Morgunblaðið - 02.03.1994, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 2. MARZ 1994
V.
Akureyrarbréf á góu
eftirLeif Sveinsson
i.
Klukkan er 11.45 fímmtudag-
inn 24. febrúar 1994. Fokkerinn
hefur sig til flugs frá Reykjavíkur-
flugvelli undir öruggri stjórn Skúla
Magnússonar flugstjóra og er
stefnan tekin á Akureyri. Veðrið
er eins gott og framast verður á
kosið, glampandi sól og heiðskírt.
Vélina ber hratt yfir, Langavatn,
Reynisvatn, Hafravatn og nokkr-
um mínútum síðar blasa við Þing-
vallavatn og austan Reyðarbarms
Laugarvatn. Ég sit við glugga
hægra megin í vélinni og þaðan
sé ég í fyrsta skipti ofan í gíg
Skjaldbreiðar. Þar er allt mann-
laust og hreint, því Gísli Gígahrell-
ir Guðmundsson er víðs fjarri með
snjókettina sína. Hlöðufell blasir
við í allri sinni dýrð, en þá tekur
við Langjökull og ber með sóma
réttnefnið. Hvítárvatn kemur nú í
ljós, en í fjarska Kerlingafjöll með
Snækoll konung þeirra hæstan.
Ógnvekjandi er Hofsjökull, en nú
fer að bera á skýjum á honum og
tilkynnir flugstjórinn okkur far-
þegunum, að austan Tröllaskaga
og allt suður til Homafjarðar sé
skýjað loft, en aðrir hlutar lands-
ins á heiðskíru veðri.
Hrikalegt er að vanda að líta
niður í jökulsárgljúfrin í Austur-
dal, þar sem Monika Helgadóttir
á Merkigili gerði garðinn frægan,
„Konan í dalnum og dæturnar
sjö“, nefndi Guðmundur G. Haga-
lín bók sína um hana. Nú fljúgum
við yfír Nýjabæjarfjall milli Aust-
urdals og Villingadals í Eyjafirði.
Yfír þetta fjall bmtust Austdæl-
ingar með kirkjuvið í Ábæjarkirkju
árið 1922. Fjallið er 1.034 m yfír
sjávarmáli. Efnið fyrst flutt frá
Ákureyri fram í Villingadal. Ábær
er kominn í eyði, en messað er í
Ábæjarkirkju fyrsta sunnudag í
ágúst ár hvert.
Nú lendum við á Akureyrarflug-
velli eftir 45 mínútna flug og er
af sem áður var, þegar þristarnir
voru að silast þetta, þótt frábærar
flugvélar væru.
II.
Klukkan er 10.00 föstudags-
morguninn 25. febrúar. Síðasta
klukkutímann hefí ég fylgst með
baráttu sólarinnar við Vaðlaheið-
ina. Nú hefur sólin loks vinninginn
og hellir geislum sínum yfir Eyja-
fjörðinn. í vestri gnæfa Súlur,
þetta meistaraverk sköpunarinn-
ar, eitt fegursta fjall landsins.
Hærri tindur Súlna er 1.167
m.y.s., en sá lægri 1.144 m.y.s.
Það rifjast upp fyrir mér ræða,
sem Sigurður skáld frá Amarvatni
hélt í hópferð Ungmennafélags
Mývetninga í Herðubreiðarlindum
sumarið 1941. Hann vildi ekki
gera upp á milli Herðubreiðar og
Eiríksjökuls hvað fegurð snerti.
Slíku víðsýni hafði ég ekki búist
við af Þingeyingi. En hvað um
það, Súlur mega þá gjarnan vera
í þriðja sæti.
III.
Göngugatan
Ég snæði hádegisverð báða
dagana, 24. og 25. febrúar, á
Fiðlaranum, hreindýrasteik fyrri
daginn, en villigæsabringur síðari
daginn. Ég fullyrði að hvergi í
heiminum er unnt að fá aðra eins
villibráð og fara þar saman hráefni
og matreiðsla. Álger snilld.
Akureyringar hafa ekki alveg
lagt þann sið af að hafa viðtals-
tíma í göngugötunni, gjarnan á
hominu, gegnt Hótel KEA. Þegar
matsalurinn á Hótel KEA blasti
við göngugötunni, sá ég oft Pétur
á Hallgilsstöðum, Steindór Stein-
dórsson og þessa karla í hróka-
samræðum, en það var áður en
menn tóku upp þann leiða sið að
vera alltaf að flýta sér. Ég rölti
eftir göngugötunni að máltíð lok-
inni á fímmtudaginn og viti menn,
ég rekst á Pál Þúfnavallagoða
Arason frá Baug í Hörgárdal, hinn
landsfræga ferðafrömuð. Páll er
nýkominn frá Náttúmörvunarhæl-
inu í Hveragerði, þar sem hann
safnaði kröftum til nýrra átaka
við ekkjur og fráskildar. Norðlend-
ingar eru mjög nákvæmir í lýsing-
um sínum á samskiptum karls og
konu. T.d. svaraði Björn Sigfússon
frændi minn hlustanda í þættinum
„íslenskt mál“: „Hlustandi spyr,
er rétt að nota orðið bólfimur um
hjónaleikfimi?" Svar, „nei, rúmr-
öskur er betra“. Menn heilsa okk-
ur Páli á báða bóga, Jón hótelves-
ír Ragnarsson nýkominn frá
Madrid, Gunnar Sólnes, Ólafur B.
Árnason og fleiri lögmenn, en
þeirra vettvangur er Sýslumanns-
embættið, þar sem Elías vinur
minn ræður ríkjum.
IV.
Nú er klukkan að verða ellefu
á þessum föstudagsmorgni 25.
febrúar og nú er eigi til setu boð-
ið, sundlaugarnar bíða, enda veðr-
ið frábært, sólin að steikja mig
~Wm
1 jioBjf ■■■ K}
~ * r pj
Leifur Sveinsson
„Ég- endurtek það sem
ég reit í Akureyrar-
bréfi fyrir nokkrum
árum: „Veðurfar á Ak-
ureyri er með þeim
hætti, að ekki er nema
um tvennt að velja, að
duga eða drepast. Ak-
ureyringar hafa ákveð-
ið að duga.““
hérna við altangluggann í Tjarnar-
lundi 14, þar sem ég sit við ritvél-
ina að glíma við bréf þetta. Það
verða fagnaðarfundir, er ég hitti
félaga mína í Sundlaug Akur-
eyrar. Menn leika á als oddi í blíð-
unni, en gefa sér þó tíma til þess
að hlusta á útvarpsfréttir af
Hrafnaþinginu við Austurvöll.
Menn vorkenna Davíð Oddssyni,
sem nú er fangi að Seljavöllum,
en virða það hins vegar við Jón
Baldvin, að hann skuli heldur
halda myndárlega upp á níræðisaf-
mæli móður sinnar, heiðurskon-
unnar Sólveigar Ólafsdóttur, en
standa í þrasi við framsóknarþing-
mennina í Sjálfstæðisflokknum.
Eftir hádegi á föstudaginn höld-
um við Elli Kára, bílstjóri minn,
fram Eyjafjörð, því engin heim-
sókn er fullkomin, nema ekinn sé
stærri Eyjafjarðarhringurinn, allt
fram til Hóla, þótt Leyningshólum
sé sleppt. Mjólkurkýr eru úti við
Grund, alls staðar hestamenn að
teygja gæðingana, því ekki er enn
kominn kvóti á hrossaeign, hvað
sem seinna verður. Eyjafjarðará,
hin forna aðdráttarleið eyfirskra
bænda á vetrum, er nú að mestu
ísi lögð, en nú er sleðaöld liðin,
bílaöld tekin við.
VI.
Flugfar er tryggt kl. 18.15, rétt
tími til að ljúka bréfí þessu. At-
vinnuleysisvofan er nú magnaðri
hér á Akureyri en nokkru sinni
fyrr. Hvert fyrirtækið af öðru end-
ar í gjaldþroti og eru þó ekki öll
kurl komin til grafar enn. Allir
góðir menn hljóta að leggjast á
eitt að reyna að skapa hér ný at-
vinnutækifæri og flytja enn fleiri
stofnanir frá Reykjavík hingað
norður, þannig að jafnvægi skap-
aðist milli höfuðstaðarins og Norð-
urlands.
En Eyfirðingar hafa séð hann
svartari, þannig lýsir Þorvaldur
Thoroddsen veðurfarinu sumarið
1882: „Taldist mönnum svo til,
að tíu sinnum hefði alsnjóað
nyrðra frá Jónsmessu til rétta.“
Og enn segir Þorvaldur: „Svo kalt
var sumarið, að vetrarís var ekki
leystur af Ólafsfjarðarvatni 6.
júlí.“
Fjöldi fólks fluttist til Ameríku
áratuginn 1880-90, en harðasti
kjarninn varð eftir.
Ég endurtek það sem ég reit í
Akureyrárbréfí fyrir nokkrum
árum: „Veðurfar á Akureyri er
með þeim hætti, að ekki er nema
um tvennt að velja, að duga eða
drepast. Akureyringar hafa ákveð-
ið að duga.“
VII.
Ferðalok
Elli ekur mér suður á flugvöll.
Ég sting mannbroddunum í vas-
ann á frakkanum og stíg um borð
í flugvélina. Lent er á Reykjavík-
urflugvelli kl. 19.00.
Lokið er 31 tíma ógleymanlegri
Akureyrarheimsókn.
Höfundur er lögfræðingur.
Eitt rekur sig á annars horn
eftir Jakob Jakobsson
í Morgunblaðinu 17. febrúar
1994 er grein eftir Kristin Péturs-
son sem hann nefnir „Veiðiráðgjöf
og reynsla“. Kristinn vitnar þar í
viðtal sem birtist í Fiskifréttum
10. nóvember 1989. Þar er haft
eftir mér að við vestanvert Atl-
antshaf sé fylgt mjög ábyrgri físk-
veiðistefnu og fískveiðistjóm sem
versni þegar austar dregur. Síðan
segir Kristinn: „Árið 1992 —
tveimur og hálfu ári eftir þessa
yfirlýsingu Jakobs (forseta Al-
þjóðahafrannsóknaráðsins) lagði
Alþjóðahafrannsóknaráðið til
stöðvun veiða að hluta á fískveiði-
svæði Kanada til að byggja upp
stofninn."
Sannleikurinn er auðvitað sá að
Alþjóðahafrannsóknaráðið hefur
aldrei lagt fram neinar tillögur um
veiðistjórn við Kanada, hvorki
stöðvun veiða né neitt annað. Til-
lagan kom frá Kanadastjórn og
ráðgjöfum hennar. Þegar ég
minntist á ábyrga fiskveiðistefnu
og fiskveiðistjóm við vestanvert
Atlantshaf í framangreindu viðtali
átti ég að sjálfsögðu við stefnu
Kanadastjómar sem mörkuð var
við útfærslu fiskveiðilögsögunnar
þar árið 1977 og fólst í því að
afli skyldi ekki fara mikið yfír 20
prósent af veiðistofninum hvetju
sinni. Síðar kom í ljós að veiðiálag-
ið var miklu meira en menn höfðu
gert sér grein fyrir. Árið 1989 var
talið að veiðiálagið hefði verið tvö-
falt meira en fískveiðistefnan gerði
ráð fyrir en síðar hefur komið í
ljós að það var miklu meira. Það
er álit Kanadamanna að stjómlaus
veiði utan kanadísku lögsögunnar
eigi mikinn þátt í því hvemig kom-
ið er. Því til viðbótar virðist óvenju
stór hluti þorskstofnsins við Ný-
fundnaland hafa hrakist út fyrir
200 mílna lögsögu vegna mikils
sjávarkulda á kanadíska land-
grunninu um og upp úr 1990.
Þetta gerði ýmsum Évrópubanda-
lagsþjóðum auðveldara að stunda
rányrkjuna.
Enginn sem til þekkir dregur í
efa að samverkandi áhrif umhverf-
isþátta og harðrar sóknar eiga
stærstan þátt í hmni þorskstofna
við austurströnd Kanada, en Krist-
inn Pétursson þykist vita betur og
kennir ónógum veiðum um. Um
Barentshaf segir Kristinn: „Á hinn
bóginn hefur verið mokveiði á
þorski í Barentshafi eftir „of-
veiði“, „rányrkju" og „smáfiska-
dráp“ frá því að umrætt viðtal
átti_ sér stað við Jakob Jakobsson.“
Ég held að sjaldan hafi önnur
eins öfugmæli birst á prenti á ís-
lensku. Það er kunnara en frá
þurfi að segja að árið 1989 og upp
úr því gerbreyttu Norðmenn og
Sovétmenn um fiskveiðistefnu og
fískveiðistjórn í Barentshafi og
tóku reyndar upp stefnu Kanada-
manna um að aflinn skyldi vera í
námunda við 20 prósent af veiði-
stofninum á árunum 1990 til 1992.
Á sama tíma jókst loðnustofninn,
sem hafði verið í mikilli lægð, og
þorskur í Barentshafí óx mjög
hratt því að hann hafði nóg að éta.
Það er árangurinn af ábyrgri
fiskveiðistefnu og fiskveiðistjórn
ásamt batnandi umhverfisþáttum
sem veldur því að nú er mokveiði
í Barentshafí. Ástæðan er svo
sannarlega ekki „ofveiði“ og „rán-
yrkja“ eins og Kristinn Pétursson
heldur fram.
Kristinn heldur því mjög á loft
að íslandsmet í nýliðun hafí verið
sett þegar hrygningarstofninn hafi
verið lítill og tekur sem dæmi ár-
gangana 1973, 1983 og 1984.
Rétt er að minna á að hrygningar-
stofninn árið 1973 var um 430
þúsund tonn eða tvöfalt stærri en
hann er nú. Ennfremur er rétt að
minna á að það hafa ekki einung-
is verið sett met í nýliðun þegar
hrygningarstofninn hefur verið til-
tölulega lítill heldur hafa einnig
þá verið sett íslandsmet í lélegri
nýliðun og nægir að minna á árin
1986 og 1991.
Kristni verður tíðrætt um hve
þorskstofninum hafí vegnað vel á
áttunda áratugnum þrátt fyrir
harða sókn og tekur sem dæmi
að á árunum 1972-1975 hafi ver-
ið veitt fjörutíu og eitt prósent af
„Ég held að sjaldan
hafi önnur eins öfug-
mæli birst á prenti á
íslensku.“
stofnstærð. Hann getur þess hins
vegar ekki að á síðari hluta þess
áratugar eða á árunum frá 1976
til 1980 var veiðiálagið um eða
innan við 30 prósent. Maðurinn
virðist gersamlega hafa gleymt því
að við unnum landhelgisstríðið
árið 1976. Við það minnkaði veiði-
álagið og þorskstofninn blómstraði
þangað til skuttogaravæðingin
komst í algleyming á níunda ára-
tugnum.
Hinn 12. febrúar síðastliðinn
var haldin mikil ráðstefna á Sel-
fossi um jarðvegseyðingu og gróð-
urvernd. í viðtali við lok ráðstefn-
unnar sagði Össur Skarphéðinsson
umhverfisráðherra eitthvað á þá
leið að það væru einkum þrír þætt-
ir sem hefðu valdið gróðureyðingu
á íslandi. Fyrst nefndi hann eld-
gos, þá óblíða veðráttu og í þriðja
lagi búskaparhætti. Þá gerði Össur
grein fyrir því að við réðum hvorki
við eldgos né tíðarfar. Eini þáttur-
inn sem við gætum haft áhrif á
væri búskapurinn.
Nákvæmlega það sama á við
fiskstofna. Enginn dregur í efa
að sveiflur í umhverfisþáttum í
hafinu eiga mikinn þátt í vexti
þeirra og viðgangi. Jafnvel eldgos
koma þar hugsanlega við sögu,
-samanber það að Surtsey stendur
nú þar sem helstu hrygningar-
stöðvar vorgotssíldarinnar ís-
lensku voru. Að sjálfsögðu á það
einnig við um sjóinn eins og land-
ið að við ráðum hvorki við eldgös
né getum við stjómað umhverfis-
þáttum hafsins. Hið eina sem við
getum stjórnað er nýting auðlind-
arinnar og hveiju sinni verður að
taka mið af breytilegri afraksturs-
getu hennar.
Höfundur er forstöðunmður
Hafrannsóknnstofnunar.