Morgunblaðið - 08.01.1994, Blaðsíða 37

37
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. JANUAR 1994
Sveinbjörn Bein-
teinsson — Minning
Fæddur 4. júlí 1924
Dáinn 24. desember 1993
Sveinbjörn Beinteinsson fæddist
4. júlí 1924 í Grafardal í Skorradals-
hreppi í Borgarfirði. Foreldrar hans
voru Helga Pétursdóttir og Bein-
teinn Einarsson.
Sveinbjöm var sérstakur maður
og hann fór sínar eigin leiðir. Eg
man enn eins og það hefði gerst í
gær, þegar við heimsóttum hann
fyrst að Draghálsi í Svínadal einn
vetrarmorguninn. Við ætluðum að
taka viðtal við hann í fyrsta Sport-
veiðiblaðið sem við gefum út. Síðan
eru liðin 13 ár. En Sveinbirni tókst
að skapa sinn eigin heim að Drag-
hálsi í návist hins raunverulega.
Það var kalt og gluggarnir voru
ekki bara frosnir að utanverðu held-
ur innanverðu líka, þegar viðtalið
fór fram. Svolítið sem við áttum
ekki von á úr Reykjavík, félagam-
ir, En Sveinbjörn lét sér fátt um
finnast og kveikti upp í kolaeldavél-
inni, en fannst ekki kalt, þó að
okkur væri það. Skömmu seinna tók
að hlýna. Við ræddum saman um
skotveiði, rjúpur, íslenska náttúm,
kveðskap, ásatrú, stress og popp.
Við höfum oft hist síðan, enda lá
jörð Sveinbjarnar, Dragháls, vel við,
þegar rennt var fyrir fiska í ein-
hverri veiðiánni í Borgarfirðinum.
Sveinbjörn skrifaði fjölda greina
fyrir okkur í Sportveiðiblaðið um
Hvalvatn og Katanesdýrið, svo að
einhverjar séu nefndar.
En nú er Sveinbjörn allur og
maður rekst ekki á hann á labbi í
Svínadalnum eða við skógarhögg í
nágrenni jarðar sinnar, Dragháls.
Maður hringir ekki í hann og spyr
um rjúpur og ijúpnaveiði. Hann
fylgdist vel með ijúpunum í kring-
um sig, enda labbaði hann til ijúpna
á hveiju tímabili. En hann veiddi
bara í matinn, enda fannst honum
að ijúpunum hefði fækkað verulega
hin seinni árin.
Það var skrýtið að líta um öxl á
sínum tíma er við höfðum tekið við-
talið og sjá í hríðarkófinu smá ljós-
týru og mann fyrir innan gluggann
sýsla við eitthvað. Það setti að okk-
ur ónot, að hugsa sér hann ein-
mana, þegar regnið lamdi gluggana
eða snjór féll til jarðar. En þarná
byggði hann upp sinn eigin heim,
óháður heimsins áhyggjum.
í fyrra gerði Sveinbjörn upp
málin við þjóðina þegar hann skrif-
aði ásamt Berglindi Gunnarsdóttur
bókina Allsheijargoðinn, en bók
þeirra er stórmerkileg lesning.
Enda ræðir Sveinbjörn um ýmislegt
sem hann var ekkert að ræða dags
daglega. Sveinbjörn Beinteinsson
mun lifa í huga þjóðarinnar um
ókomin ár, það gerði hans sérstaki
still.
Gunnar Bender.
Sveinbjörn Beinteinsson er nú
horfinn á vit feðranna. En þegar
ég sá hann síðast aðeins fjórum
dögum fyrir andlátið geislaði frá
honum gleði og lífskraftur. Hann
lifði eftir hinni fornu siðspeki Háva-
mála:
Þagalt og hugalt
skyli þjóðans bam
og vígdjárft vera,
glaður og reifur
skyli gumna hver
uns sinn dauða bíður bana.
Stolt og höfðingjegt yfirbragð
hans þegar hann sinnti trúarlegu
hlutverki sínu sem allsheijargoði
i gerði það að verkum að fólk gat
ekki annað en borið virðingu fyrir
þessum tilgerðarlausa manni sem
i stóð fyrir eldfornan sið á geimöld.
Það var eins og Sveinbjörn stæði í
beinu sambandi við máttarvöldin,
i guði, náttúru og vætti. Flestum sem
* kynntust honum var ljóst að Svein-
björn var maður mikilla leyndar-
mála. Hann hafði djúpan skilning
á sögunni og var sérlega vel að sér
í öllu sem varðaði norræn trúar-
' brögð og goðafræði, varkár fræði-
maður með mikið innsæi.
Sveinbjörn bar virðingu fyrir trú-
arskoðunum allra manna og bók-
stafs eða kreddutrú var honum víðs
fjarri. Hann skildi að ástæður
kristnitökunnar voru stjórnmála-
leg&eðlis meðal annars vegna þeirra
nánu tengsla sem voru á milli trúar
og laga í heiðnum sið. Þannig voru
í landinu að myndast tvær þjóðir
með tvenn lög og það gat ekki leitt
af sér annað en styrjöld. Þegar
Ásatrúarfélagið var stofnað 1972
þá höfðu þessi tengsl milli laga trú-
ar verið rofin og því ættu ólíkar
trúarskoðanir að geta lifað saman
í sátt og samlyndi. Það var þessi
friður sem Sveinbjörn vildi láta ríkja
í kringum Ásatrúarfélagið og því
var varkárni hans helsta boðorð.
Það var því á misskilningi byggt
þegar fólk sem hafði aðrar trúar-
skoðanir sáu einhveija ógn og skelf-
ingu í þessum góðhjartaða öldungi.
Persóna Sveinbjörns var einstök
og féll ekki inní neinar staðalmynd-
ir. í honum kristölluðust sterkar
andstæður. Hann var í senn öldung-
ur og unglingur, framsækið nútíma-
barn um leið og hann stóð fyrir fjar-
lægustu forneskju. Hann stóð fyrir
frelsi og framsæknar nútímaskoð-
anir um leið og ljúfsára fortíðarþrá.
Sveinbjörn hafði gaman að vera
með ungu fólki og náði vel til ungl-
inga. Hann var fenginn til að kveða
á tónleikum með framsæknustu
tónlistarmönnum samtímans. Hann
kveikti hjá ungu fólki áhuga og
virðingu fyrir sinni menningararf-
leifð. Villtum og uppreisnargjörnum
unglingum boðaði hann hófsemi og
varkárni. Hveijum þeim sem lögðu
eyrun við ráðum Sveinbjarnar og
lífspeki urðu ríkari á eftir en eld-
heitar predikanir og ítroðsla voru
ekki í hans anda.
Sveinbjörn fór sínar eigin leiðir
og skeytti lítt um álit annarra. Lífs-
hlaup hans einkenndist því af hug-
rekki til þess að fylgja sinni sann-
færingu. Dauði hans setur eftir sig
holrými sem erfitt verður að fýlla.
Hann átti eftir að gefa svo mikið.
Hin vel þekkta hugmynd víking-
anna um framhaldslíf með goðun-
um í Valhöll, eins fjarlæg og óraun-
veruleg sem hún er fyrir nútíma-
manninum, veitir hugarsvölun þótt
ef til vill sé hún aðeins hugsýn
manna. Því sjá mér fyrir sér að
þegar Sveinbjörn riði „grónna
heima goða“ yrði honum tekið fagn-
andi og settur í öndvegi þar sem
hann sæti að veislu með goðunum.
Hvernig mætti annað vera?
Sveinbjörn gerði lífshlaup sitt að
fögru ljóði sem mun standa sem
bautarsteinn í sögunni. Ásatrúin
■ nýtur nú lagalegar friðhelgi eftir
að hafa verið vanhelguð í 972 ár.
Sveinbjörn barðist fyrir þessum
hluta af menningararfi þjóðarinnar,
sem án efa er eitt af því helsta sem
við höfum fram að færa til heims-
menningarinnar, yrði tilhlýðilegur
sómi sýndur. Ekki sem rykfallnar
fornminjar eða útdauðar hégiljur
heldur lífsskoðun sem á fullt gildi
við nútímamanninn sem þarf að
læra að bera virðingu fyrir náttúr-
unni og menningarlegum uppruna
sínum.
Jón Þorvaldur Ingjaldsson.
Jólin eru heiðin hátíð ljóss og
friðar. Þá eiga fjölskyldurnar, liorn-
steinn samfélagsins, helga stund.
Síðastliðinn jóladag var þægileg
þögnin rofin með andlátsfregn
Sveinbjörns Beinteinssonar alls-
heijargoða.
Sjaldan hefur mér orðið jafn
brugðið, sjaldan hafa andstæðurnar
orðið jafn skarpar, friðsæl helgi
jólanna og ótímabært andlát hins
djúpspaka mannvinar og allsheijar-
goða.
Forlögin höguðu því svo til að
leiðir okkar Sveinbjöms skárust
fyrir nær 20 árum. Sveinbjörn var
þá bóndi að Draghálsi og var löngu
landskunnur hagyrðingur enda
meðal fremstu rímsnillinga íslend-
inga. Það er ekki fráleitt að halda
því fram að Sveinbjörn hafi mótast
af mörkum tveggja tíma, í tiltölu-
lega afskekktri sveit við gamla bú-
skaparhætti, við gömul gildi, þar
sem baðstofumenningin reis sem
hæst og fólk kunni skil á og mat
gömul menningarverðmæti og hins
vegar nútímann eins og við þekkjum
hann.
Ég man hvað hann stakk í stúf
þessi yfirlætislausi en svipmikli
bóndi, sem eyddi stórum hluta frí-
tíma síns í að ganga til Reykjavíkur
og afla sér fróðleiks á Landsbóka-
safninu.
Það hefur verið sagt um Svein-
björn að hann væri jafn íslenskur
og fjöllin og jöklarnir. Sveinbjörn
var alla tíð heiðinn til orðs og æðis
í eldri skilningi þess orðs, þ.e. hrein-
lyndur. Hann var maður hógvær
og þekkti vel sín takmörk og fór
aldrei með fleipur. Hver meðal-
greindur maður þurfti þó ekki að
vera lengi í návist Sveinbjörns til
að verða þess áskynja að þar fór
afburðagreindur maður.
Sveinbjörn var glaðlyndur og
hafði gaman af græskulausi gríni
og kastaði fram kviðlingum í góðra
vina hópi þegar það átti við en aldr-
ei gat hann hugsað sér að meiða
nokkurn mann. Sveinbjörn sóttist
ekki sérstaklega eftir veraldlegum
auð en lét sér annt um ýmis verð-
mæti, sem verða ekki í aska látin.
Það væri fjarri öllum sannleika
að halda því fram að Sveinbjörn
hafi á þessum árum verið klæddur
samkvæmt nýjustu tísku. Það er
því að vonum að mörgum þótti þar
fara kynlegur kvistur, þegar þjóðin
kepptist við að sveija af sér upp-
runa sinn, vísitöluforeldrar gáfu
börnum sínum kókópuffs og unga
menn dreymdi um að verða forsæt-
isráðherra svo þeir gætu opnað
ameríska hamborgarastaði.
En það var fyrst nýlega að ég
varð þeirrar gæfu aðnjótandi að
kynnast Sveinbirni náið.
Sveinbjöm var ákaflega mikill
trúmaður, hann hafði talsvert ann-
an skilning á heiðnum sið en 'sumir
kristnir söguskýrendur, sem ekki
verður rakið hér. Vættir voru Svein-
birni hugfólgnar og hann talaði með
óttablandinni virðingu um land-
vættirnar. Sveinbjörn gat með engu
móti fallist á það viðhorf kristinna
manna, að guð hafi skapað manninn
og gert hann að herra jarðarinnar.
Sveinbjörn talaði varla um trú-
mál án þess að árétta þá grundvall-
ar skoðun sína að trúarbrögð væru
einkamál manna og það væru
mannréttindi sem bæri að virða, að
hver hefði sína trú eða trúleysi í
friði.
Sveinbjörn átti sín helgu vé í líf-
inu, eitt þeirra var Ásatrúarfélagið,
sem hann stofnaði fyrir rúmum
tveimur áratugum og helgaði
starfskrafta sína að miklu leyti.
Aldrei í sögu félagsins þáði hann
greiðslu í neinu formi fyrir starf
sitt fyrir félagið. Þegar félagið stóð
fyrir einhveiju, sem kostaði útgjöld
lét hann af litlum efnum oftar en
ekki eitthvað af hendi rakna.
Þremur dögum fyrir andlátið
ræddum við langt fram á kvöld um
ýmsar áætlanir sem hann hafði á
pijónunum. Sveinbjörn virtist fullur
Iífsorku, hann talaði um bók, sem
hann hafði haft i smíðum í mörg
ár um siðareglur ásatrúarmanna,
sem hann hugðist fljótlega gefa út.
Hann tjáði mér að það væri stað-
fastur ásetningur sinn að helga
starfskrafta sína Ásatrúarfélaginu
enn frekar en hingað til, og kvaddi
mig glaðbeittur.
Eg votta sonum Sveinbjörns
dýpstu samúð og vona að góðar
vættir fylgi þeim svo vegferð þeirra
Verði mörkuð gæfusporum.
Forfeður okkar sögðu að við
ættum öll eftir að deyja en menn
lifðu í verkum sínum. Sveinbjörn
helgaði hluta ævi sinnar því að
hlaða vörð um forn lífsgildi og
menningararfleifð andspænis firr-
ingu nútímans.
Nú þegar Sveinbjörn er farinn á
fund feðra sinna verður lifshalup
hans okkur, hinum sem kynntumst
honum náið, áminning um að glutra
ekki niður fornum menningarverð-
mætum. „
Sigurður Þorðarson.
Sú fregn barst inn á mitt heimili
á jóladag, að Sveinbjörn Beinteins-
son, fornkumiungi minn og félagi
löngum, væri látinn. Við Sveinbjörn
höfðum lengi verið saman í Félagi
Nýalssinna og átt þar saman hlut
að málum, á árunum 1951-1972,
og enn fyrr höfðum við rætt saman
marga stund um fræðin fornu, sem
eru stolt þessa lands, og enn áður,
á krakka-aldri, höfðum við smálítið
kynnst.
Sveinbjörn var skáld gott, brag-
fróður með afbrigðum og víða vel
heima í íslenskum bókmenntum,
fornum og nýjum, og um sögu lands
og þjóðar vissi hann margt vel.
Félagslyndur var hann og var virk-
ur í starfi nokkurra félaga, sem ég
hygg öll hafa haft á sér svip þjóð-
legrar ræktarsemi: ungmennafélag,
skógræktarfélag, landvarnarfélag,
kvæðamannafélag. Sveinbjörn var
þjóðlegur og þjóðrækinn íslending-
ur; fyrir það mat ég hann og virti,
enda verða lærdómur og leikni lítils
virði nema þau séu sálargróður, en
hitt er vonarsnauð viska, sem menn
hafa aðeins fyrir búning eða yfir-
varp annarra hluta.
Én svo kom sá tími að Svein-
björn gerðist allsheijargoði eftir
fornum sið, með hreyfingu, sem
hófst á sumardaginn fyrsta árið
1972 og formlega var viðurkennd
af stjórnvöldum 3. maí 1973 með
skipunarbréfi til Sveinbjarnar, en
því starfi gegndi hann til æviloka.
Undireins og hinn lögformlega við-
urkenning fékkst, vorið 1973, tóku
erlend blöð við sér og hafa ekki
þagnað síðan. I bókinni Allshetjar-
goðinn (Hörpuútg. 1992) gerðum
við Sveinbjörn báðir grein fyrir því,
hvernig hinni lögformlegu viður-
kenningu varð framgengt með því
að við gengum saman á fund ráð-
herra. En því mætti nú að Svein-
birni látnum bæta við, að báðum
var ljóst að um „áhættufyrirtæki"
var að ræða — og las ég það úr
spurnarsvip ráðherrans, að ábyrgð
væri okkur falin. Undir þeirri
ábyrgð — sem ég tel mig nú lausan
frá — hef ég síðan reynt að standa,
enda treysti ég jafnan Sveinbirni,
hinum góða fræðimanni. Samband
okkar hefur verið gott öll þessi tutt-
ugu ár og einu betur.
Nafnfrægð Sveinbjamar um alla
jörð var orðin ótrúlega mikil. Ein-
hver sagði mér að í nýlegri skoðana-
könnun meðal sænskra unglinga
hefði komið í ljós, að fleiri þekktu
allsheijargoðann á íslandi en for-
sætisráðherrann þar í landi. En það
var eins og þar stendur: „Allir tala
um Zaraþústra, en enginn spyr
hver hann sé.“
Þetta mætti nú orða þannig, að
„allir tala um Sveinbjörn, en spyr
nokkur hvar hann sé?“ Vænti ég,
að honum sé nú mest um hugað,
að menn hafi það sem sannara reyn-
ist. Að því mæltu kveð ég hér góð-
an vin og fornan félaga.
Þorsteinn Guðjónsson.
Sveinbjöm Beinteinsson lét sér
um hugað og rækti án afláts gaml-
ar greinar íslenzkrar braglistar.
Iðkun þeirra var honum sem í blóð
borin, af framþörf eins og að eta
og drekka, jafn sjálfsagður hluti
allrar veru hér á jörð sem vatnið
og grasið. Hann leitaðist ekki hið
minnsta við að þróa þennan arf að
hætti síðari tima, en allt um það
bar kveðskapur hans mjög persónu-
legt svipmót. Til munu þeir ljóða-
menn sem ekki einungis yrkja á
nýrri nótum ýmiskonar, heldur hafa
jafnframt litið ritstörf Sveinbjarnar
hálfgerðu hornauga og kennt þau
við eitthvað „úrelt“. Varla stóðu þó
fræði hans í vegi fyrir neinum.
Sveinbjörn var ekki plássfrekur um
dagana, lét ógert að ryðjast til
rúms, hvar sem hann sté í stofu,
og einn kaus hann að dvelja þau
jól sem urðu hans hinzta dægur;
allir komust, honum að meinalausu,
í sinn sess. „Hafa svo hvorir tveggju
nokkuð að iðja.“ Hinsvegar mætti
hugleiða í góðu tómi og án for-
dóma, hvort þroski og viðgangur
ýmissa bókmenntalegra nýmæla
hefði ekki stundum grætt á að hafa
ögn ljósara veður af þeirri þekkingu
sem Sveinbjörn Beinteinsson bjó
yfir um líf í sögu og ljóði, mjöð
Suttunga og Sónar lög: auðlegð
máls og mynda í fornri orðlist, vett-
vangi sem var allsheijargoðanum
hinn æðsti helgidómur.
Þorsteinn frá Hamri.
Fleiri minningargreinar um
Sveinbjörn Beinteinsson bíða
birtingar og munu birtast í
blaðinu næstu daga.
Birting afmælis og minningargreina
MORGUNBLAÐIÐ tekur afmælis- og minningargreinar til birt-
ingar endurgjaldslaust. Tekið er við greinum á ritstjórn blaðs-
ins Kringlunni 1, Reykjavík, og á skrifstofu blaðsins í Hafnar-
stræti 85, Akureyri.
t
Innilegar þakkir fyrir auðsýnda samúð og hlýhug við andlát og
útför sonar okkar og bróður,
GUÐMUNDAR ORRA SIGURÐARSONAR.
Stella Þórðardóttir, Sigurður Ólason,
Helgi Tómas Sigurðarson.
t
Innilegar þakkir fyrir auðsýnda samúð og vinarhug við andlát og
útför
STEINGRÍMS VILHJÁLMSSONAR
frá Sæbakka,
Grenivík.
Hulda Bessadóttir,
Hannes Steingrímsson, Elsa Svavarsdóttir,
Stella Steingrímsdóttir, Pétur Guðjónsson.
t
Þökkum innilega öllum þeim, er sýndu okkur samúð og vinarhug
við andlát og útför konu minnar, móður okkar, tengdamóður,
ömmu og langömmu,
HULDU ÓLAFSDÓTTUR.
Björn Ólafsson,
Ólafur Höskuldsson, Bylgja Tryggvadóttir,
Steinarr Höskuldsson, Eygló Eyjólfsdóttir,
Gunnar Höskuldsson, Auður Gunnarsdóttir,
Fríða Regína Höskuldsdóttir, Eiríkur Ragnarsson,
Höskuldur Höskuldsson, Anna Karólfna Stefánsdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.