Morgunblaðið - 25.01.1994, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 25. JANÚAR 1994
Dulúð o g víddir
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Málarinn Eyjólfur Einarsson
hefur að baki langan feril á vett-
vangi pentskúfsins og hefur hald-
ið tryggð við sígildu miðlana, og
eins og hann orðar það sjálfur
„gömul lögmál um heild lita og
forma. En framslátturinn verður
áleitinn og maður fer að hugsa
um afstæði hlutanna, því að öll
grunnlögmál eru í eðli sínu í senn
gömul og ný. Hátturinn hvernig
maður hagnýtir sér þau er hins
vegar mismunandi líkt og að við
vöknum upp við mismunandi veðr-
áttu, sem aftur getur haft áhrif
á geðslagið, andlegu loftvogina,
og framvindu dagsins. Hins vegar
eru öll skynjanleg lögmál til stað-
ar í kringum okkur og þau hagg-
ast ekki, jafnvel ekki í þágu listar-
innar.
Ætli að það skipti ekki mestu
máli að fara að dæmi náttúrunnar
og vera alltaf ferskur og nýr og
samkvæmur sjálfum sér. I öllu
falli er langt síðan mér fór að
finnast þeir málarar athyglisverð-
astir, sem tekst jafnan að gæða
myndir sínar töfrum óskilgreinds
ferskleika hvar sem þá ber niður
og hvenær starfsvettvangur
þeirra svo sem var. Þannig verður
Hieronymus Bosch (1450-1516)
jafnan mestur og ferskastur súr-
realistanna í mínum augum og
eru þó fimm aldir síðan hann skóp
meistaraverk sín. Yndislega öfug-
snúinn og fáranlegur myndheimur
hans er á þann veg, að fram koma
smáatriði sem enn eru að ögra
og hneyksla í annarri og afmark-
aðri mynd, sbr. sumar ljósmyndir
Robert’s Mapplethorpe (1946-
1990), en þær eiga nú ekkert
skylt við súrrealisma, ekki einu
sinni pottþétt að kallinn hafi þekkt
til niðurlenzka snillingsins.
Dulúðin sem örlar á í málverk-
um Eyjólfs Einarssonar og sem
segja má að sé í bland við súrreal-
isma er af allt öðrum toga, því
að hún er hvorki ögrandi né öfugs-
núin. Byggir mun frekar á fortíð-
arþrá og tilhneigingu til hins fjar-
læga „eksótíska", en með góðri
vitund um nálægari breiddargráð-
ur. Þetta kemur fram í öllum 7
málverkunum sem til sýnis eru í
listhúsinu Sólon íslandus fram til
14 febrúar.
Meiri hluti málverkanna eru í
yfirstærðum en tvær myndanna
eru í meðalstærð og ein er ef
minni gráðunni, en telst þó með
þeim athyglisverðustu. Slíka vídd
og spennu sér maður ekki oft á
sýningum hér í borg nú orðið.
Segja má að það einkenni þessa
sýningu að hrifmestu myndirnar
séu af andstæðum stærðum, þ.e.
sú stærsta og minnsta. Hvað þá
stærstu snertir, sem nefnist
„Djúpið“ og vísar á skip í haf-
snauð, má um leið segja, að hún
sé næst því að vera súrrealísk og
yfir henni er um leið mesta dulúð-
in. Yfir litlu myndinni er mikil og
mögnuð stemmning, sem nýtur
sín best í sterku ljósi. — Vel á
minnst, þetta með ljósið, ég skoð-
aði sýninguna fyrst að kvöldi dags
í sterkri rafmagnsbirtu, en daginn
eftir í dagsljósi og þá virkuðu
myndirnar allt öðruvísi á mig. Nú
naut rauða myndin, „1912“, sem
er á vegg á stigapalli, sín mjög
vel í hliðarljósi, en hins vegar
nutu myndirnar á aðalvegg, sem
nú voru í náttúrulegu mótljósi, sín
síður. Þetta segir okkur, að gervi-
birtan hafí verið of sterk um
kvöldið, a.m.k. á þessari mynd,
sem er ein sú athyglisverðasta á
sýningunni, en var oflýst.
Skip í sjávarnauð er algengt
fyrirbæri hér við land, en við gerð
myndanna virðist listamaðurinn
þó helst hafa haft í huga hinn
mikla harmleik er risaskipið Tit-
anic fórst í árekstri við borgarí-
sjaka 5. apríl 1912, — í öllu falli
bendir nafngiftin til þess.
Málverkið „Fjallkona 11“ er
mjög áleitið, en hefði sennilega
þurft að hanga eitt sér vegna
hinna sterku formrænnu vísana í
því. Og að öllu samanlögðu álít
ég að húsakynnin henti síður þess-
ari tegund myndverka.
Það vakti óskipta athygli mína
hve þessi málverk eru betur unnin
og markvissari í útfærslu en lengi
hefur sést til Eyjólfs Einarssonar,
og sýningin er tvimælalaust sú
athyglisverðasta frá hans hendi
um langt árabil.
Hrafnhild-
ur og Guð-
ríður í
Operunni
HRAFNHILDUR Guðmundsdóttir
mezzósópran og Guðríður Sigurð-
ardóttir píanóleikari koma fram á
tónleikum Styrktarfélags íslensku
óperunnar í kvöld, þriðjudags-
kvöld klukkan 20.30.
Á efniskránni
verða íslensk þjóð-
lög í útsetningúm
Ferdinands Reut-
ers og Sveinbjörns
Sveinbjömssonar,
ljóðasöngflokkur-
inn Frauenliebe
und Leben eftir
Robert Schumann,
sönglög eftir
Granados, Satie og
Hahn og óperuar-
íur eftir Gounod og
Mozart.
Þetta eru debut-
tónleikar Hrafn-
hildar Guðmunds-
dóttur. Hún hóf
söngnám við Tón-
listarskóla Kópa-
vogs. Árið 1985
lauk hún brottf-
ararprófí frá söng-
deild Tónlistarskólans í Reykjavík þar
sem Rut Magnússon var aðalkennari
hennar. ur einsöngvaraprófi frá sama
skóla, en þá var Sieglinde Kahmann
aðalkennari hennar. Frá þeim tíma
hefur Hrafnhildur stundað nám hjá
Sigurði Demetz og sótt fjölda náms-
skeiða bæði hér á landi og erlendis.
Hrafnhildur
Guðmundsdóttir.
Guðríður
Sigfurðardóttir.
Trúarlegur andi er yfir myndum Magnúsar Kjartanssonar á Kjarvals-
stöðum og fermingarbörn hafa hópast til að skoða þær.
Mjög góð aðsókn
að Kjarvalsstöðum
Þess vegna
AÐSÓKN hefur verið góð að
Kjarvalsstöðum að undanförnu,
óvenju mikil miðað við þennan
árstíma að sögn Þorra Hrings-
sonar starfsmanns safnsins.
Hann segir hópa skólafólks hafa
verið meðal gesta á sýningu
Magnúsar Kjartanssonar, ferm-
ingarbörn hafí sérstaklega
komið, enda myndimar inn-
blásnar af píslarsögunni.
Nýjar bækur
■ Búðu til bók (Create-A-
Book) eru persónulegar sögubæk-
ur, þar sem allir geta orðið miðdep-
illinn og eru þær nú fáanlegar hér
heima. Fólk býr til eigin bók og
gerir börnin sín og eða vini að
söguhetjum. Til að byija með verð-
ur um að ræða fimm bamatitla
Þijár sýningar standa yfir í
húsinu: Málverk eftir Magnús,
verk eftir Finnboga Pétursson og
yfirlitssýning á verkum Geoffrey
Hendricks. Fjöldi gesta sem sótt
hafa sýningarnar liggur ekki fyrir
en Þorri segir næsta víst að þeir
séu á fjórða þúsund. Sýningarnar
eru opnar daglega milli 10 og 18
og standa til 13. febrúar.
og einn fullorðinstitil. Það hefur
sýnt sig að böm og unglingar
hafa áhuga á að eignast eintak
af bókunum með eigin nöfnum.
Einnig hafa þær verið notaðar sem
gríngjafir fyrir fullorðna. Hægt
er að fá bækurnar á sjö tungumál-
um, íslensku, ensku, frönsku,
þýsku, donsku, norsku og sænsku.
Umboðsaðili á íslandi er Guð-
björg Bjarnadóttir, Kópavogi.
Bókmenntir
Dagný Kristjánsdóttir
SVÍAR leggja fram til bók-
menntaverðlauna Norðurlanda-
ráðs skáldsöguna Atburðir við
vatn (Hándelser vid vatten) eftir
Kerstin Ekman og ljóðabókina
Því að (Ty) eftir Werner Asp-
enström.
Krabbamein
Hryllileg morð eru framin við
eitt af fjallavötnunum í Norður-
Svíþjóð. Lítið tjald er fellt yfir sof-
andi ungmenni og þau stungin til
bana gegnum tjaldið. Atburðurinn
við vatnið gerist á Jónsmessunótt
snemma á áttunda áratugnum.
Allir íbúar í afskekktri byggðinni
eru yfírheyrðir. Enginn segir frá
öllu sem hann veit. Málið upplýsist
ekki. Svo líða átján ár en þá er
það tekið upp að nýju og í kjölfar-
ið fylgir nýtt morð. í þetta skipti
upplýsast báðir glæpirnir.
Frá þessu segir í skáldsögu
Kerstin Ekman Atburðir við vatn.
Kerstin Ekman (f. 1933) hóf rit-
höfundarferil sinn á sjötta ára-
tugnum sem spennusagnahöfund-
ur og hún kann lagið á að fylla
lesanda af illum grun, lokka hann
til að lesa fram á nætur, knúinn
af þörf fyrir merkingu. Aðferð
hennar er afhjúpunartækni sem
flettir smám saman ofan af þeim
flóknu hvötum sem fá venjulegt
fólk til að elska, svíkja og drepa
hvert annað. Aðalpersónur eru
þijár og þremur sögum fer fram
í bókinni en inn í þessar sögur
dragast fjölmargar aðrar persónur,
heilt samfélag, heilt þjóðfélag, heill
heimur. Þetta er stór-bók í marg-
földum skilningi, hún gefur sér
góðan tíma (466 bls.), fer víða og
notar goðsögur sem eins konar
þriðju vídd í textanum.
Öupplýst morðin verða miðja
þessarar sögu og þögnin um það
sem gerðist verður æ merkingar-
þrungnari. Þögnin færir ábyrgðina
af glæpnum yfir á margar fjöl-
skyldur og hin sameiginlega sekt
breytist í krabbamein sem heltekur
samfélagslíkamann hægt en
ákveðið. „Sannleikurinn" hættir að
skipta máli. Hvaða máli skiptir það
þó að skógarnir séu höggnir og
lífríkið lagt í rúst ef eyðileggingin
úti gerir ekki annað en spegla
prýðilega hina innri auðn íbúanna?
Samræmið gæti ekki verið betra!
Um leið væri ekkert fjær Kerst-
in Ekman en að afskrifa fólk á
þennan hátt, hún tekur of ríkan
þátt í breyskleika, ást og þjáningu
persónanna til þess. Á níunda ára-
tugnum skrifaði hún torskildar
.bækur, (of) fullar af táknum og
vísunum en Atburður við vatn
minnir á Ljósborgina (En stad av
ljus, 1983), síðustu bókina í fjór-
leiknum um konur og borgarmynd-
un í Svíþjóð. Um þá bók hefur
sænski bókmenntafræðingurinn
Maria Scottenius skrifað merka
doktorsritgerð.
Þetta er í fjórða skipti sem Svíar
tilnefna Kerstin Ekman til Bók-
menntaverðlauna Norðurlanda-
ráðs.
Því að
Ljóðabók Werners Aspenström
(f. 1918) heitir „Því að“.
Samtengingar eru heillandi orð-
flokkur þó að þær láti minna á sér
bera en ýmsar aðrar og háværari
formdeildir í málinu. Það fer prýði-
lega á því að nota samtengingu,
sem titil á þessari lágmæltu og
kyrrlátu ljóðabók.
Samtengingin „því að“ er or-
sakatenging sem boðar útskýringu
á einhvetju sem á undan hefur
verið sagt. Ljóð Werners
Aspenström eru hugleiðingar á
æfikvöldi hans; það er engin
ástæða til að æsa sig út af smá-
munum því að logi ástríðunnar er
orðinn að flöktandi týru, á sjón-
glerið sem áður var skyggt af þrá,
fellur engin móða lengur. Sam-
ferðafólkið hreyfir sig og talar inn
í ísmola í ljóðinu „Draumurinn um
Kerstin Ekman
Werner Aspenström
stóra ísmolann“. Það fylgir því
mikil einsemd að horfa svo skýrt
á lífið án þess að taka þátt í því.
Undirtitill ljóðabókarinnar er
„Harmljóð og önnur ljóð“, en það
er hvorki harmur né dramatísk lífs-
uppgjör í þessum ljóðum, aðeins
æðruleysi. í ljóðinu „Ef hún frá
Póllandi væri hér einmitt núna“
segir m.a.:
Sitta ensam, ganska illa?
Battra tvá?
Annu báttre: vara mánga, mánga, mánga...
Hávamál orða sömu hugsun svo:
auðugur þðttumsk,
er eg annan fann;
maður er manns gaman.
Ef Óðinn hefði verið húmanisti
hefðu ræður hans trúlega hljómað
eins og ljóð Werners Aspenström.