Morgunblaðið - 08.01.1994, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. JANÚAR 1994
19
Búist við að jökuljaðar Síðujökuls færist fram um allt að 1.000 metra í hlaupinu
Eitt mikilfenglegasta
náttúruundur sem til er
- segir Oddur Sigurðsson, jarðfræðingur, um hlaupið sem hafið er í Síðujökli
HLAUPIÐ sem hafið er í Síðujökli í Vatnajökli einkennist
af bylgju sem er á leið niður jökulinn sem á endanum mun
brotna. Oddur Sigurðsson, jarðfræðingur hjá Orkustofnun,
segir að þetta sé í fyrsta skipti sem tekist hafi að sjá hlaup
af þessu tagi svona snemma. Bylgjan færist niður jökulinn
á talsverðum hraða. Oddur býst við að hlaupið standi í um
einn til tvo mánuði í viðbót og þá muni jökullinn hafa skrið-
ið fram um 500 til 1000 metra og verður hlaupið þess vald-
andi að að stórar sprungur myndast á jöklinum. Þegar jök-
ullinn hættir að hreyfast, sígur hann og þrýstir undan sér
vatni sem veldur hlaupi í þeim ám sem frá jöklinum koma.
Sprungurnar
SPRUNGUR þessar eru geypistórar og gera það að verkum að ekki verður hægt að fara á jökul-
inn fyrr en í fyrsta lagi á næsta vetri, eða þegar þær eru orðnar fullar af snjó.
Morgunblaðið/Oddur Sigurðsson
Jökulhnn sknður afram
LJÓSA röndin á myndinni er bylgjan sem færist niður jökulinn. Fyrir miðbik myndarinnar sést hvar jökullinn er farinn að brotna,
en hólarnir til vinstri eru Rauðhólar við Síðujökul.
Oddur flaug ásamt mönnum frá
Orkustofnun og Raunvísindastofn-
un Háskólans yfir jökulinn í gær
og segir hann að þetta sé í fyrsta
skipti hérlendis sem hafi tekist að
sjá bylgjuna svona ofarlega á jökl-
inum, áður enn hún fer að brotna
að ráði, en hún var byijuð að
brotna á einum stað. Jökullinn er
á talsverðri ferð og segir Oddur
að hann skríði fram um tugi og
jafnvel hundruði metra á dag.
Þegar hlaupið stöðvast hefur jaðar
jökulsins færst framar og telur
Oddur að það verði á bilinu 500
til 1000 metrar.
Þegar jökullinn hættir að hreyf-
ast þá sígur hann og þrýstir undan
sér vatni og má þá búast við hlaupi
í þeim ám sem frá honum liggja.
Þegar Síðujökull stöðvast alveg
tekur það hann um 30 ár að hörfa
aftur og má þá búast við nýju
hlaupi.
„Þetta er eitt af mikilfengleg-
ustu náttúruundrunum að mínu
mati,“ segir Oddur. „Þarna eru
350 ferkílómetrar af ís á hreyf-
ingu.“
Sprungurnar sem myndast gera
það að verkum að ekki verður
hægt að fara á jökulinn næsta
árið, eða ekki fyrr en snjó hefur
náð að fylla þær aftur. Oddur seg-
ir að stærstu sprungurnar séu lík-
lega um 10 metrar á breidd og
30 metra djúpar. „Fjögurra hæða
blokk hyrfi auðveldlega ofan í eina
slíka sprungu,“ segir hann.
Síðujökull dæmigerður
framhlaupsjökull
Oddur segir að Síðujökull sé
dæmigerður framhlaupsjökull og
þetta sé þriðja hlaupið í jöklinum
sem vitað er um. Það fyrsta var
árið 1934 og hlaup kom aftur árið
1963. „Það virðistþví sem Síðujök-
ull hlaupi með föstu milibili á 30
ára fresti“, segir hann.
Hlaup af þessu tagi verða með
þeim hætti að jökullinn fer að
skríða áfram óvenju hratt. „Jöklar
hafa þann eiginleika að þeir skríða
jafnt og þétt fram,“ segir Oddur.
„Sumir jöklar skríða nógu hratt
til að flytja þann snjó sem sest
ofan á hann niður þannig hann
bráðnar jafnhraðan og jökullinn
helst jafnbrattur. Þó nokkuð marg-
ir jöklar ná ekki að skríða nógu
hratt til þess að sjórinn nái að
bráðna fyrir neðan jafnvægismiðju
og því verður jökullinn sífellt bratt-
ari. Þegar hann heldur ekki lengur
jafnvægi fer jökullinn að skríða
óvenju hratt.“
Oddur segir að ekki sé vitað
hversu lengi hlaupið hafi staðið
yfir en Orkustofnun fékk fyrst
fréttir um að eitthvað óvenjulegt
væri á seyði á svæðinu þegar
Snorri Björnsson, bóndi á Kálfa-
felli og mælavörður við Djúpá í
Fljótshverfi, tilkynnti á mánudag
að óeðlilegur litur væri á Djúpá
og skyndilegur vöxtur væri kom-
inn í hana.
Vatnamælingamenn á vegurn
stofnunarinnar voru á svæðinu í
gærmorgun og fréttu þá frá bænd-
um á svæðinu að það væru komn-
ir brestir í jökulinn.
Ekki tekist að útskýra
jökulhlaup
Oddur segir að svona hlaup séu
eitt þeirra fyrirbæra í jöklafræði
sem ekki hefur tekist að útskýra,
en Oddur segir að ein kenning sé
sú að hlaupin tengist vatnsþrýst-
ingi undir jöklinum.
Hlaupin eru ekki bundin við
neinn árstíma og ekki er hægt
að setja hlaupin í tengsl við jarð-
hræringar undir jöklinum, segir
hann.
Skaftárjökull liggur að Síðu-
jökli en engra hreyfingar hefur
orðið vart í honum. Oddur segir
að venjulega sjáist enginn munur
á jöklunum milli hlaupa. Þetta
gefi til kynna að það séu einhver
skil í jöklinum, því í hlaupinu árið
1964 hafi skil verið á sama stað.
Undanfarin ár hefur Raunvís-
indastofnun verið með stangir í
Síðujökli, því búist hefur verið við
hlaupi þar í nokkur ár. Vonir
standa til að hægt verði í framtíð-
inni að finna stangirnar aftur og
gera viðeigandi mælingar, svo
fremi sem þær hafi ekki fallið ofan
í sprungur.
Nærliggjandi jöklar hafa
einnig hlaupið
Nærliggjandi skriðjöklar hafa
einnig hlaupið. Skaftáijökull og
Tungnáijökull hlupu síðast árið
1945 og segir Oddur að búist sé
við hlaupi í þann síðarnefnda á
næstu árum. Hlaup í honum getur
hafi verulega áhrif virkjanir, því
hlaupi í jöklinum fylgdu miklir
vatnavextir í ám sem frá honum
renn og myndi taka nokkur ár
fyrir vatnið að hjaðna á ný.