Morgunblaðið - 18.01.1994, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 18. JANUAR 1994
Næturmyrkar sálir
Helga Backmann og Helgi Skúlason í hlutverkum hjónanna Carl-
ottu og Eugenes O’Neill
_________Leiklist_____________
Súsanna Svavarsdóttir
Þjóðleikhúsið
SEIÐUR SKUGGANNA
Höfundur: Lars Norén
Þýðandi: Hallgrímur Helgason
Tónlist: Árni Harðarson
Lýsing: Ásmundur Karlsson
Leikmynd og búningar: Sigurjón
Jóhannsson
Leikstjóri: Andrés Sigurvinsson
Hann er með fádæmum, skepnu-
skapurinn, sem getur orðið til í
hjónaböndum þar sem einstakling-
arnir hafa ekki fundið þá hamingju
sem þeir fórnuðu öllu fyrir. Þannig
er það í „Seiði skugganna", sem
fjallar um bandaríska rithöfundinn
Eugene O’Neill og konu hans, Carl-
ottu. Hún er eiginkona númer tvö.
Þau eiga engin börn saman, en
hann á þijú áður og hún eitt. Fer
reyndar ekki sögum af dætrum
þeirra hjóna í verkinu, en tveir
synir O’Neills, Eugene yngri og
Shane, koma í heimsókn, um lang-
an veg, í tilefni af því að faðir
þeirra á afmæli.
Hjónakornin búa á afskekktum
stað, í einangrun, sambandslaus
við umheiminn og dunda sér við
það langa daga að fullkomna ást-
ar/haturs-leikinn sem tilvera þeirra
gengur út á. Leikurinn byijar á því
að O’Neill situr í stól, gamall, slit-
inn og þögull eins og gröfin — rétt
eins og hann sé dauður nema rétt
í andardrættinum. Carlotta byijar
að áreita hann; ögra honum til lífs-
ins, með aðferðum sem byggjast á
hæðni og kvalalosta, en það er
sama hvernig hún lætur, O’Neill
er lengi að ná lífsáttum.
Hún nær þó að kippa honum inn
í heim lifenda áður en synir hans
koma. Það þarf jú að taka vel á
móti þeim. Þjónninn Saki dinglast
í kringum þau, með pókersvip —
ekkert nema vandlætingarfull virð-
ingin og gefur upplýsingar um at-
burðarás í eldhúsinu og ganginn í
mölluninni á steikinni.
Nú, nú, synirnir koma — og því-
líkt samsafn af persónum sem fylla
þessa stofu einsemdarinnar einn
sunnudagspart. Annar er afskap-
lega vel menntaður alkóhólisti —
og mjög fyrrverandi efnilegur, hinn
eiturlyfjafíkill, sem hefur farið í
einhvers konar afvötnun, en hún
ekki lukkast sem skyldi. Átökin
sem bijótast út á milli þessara fjög-
urra einstaklinga eru næstum
óbærilega sársaukafull og sjúk.
Þótt hér sé á ferðinni einhvers
konar speglun af leikriti O’Neills
sjálfs, „Dagleiðin langa inn í nótt“,
þar sem hann gerir upp sakirnar
við æskuheimili sitt, er þetta sjálf-
stætt verk og er allsendis ónauð-
synlegt að þekkja verk O’Neills til
að skilja Seið skugganna. Hins
vegar verð ég að segja eins og er,
að þetta verk Lars Noréns er ekki
eins vel skrifað og fyllt og Dagleið-
in hans O’Neills.
Helsta brotalömin í verkinu
fínnst mér vera augljós samkennd
höfundarins með O’Neill. Þótt bæði
synirnir og eiginkonan lýsi von-
brigðum sínum með hann, finnst
mér hvergi koma fram í persónu-
sköpun hans að hann hafi gert
þeim það rangt til að það réttlæti
bágborið sálarástand þeirra sjálfra
og framkomu við hann. í þeirra
munni er O’Neill hliðstæða föður
síns, en það kemur ekkert sérstak-
lega fram hvað hann hefur gert á
þeirra hluta. Maður verður eigin-
lega að lesa æviágrip O’Neills í
leikskránni til að skilja hvers vegna
þau eru svona reið út í hann; sem
þýðir að verkið er dálítið grunnt
frá höfundarins hendi.
Hins vegar er það vel skrifað
(nema það sé þýðingin sem er svona
vel orðuð). Samtölin eru ákaflega
skemmtileg, tilsvör hnyttin og
útpæld og er hlutverk Carlottu sér-
lega vel skrifað hvað varðar orð-
ræðu. Hennar vonbrigði eru líka
nokkuð skiljanleg, því hún telur sig
hafa fórnað glæstum ferli sem leik-
kona til að giftast þessu mesta leik-
ritaskáldi Bandaríkjanna — en set-
ið uppi með einhvern lélegasta
eiginmann sem hægt er að hugsa
sér.
Með hlutverk O’Neills fer Helgi
Skúlaso'n og gæðir þennan frá-
hrindandi persónuleika einstaklega
sterkri nærveru. O’Neill er eigin-
lega ekki í átökunum sem eiga sér
stað á heimilinu, heldur er hann
fastur í innri átökum við æsku sína
og fortíð. Hann sér ekkert réttlæti
í því að hann skuli hafa þurft að
eiga móður sem var eiturlyfjasjúk-
lingur og þurfi svo að eiga son sem
er það. O’Neill finnur sárt til með
sjálfum sér og spyr hvers vegna —
en reynir aldrei að sjá samhengið
í syndaferli feðranna. Helga tekst
að skila svo vel innri þrengingum
þessa þögla manns, sem bijótast
aðeins út í orðræðu þegar sársauki
hans er orðinn nógu mikill, að það
er auðvelt að fínna til með O’Neill
og það var virkileg nautn að horfa
á leik Helga.
Helga Bachmann leikur Carl-
ottu, sérlega gáfaða og orðhvata
konu, sem getur hvorki farið né
verið. Tilvera hennar er óbærileg
þar sem hún þarf að halda lífinu í
karlinum með skepnuskap. Sam-
band þeirra er hræðilegt, þótt
vissulega sé ljóst að innst inni elski
þau hvort annað. Leikur Helgu var
frábær; leikur hennar í þessari
mögnuðu persónu var eins og
hættulegur línudans; annað veifið
var Carlotta óþolandi tík, hið næsta
nístandi af sársauka og allt í sennn;
góð og vond, blíðlynd og illskeytt,
sátt og bitur — dúalisminn í sálar-
lífinu orðinn svo hrópandi að maður
átti stoðugt von á að eitthvað
myndi bresta. Raddbeiting Helgu í
einræðunum var sérlega góð og
vísaði stöðugt á þær tilfinningar
sem Carlotta tjáði hveiju sinni;
svipbrigðin blæbrigðarík og sí-
breytileg og ólgan í hreyfingum
hrópandi undir sléttu, felldu og
svörtu yfirborðinu.
Hilmar Jónsson í hlutverki Shane
er sá sem kom mest á óvart. Það
er augljóst að hér er heldur betur
á ferðinni rísandi stjarna á íslensku
leiksviði. Mér hefur þótt Hilmar
afar vandvirkur leikari frá því hann
útskrifaðist úr Leiklistarskóla ís-
lands, en einhvern veginn vantað
herslumuninn — allt þar til í Þrett-
ándu krossferðinni, að hann átti
einhvern glæsilegasta mónólóg sem
ég hef orðið vitni að í langan tíma,
í hlutverki helsára hermannsins.
Hann fylgir þeirri frábæru vinnu
eftir hér og skilar hlutverki þessa
helsjúka eiturlyfjaneytanda á þann
hátt að það flokkast ekki undir
neitt annað en leiksigur. Hvert
einasta smáatriði í fari Shanes er
unnið út í æsar; svipbrigði, skjálf-
andi líkaminn, síbrestandi röddin,
eirðarleysið og ógleðin, sljó augun
og yfirþyrmandi vansælan — allt
hárnákvæmt. Bravó — fyrir vand-
virkninni, alúðinni og þeirri virð-
ingu sem Hilmar sýnir starfi sínu.
Pálmi Gestsson er hins vegar
vonbrigðin í sýningunni. Hann hef-
ur, jú, lagt það á sig að læra text-
ann sinn — en ekki mikið meira.
Hann heldur sér ekki einu sinni í
karakter í atburðarásinni; dettur
hreinlega út í aðra þanka á milli
þess sem hann skilar textanum sín-
um — en verst er þó þegar persóna
hans, Eugene yngri, kemur niður
eftir að hafa setið megnið af degin-
um við að lesa Dagleiðina löngu —
og hvolft í sig svosum hálfri viskí-
flösku. Eugene kemur hálfveltandi
niður stigann — hann er svo ölvað-
ur, en er varla kominn að fyrsta
sófa þegar snarrunnið er af honum
— rétt eins og Pálmi hafi gleymt
að menn verða ekki edrú af því
einu að ganga niður stiga.
Valgeir Skagijörð leikur þjóninn
Saki og skilar afar vandaðri vinnu.
Hann nær að moða töluvert mikið
úr þessari fyrirferðarlitlu persónu
og skilar hennar einfalda texta með
verulega fínt slípuðum vinnubrögð-
um og verður í huga manns fyrir-
ferðarmeiri í sýningunni en efni
standa til.
Leikmyndin er einkar skemmti-
leg og íýmið vel nýtt. Fjölskyldu-
myndir og alls konar dót sem fólk
hefur á borðum og veggjum hafa
fengið æði sérkennilegan samastað
og allt hefur sína tvöföldu mynd í
spegli sem nær yfir heilan vegg;
sjálfsagt til að undirstrika á tákn-
rænan hátt speglunina milli Skugg-
anna og Dagleiðarinnar. En vissu-
lega blekkir þessi aðferð augáð og
leikrýmið virðist mun stærra en það
er á litla sviðinu. En heimili þeirra
O’Neill hjóna er afar smekklegt og
ekkert sem meiðir augað í þeim
efnum. Búningar eru vandaðir og
hæfa hverri persónu vel. Tónlistin
er vel samin og fellur vel að leikrit-
inu — með sínum angurværu tónum
og lýsingin er þægileg og undir-
strikar vel þau harmrænu rökkur-
ljóð sem búa í persónunum.
Leikstjórnin er mjög góð að öllu
öðru leyti en því að Andrés Sigur-
vinsson hefði mátt tukta Pálma
dálítið hressilega til, ef persóna
Eugenes yngra hefði átt að ganga
upp. Brotalamirnar í honum eru
of áberandi. Að öðru leyti er fram-
vindan og spennan í sýningunni það
vel unnin að þrátt fyrir þrjá og
hálfan tíma, hefði ég verið alveg til
í að sitja þó nokkuð lengur í leik-
húsinu það kvöldið. Það var svo
gaman að horfa á alla hina leika
og sýningin fangaði mig virkilega.
------------------
Nýjar bækur
B Bókavarðan, verslun í
Reykjavík með bækur á öllum aldri
hefur nýlega gefið út Bóksöluskrá
nr. 67. Þar er að finna rúmlega
1000 bækur um íslensk fræði, Is-
landssögu, rettarsögu, forna mál-
fræði, lögvísi, útgáfur íslendinga-
sagna, annála og ótal margt fleira
tengt fornum fræðum.
Bóksöluskrár þessar eru sendar
um allt land, þær fara einnig til
landa um allan heim.
EGLA bréfabindi
KJÖLFESTA
ÍGÖÐU
SKIPULAGI
Við sendum þér bækling óskir þú þess
með myndum af fjölbreyttu úrvali okkar af
þessum vinsælu bréfabindum okkar. Síðan
getur þú pantað það sem hentar fyrirtæki þínu
og færð sendinguna.
Hafðu samband við sölumenn okkar
í síma 68 84 76 eða 68 84 59.
veSim
S*l0sk1
Múlalundur
Vinnustofa SÍBS
Sfmar: 628450 688420 688459
Fax28819
RRENTDUFT
ÁBESTA
VERDINU!
Við bjóðum prentduft (toner) í alla Hewlett
Packard prentara á besta verðinu í bænum.
Og meira en það:
Við kaupum af þér
gömlu prenthylkin!
Njóttu öryggis með
rekstrarvörum frá...
.s <2

Tæknival

Skeifunni 17 - Sími (91) 681665