaformaður
fjárlaganefndar.
Hann sagði það gæti orðið mjög
flókið að ætla að setja mjög strang-
ar reglur en hins vegar þyrfti skýr
ákvæði um að fyrir lægi hver kostn-
aður væri í tengslum við hvert þing-
mál. „Ef nauðsynlegt er að breyta
þingskaparlögum vegna þessa þá
tel ég það koma til greina en aðalat-
riðið er að þingið geri sér grein
fyrir kostnaðinum af samþykktum
þess,“ sagði Sturla.
Jóna Valgerður Kristjánsdóttir,
formaður þingflokks Kvennalistans
•sagði hugmyndina ekki nýja af nál-
inni og sagðist telja það eðlilega
vinnureglu að leggja aldrei fram
tillögur um útgjaldaaukningu án
þess að leggja fram sparnaðartil-
lögu á móti. „Hins vegar er ég ekki
tilbúin að samþykkja að meirililut-
inn eigi fyrirfram að samþykkja til-
löguna því það geta verið skiptar
skoðanir um hvernig eigi að afla
teknanna," segir hún. Jón Valgerð-
ur sagðist einnig efast um gagn-
semi þess að binda reglu af þessu
tagi í þingskaparlög.
4