Morgunblaðið - 18.01.1994, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 18. JANÚAR 1994
Minning
Gísli Sigurbjöms-
son forstjóri Gmndar
„Að fæðast hefír sinn tíma og
að deyja hefír sinn tíma“ - segir
Predikarinn í hinum þekkta biblíu-
texta, að öllu sé afmörkuð stund.
Nú hefír Gísli Sigurbjörnsson fyrr-
verandi forstjóri fengið að reyna
hvort tveggja, að lifa og að deyja.
Það vekur söknuð, er hann kveður
í hinsta sinn, sem notaði tækifæri
lífsins til þess að styrkja og efla
frændsemis- og vináttuböndin og
var jafnan reiðubúinn til þess að
láta gott af sér leiða. En þannig
kynntist ég þessum frænda mínum
og mikla hugsjóna- og athafna-
manni. Af dæmafáum dugnaði, út-
sjónarsemi og áræðni kom hann því
í verk, sem hann hafði áhuga á og
lét það gerast sVo fljótt sem mögu-
leikar leyfðu.
Skjótur varstu vinur og vaskur í fór
loganum var líkast þitt lífs og sálar fjör,
yrkir séra Matthías Jochumsson í
erfíljóði. Þau orð hæfa vel í eftir-
mælum eftir þann vin, sem við erum
nú að kveðja. Það er vissulega hugg-
un á kveðjustund, að Gísli Sig-
urbjörnsson var kominn á þann ald-
ur og farinn að heilsu, að í lífí hans
var sá tími einn eftir að deyja. Því
kom dauðinn eins og ljúfur þjónn
til þess að leysa hinn þjáða og elli-
móða frá þrautum og þjáningum,
sem hinsta hvfldin ein gat gefið
honum. Nú er hann farinn á vit
þeirrar veraldar, sem við tekur,
meira að starfa Guðs um geim.
Það er eigi ætlun mín, að rekja
hér æviatriði hins látna eða fjölyrða
um langan og árangursríkan starfs-
feril hans. Fullu nafni hét hann Gísli
Sigurbjöm. Hann var kominn af
sterkum ættstofnum. Foreldrar
hans voru hjónin séra Sigurbjöm
Á. Gíslason prestur og brautryðj-
andi Elli- og hjúkrunarheimilisins
Grundar og Guðrún Lárasdóttir al-
þingismaður, er lést í bílslysi ásamt
tveimur dætram þeirra hjóna árið
1938.
Gísli tók við forstjórastarfí af föð-
ur sínum og varð einnig forstjóri
Elli- og dvalarheimilisins Áss í
Hveragerði. Hann stjómaði ekki
aðeins þessum heimilum af mikilli
snilld, umhyggju og árvekni, heldur
var hann stöðugt á varðbergi að lið-
sinna og hjálpa í líknar- og velferð-
armálum þjóðarinnar. Um þá hjálp-
arstarfsemi vissu fæstir fyrir utan
þá, er þeirrar hjálpar urðu aðnjót-
andi. Það var ekki venja Gísla að
hafa hátt um þann stuðning, er
hann hafði aðstöðu til að veita
mönnum og máiefnum, hvar sem
var á landinu.
Ég get hér aðeins til dæmis bent
á stuðning hans við söfnuð Mið-
garðakirkju í Grímsey. Og tilefnið
var m.a. það, að hann sagðist muna,
hve faðir sinn hefði látið sér annt
um fólkið þar á eyjunni í úthafínu.
Það kom oft í Ijós, hve honum var
mikils virði, að láta það ná fram
að ganga, sem hann vissi, að faðir
sinn hefði haft áhuga á.
Það eru ófáar kirkjur og kirkju-
byggingarnar, sem Gísli Sigur-
björnsson hefur stutt með fjárfram-
lögum og góðum ráðleggingum.
Trúin var honum mikils virði og
hann hafði mikinn áhuga á kirkj-
unnar málum. Listunnandi var
hann, og einnig á þeim vettvangi
eru margir í þakkarskuld. Hann gat
orðið hvassyrtur í ræðu og riti, ef
honum mislíkaði og fannst ekki nóg
að gert í þeim málum, er hann bar
fyrir bijósti. Snyrtimennska var
honum í blóð borin, enda bára húsa-
kynni eliiheimilanna þess ljósan vott
bæði utan dyra sem innan. Gísli
Sigurbjörnsson var þeirrar mann-
gerðar, sem sýnir, hvers maðurinn
er megnugur, þegar saman fer hug-
sjónaeldur og athafnaþrá. Hvort
tveggja átti hann í ríkum mæli.
Gísli var ekki einn í erilsömu og
ábyrgðarmiklu starfi. Eiginkona
hans, Helga Björnsdóttir, stóð við
hlið hans og var í verki með honum
af lífí og sál. Heimili þeirra var fag-
urlega búið og kærleiksríkt. Þau
voru gestrisin og greiðvikin og tóku
fagnandi á móti þeim, sem að garði
bar. Eigum við hjónum þeim mikið
að þakka. Gísli og Helga eignuðust
Qórar dætur, Nínu, Sigrúnu, Guð-
rúnu og Helgu, sem og hafa tekið
sinn þátt í daglegum störfum og
stjórn elliheimilanna. Þó að Gísli
væri löngu hættur að sinna rekstri
heimilanna og stjórnsýslu, þá er
skarð fyrir skildi, þegar hann er
dáinn, horfínn. Hann var að svo
mörgu leyti á undan sinni samtíð.
Við Sólveig, konan mín, biðjum Guð
að blessa minningu Gísla Sigur-
bjömssonar og gefa huggun og
styrk eiginkonu hans, dætram,
tengdasonum, Lára systur hans, og
fjölskyldum þeirra. Ef ætti að fínna
eina setningu, sem gefur yfírlit um
það, sem Gísli Sigurbjömsson helgr
aði líf sitt og starf, þá finn ég þá
einkunn í orðum Lúkasar í Postula-
sögunni, er hann hvetur lesendur
sögunnar, að „minnast orða Drott-
ins Jesú, að hann sjálfur sagði:
„Sælla er að gefa en þiggja.““
Pétur Sigurgeirsson.
Nú hefír þessi góði drengur og
vinur minn leyst festar eftir langa
og farsæla siglingu hér á þessari
jörð. Sannur Islendingur sem lagði
sitt af mörkum til að koma þeim til
hjálpar sem Iokið höfðu starfí sínu
í þágu þjóðarinnar, en ekki áttu það
athvarf sem honum fannst að hægt
væri að sætta sig við. Fullur áhuga
allt til enda. Starfsemi og uppbygg-
ing Grandar er samofin ævi Gísla
og flölskyldu hans og verkin sýna
merkin. Þar var vakað yfír. Hvemig
Gísli, á þeim tíma sem Grand hóf
starfsemi og byijað var að byggja,
kom því í verk sem öðram fannst
ókleift, er mörgum gáta. En hann
var ekki einn. Það voru margir sem
studdu þetta starf og þá má ekki
gleyma heimili hans og hamingjunni
þar innan veggja. Konan og dætum-
ar eiga þar sinn skerf.
Það var mín hamingja að fá
snemma að kynnast Gísla og hans
starfí og því skal ekki gleymt. Það
sem mér fannst einna stórkostlegast
var óbilandi trú hans á framtíðina
og trúin á Jesúm Krist frelsara okk-
ar, en hann átti líka foreldra sem
miðluðu honum af sinni trúarreynslu
og það kunni hann að meta. Ég sá
það oft hjá vini mínum að það er
sannleikur að trúin flytur íjöll.
Andrúmsloftið á Grund, og þang-
að kom ég oft, sagði til sín og þar
var fylgst vel með að allir ættu þar
við farsæld að búa eins og hægt var.
Ég gæti sagt margt frá samræð-
um mínum við vistmenn Grundar
og þær sagnir era á einn veg. Ásam-
ir í Hveragerði eru í huga mínum
ævintýri. Dvöl þeirra sem þar nutu
skjóls og aðhlynningar varir lengi í
minningu. Við hjónin urðum slíkra
ævintýra aðnjótandi og getum þar
um talað.
Þar var ekki verið að spyija um
borgun fyrir þessa dýrlegu dvöl, því
ánægja húsbænda var þakklætið frá
þeim sem þar dvöldu. Sólargeislam-
ir þar vora margir. Við Gísli áttum
mörg samtöl saman um dagana og
öll voru þau til að styrkja hvom
annan. Það var mér óborganlegt.
Ég veit einnig að það var ekki lítið
starf sem Gísli vann að góðum
málum utan Grundar né hveijir urðu
hans góða huga aðnjótandi. Það var
ekki borið á torg. ínnan veggja
heimilisins var gott andrúm, það
sýndi mér blaðið þeirra, Heimil-
ispósturinn, sem lengi hefir verið
blaðið á Grund.
Þá kemur mér ekki á óvart að
margar þær stofnanir aldraðra sem
risið hafa upp á seinustu áram á
vegum annarra hafa tekið ævintýrið
á Grund sér til fyrirmyndar. Þá fer
ekki framhjá neinum hvemig Gísli
hefír fylgst með þróun mála og
ætíð verið að gera fullkomnari og
betri og rýmri húsakynnin, minn-
ugur þess að þegar Grund hóf rekst-
ur að neyðin var slík að nýta varð
til fulls hvern krók og kima. Ég
lærði margt af Gísla og notfærði
mér það. Trúmennska og samvisku-
semi var þar efst og að koma þjóð-
inni að gagni. Hann var vakandi.
Ég veit að hann bjó sig undir hinstu
ferðina eins og sá sem gleymir engu
sem þarf að vera með í ferðaiögum.
Bænin og trúin var númer eitt
og hann gat ábyggilega sungið Ég
vil elska mitt land. Að lokum: Inni-
legar þakkir, kæri vinur, fyrir leið-
sögn og kærleika. Gð blessi þig og
þína. Astvinum sendum við hjónin
þ'akkir og samúðarkveðjur.
Árni Helgason, Stykkishólmi.
Í dag, 18. janúar, er til moldar
borinn við dómkirkju Reykjavíkur
Gísli Sigurbjörnsson, forstjóri Elli-
og hjúkrunarheimilisins Grundar.
Hægt væri að kenna Gísla við marg-
ar aðrar stofnanir sem hann starf-
aði við, svo sem Ás í Reykjavík og
Hveragerði eða Rannsóknastofnun-
ina Neðra-Ás, en sú stofnun sem
hann var oftast kenndur við var
Grund og títt nefndur Gísli á Grand.
Gísli var frumkvöðull á mörgum
sviðum og óstöðvandi þegar hann
tók sér eitthvað fyrir hendur sem
stuðlaði að almannaheill. Hugsjón
þessa fékk hann ungur, enda alinn
upp á heimili þar sem dugnaður og
mannkærleikur var í fyrirrúmi. Gfsli
tók ungur við rekstri EUiheimilisins
af föður sínum og rak fram á síð-
ustu tíma með dyggri aðstoð dætra
sinna, barnabama og einvala öðra
starfsliði. Gísla var mjög annt um
starfsfólk sitt og byggði heilt hús
fyrir aftan aðalelliheimilið þar sem
m.a. urðu íbúðir fyrrverandi starfs-
manna á þeirra eigin ævikvöldi auk
þess sem Gísli og eiginkona hans
Helga fluttu þangað af Túngötunni.
(Allt pottþétt hjá Gísla.)
Ég minnist þess fyrst er leiðir
okkar lágu saman um 1964 í frí-
merkjaklúbbnum og síðan allar göt-
ur þó með hléum vegna dvalar
minnar erlendis. Gísli brýndi fyrir
okkur drengjunum snyrtimennsku
og dugnað. Ekki tók maður nú allt
til sín á þessum árum, sem lífsreynd-
ari menn sögðu, en eftir á að líta
og þegar árin liðu kom í ljós að
mestallt sem Gísli sagði reyndist
vera pottþétt vísindi. Ég minnist
þess árið 1971 að ég sagði við Gísla
að mig langaði til þess að skrifa
meira, læra að tjá mig á prenti, ef
til vill að geta gefið einhvem tíma
út bók. Gísli réttir mér eintak af
Heimilispóstinum, blaði sem gefíð
er út af Elliheimilinu Grund. „Það
væri skemmtilegt að fá frá þér
greinar, næsta blað feNr i setningu
eftir viku.“ Ég fór heim og byijaði
að skrifa og nú eru árin orðin 22
og greinarnar nokkur hundrað,
stundum stuttar í formi frétta-
punkta.
Það var oft rætt um að gefa út
stærra blað og öflugra og ræða
meira um' landsins gagn og nauð-
synjar, svipað blað og þau sem gef-
in era út um málefni aldraðra víða
um lönd. En happasælast var að
halda sér við Heimilispóstinn og
vera ekki að „trufla" hin blöðin í
landinu. Ég lofaði Gísla að skýra
aldrei frá því sem við ræddum enda
kemur það engum við en oft sagði
Gísli mér frá svo mörgu og merki-
legu að ég mátti til með að nefna
það við hann að nú yrðum við að
vinda okkur í að skrifa ævisögu
hans. „Nei, við skulum ekki gera
það,“ sagði Gísli. „Hún yrði hvort
sem er svo ótrúleg- að það tryði
henni ekki nokkur maður.“ Það má
vel vera að margt af því sem Gísli
tengdist á umbrota- og fæðingar-
tímum hins íslsenzka lýðveldis geti
hljómað ótrúlega en eitt er víst að
margt væri ekki með sama sniði í
hagsældarþjóðfélagi okkar í dag
hefði aðstoðar Gísla ekki notið við.
Gísli vann mikið að ferðamálum
og var ein fyrsta skýrslan og horn-
steinninn að ferðamálastarfsemi ís-
lands unnin með hans hjálp árið
1960. Það var skýrsla Frakkans
Georges Lebrecs. Gísli stofnaði
Rannsóknastofnunina Neðri-Ás í
Hveragerði og gistu hana margir
þekktir fræðimenn innlendir sem
erlendir og unnu merkt starf á
ýmsum sviðum. Rannsóknastofnun-
in átti samvinnu við háskóla erlend-
is og hefur stofnunin gefið út fjöl-
breytileg og brautryðjandi rann-
sóknarit. Sérstaklega ber að nefna
ritgerðir um ýmsa þá landkosti sem
nýtilegir eru á íslandi en hafa ekki
verið nýttir til þessa. Nú í atvinnu-
leysinu væri hægt að dusta rykið
af mörgum hugmyndunum frá
Neðra-Ási og koma í vinnslu.
Á dvalarheimilinu Ási í Hvera-
gerði dvöldu aldraðir úr öllum lands-
hlutum í boði Gísla að sumri til og
veit ég að margir nutu þar ómetan-
legra ánægjustunda. Oft vora þetta
fyrstu frí sem margir aldraðir höfðu
átt utan heimabyggðar og ævintýra-
ljómi fyllti dvöl þessa góða fólks í
frásögnum þess af slíkri dvöl síðar
meir.
Þáttur Gísla við útvegun á fjár-
mögnunarleiðum vegna ýmissa stór-
framkvæmda á íslandi á fímmta og
sjötta áratugnum var mikill og fór
oft leynt enda hafði Gísli hina mestu
óbeit á skrami og sérstaklega var
hann oft pirraður á hinu yfirborðs-
lega stjómmálavafstri og hvemig
peningum var og er fleygt út í veð-
ur og vind á íslandi. „Neyðin kenn-
ir naktri konu að spinna," sagði
Gísli oft í greinum sínum í mál-
gagni Grundar, Heimilispóstinum.
Þegar kreppir að verða menn að
reyna að Iifa sparlega en það getur
oft reynst erfítt heimtufrekri þjóð.
Gísli rak alla sína starfsemi af mik-
illi alúð, natni og „sparsemi með
reisn“.
Flestir sem til hans leituðu fengu
aðstoð eða hvatningu í einhverri
mynd. Ég sakna samtala okkar þar
sem hugurinn var látinn reika og
heimsmálin rædd út frá „okkar
skilningi" og hvað væri þjóðhags-
lega fyrir beztu. Einu sinni sem
oftar ræddi ég við þekktan íslenzkan
stjórnmála- og kerfísmann og fór
það í taugarnar á hinum kjörna
fulltrúa að ég skyldi tala oft um
hvað væri þjóðhágslega hagkvæmt
og þjóðinni og framtíð íslands fyrir
bestu og hvað ekki. Stjórnmálamað-
urinn sagði: „Friðrik minn ef þú
hugsar sí og æ um þjóðarhag þá
verðurðu aldrei ríkur.“
Ég bið Guð um að blessa þennan
stjórnmálamann, sem varð efnalega
mjög ríkur á því að hugsa aldrei
um þjóðarhag nema í orði. En Gísli
Sigurbjörnsson hugsaði, ræddi um
og framkvæmdi í anda þjóðarhags
og framtíðar og er því einn af hinum
sönnu hornsteinum og framkvöðlum
sem lýðveldið okkar fimmtuga
byggir tilvist sína á og kveð ég
þennan sanna vin og mikilmenni
með söknuði og votta frú Helgu,
börnum, barnabörnum og öllum
ættingjum og starfsfólki hans mína
dýpstu samúð og virðingu.
Friðrik Ásmundsson Brekkan.
Gísli Sigurbjörnsson, forstjóri
Elli- og hjúkrunarheimilisins Grund-
ar í Reykjavík og Dvalarheimilisins
Áss í Hveragerði andaðist 7. þessa
mánaðar og langar mig að minnast
hans í fáeinum orðum. Með Gísla
Sigurbjörnssyni er fallinn í valinn
einn af mestu hugsjóna- og athafna-
mönnum þessarar borgar. Já, og
sem hafði dug og útsjónarsemi til
að koma hugsjónum sínum í fram-
kvæmd. Gísli lét til sín taka í flestu,
sem efst var á baugi í þjóðfélaginu.
Ég mun ekki fara út í þá sálma,
það munu aðrir mér færari gera.
En ég vil minnast nokkrum orðum
á það, sem var hans aðal ævistarf
og það var umönnun aldraðra og
sjúkra. Gísli varð forstjóri Elli- og
hjúkranarheimilisins Grandar frá
hausti 1934. Hann færði brátt út
kvíarnar og stækkaði Grund mikið
og byggði síðan Minni-Grand. Upp
úr 1952 hóf hann hinar miklu fram-
kvæmdir við byggingu Dvalarheim-
ilisins Áss í Hveragerði og síðasta
stórframkvæmdin var bygging
Litlu-Grandar hér í Reykjavík. Það
sem einkenndi byggingar þær og
lóðir, sem Gísli hafði umsjón méð,
var þessi einstaka snyrtimennska,
alls staðar blóm og fallegar grasflat-
ir. Gísli var gæfumaður, því það var
sem honum lánaðist flest, sem hann
tók sér fyrir hendur. En Gísli Sigur-
björnsson stóð ekki einn. Við hlið
hans stóð dugleg og mikilhæf kona,
frú Helga Bjömsdóttir, sem alltaf
var tilbúin að prýða allt innanstokks
á Grund með sínum högu höndum.
Persónulega stend ég í mikilli
þakkarskuld við Gísla forstjóra og
alla hans fjölskyldu. Hann veitti
mér skjól, þegar ég þurfti á því að
halda og svo mun vera um mikinn
fjölda fólks, því enginn hefur stund-
að sambærileg líknarstörf í þessu
landi sem hann. Blessuð sé minning
hans.
Gestur Sturluson.
Gísli Sigurbjörnsson forstjóri er
hniginn á 87. aldursári, borinn og
barnfæddur Reykvíkingur, þjóð-
kunnur maður.
Það fór ekki fram hjá neinum,
sem honum kynntist og hafði við
hann samskipti, að þar sem Gísli fór
var mjög sérstæður maður á ferð,
sem bjó yfir einkar athyglisverðri
eðlisgerð.
Hugmyndaríki setti mjög svip
sinn á orðræðu hans og atferli allt
og segja má að öll störf hans og
framkvæmdir hafí byggst á gjör-
hygli og starfsgleði, jafnvel þegar
hann var að takast á við hið óger-
lega, sem stundum virtist vera, og
hann leiddi samt til farsælla lykta.
Hann var úrræðagóður og ráðholl-
ur, snjall vökumaður viðfangsefna
sinna, jafnframt því að vera heils
hugar og sannur í orðum og athöfn-
um.
Hann var með afbrigðum tryggur
og trúr vinum sínum og hugðarefn-
um fyrr og síðar, og sérstaklega
umhyggjusamur heimilisfaðir. Vora
honum og minningarnar um föður
og móður sérstaklega hugljúfar,
enda var honum vel ljóst, að til
þeirra átti hann uppruna sinn að
rekja, mótun alla á bernsku- og
æskuáram, sem ekki hvað síst auð-
veldaði honum lífsstarfíð síðar meir.
Gísli kom víða við á langri starfs-
ævi. Líf sitt helgaði hann öllu öðru
fremur mannúðarmálum í ræðu, riti
og framkvæmdum. Hann gerðist
forstjóri Elli- og hjúkrunarheimilis-
ins Grandar haustið 1934, þá 27
ára að aldri, og gegndi því starfi
allt til dauðadags, í nær 60 ár.
Árið 1952 var sett á stofn Dval-
arheimilið Ás í Hveragerði að undii'-
lagi hinna mætustu forvígismanna
Árnesinga. Var Gísli Sigurbjörnsson
þá kvaddur til ráðuneytis um hina
nýju stofnun, form hennar, tilhögun
og rekstur. Lauk þeirri samvinnu á
þann veg, að þess var einróma farið
á leit við Gísla, að hann tæki að sér
stjórn heimilisins og forsjá. Um það
hefur vafalaust ráðið þekking Gísla
og reynsla. Segir það nokkuð um
traust þessara frammámanna hér-
aðsins á væntanlegri ráðsmennsku
hans þar. Forstjórastarfið tók Gísli