Morgunblaðið - 27.05.1994, Side 22

22 FÖSTUDAGUR 27. MAÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Skípst á skoðunum um
gildi gagnrýninnar
BOKMENNTIR
Biskops Arnö
FUNDUR NORRÆNNA OG
BALTNESKRA BÓK-
MENNTAGAGNRÝNENDA
NORRÆNIR og baltneskir
gagnrýnendur hittust á dögunum á
þeim fornfræga stað Biskops Arnö,
skammt frá Stokkhólmi. Þar er rek-
in tvenns konar starfsemi, lýðhá-
skóli og samnorræn listamiðstöð.
Þetta var í þriðja sinn sem efnt
var til norræns-baltnesks gagnrýn-
endafundar. Sá fyrsti var haldinn í
Tallinn 1991, skömmu eftir að Eist-
lendingar lýstu yfir fullveldi, og
árið 1992 hittust gagnrýnendurnir
í Jyváskylá í Finnlandi.
Á þessa fundi hafa í hvert sinn
mætt um 20 til 30 manns, ýmist
bókmenntakennarar, lausapennar
eða ritstjórar. Allir eiga þeir þó það
sameiginlegt að stunda bókmennta-
gagnrýni og skrifa í tímarit og dag-
blöð.
Biskops Arnö
Biskops Amö er lítil eyja í Máler-
en og liggur örskammt undan landi.
Nú á dögum er ekið út í eyjuna
eftir uppfyllingu en á öldum áður
bauð hún upp á eftirsóknarverða
einangrun. Erkibiskupar í Uppsöl-
um dvöldu hér á sumrum allt frá
árinu 1280, bæði til að njóta næðis
og eins til að forða sér frá drepsótt-
um. Á eynni má sjá leifar af fomri
frægð. Eldgömul tré, bæði eik og
askur, benda til þess að þarna hafi
verið stórsetur. Fomar og veglegar
byggingar standa enn, m.a. er
þarna listilegur salur frá 13. öld
hlaðinn í gotneskum stíl. Á 17. öld
var í eynni mikil höll sem því miður
hefur verið rifin.
Milli Biskops Amö og íslands er
ákveðinn sögulegur hlekkur. Jón
Gerreksson dvaldi hér í erkibisk-
upstíð sinni í Svíþjóð, var dæmdur
óhæfur til klerkþjónustu en fékk
síðar uppreisn æm og var honum
veitt Skálholtsbiskupsdæmi sem
sárabót. Á íslandi blandaðist hann
í eijur vegna versjunar Englendinga
og íslendinga. Ófriður magnaðist
og endaði með því að Jóni var
drekkt í því fagra fljóti Brúará.
Forráðamenn lýðháskólans á
Biskops Amö hafa
sýnt minningu
Jóns virðingu. í
einni af fornbygg-
ingunum í Biskops
Arnö er salur sem
ætlaður er til
myndlistarsýninga
og heitir einfald-
lega „Sýningarsal-
ur Jóns biskups".
Tveir íslenskir
listviðburðir
Biskops Arnö er
nú á dögum sér-
heimur eins og á
tímum biskup-
anna, þó með öðru
formerki. Þeir
reyndu að búa til
sinn sælu?eit með
því að útiloka aðra
hluta heimsins. Nú
á dögum byggir
Biskops Amö ein-
mitt tilvist sína á
að því að vera
margháttaðar
krossgötur ólíkra
menningarkima.
Meðan undirrit-
aður dvaldi í eynni áttu sér þar stað
tveir listviðburðir, báðir eftir ís-
lenska listamenn. Ung myndlistar-
kona, Inga Rósa Loftsdóttir, opnaði
sýningu á nokkrum tugum verka.
Um er að ræða eins konar vatnslita-
myndir, dregnar grófum, kröftug-
um en mjúkum dráttum. Sama
kvöld fluttu hjónin Hans-Göran og
Kerstin Elfving Óð til steinsins,
tónverk eftir Atla Heimi Sveinsson
við ljóð Kristjáns frá Djúpalæk. I
salinn var mættur á þriðja tug
áheyrenda sem í lokin luku lofsorði
á flutning þeirra hjóna með löngu
og áköfu lófataki.
Hefur bókmenntagagnrýni
áhrif?
Meginstef þessa fundar bók-
menntagagnrýnenda á Biskops
Amö var tvískipt: Annars vegar
skoðuðu menn og ræddu um bók-
menntagagnrýni og þjóðernis-
stefnu, hins vegar var rætt töluvert
um dvínandi mikilvægi bókmennta-
gagnrýninnar. Flutt voru ein sex
erindi sem snertu þessi efni með
einum eða öðmm hætti.
Fulltrúar Eystrasaltsþjóðanna
FRÁ Biskops Arnö
gerðu töluvert úr gildi bókmennta-
gagnrýninnar í endurreisn þjóð-
legra verðmæta í heimalöndum sín-
um. Þótt menningarlegur bak-
grunnur Eistlands, Lettlands og
Litháens sé innbyrðis ólíkur eiga
þessi lönd það sameiginlegt að hafa
verið undir hæl Sovétsvaldsins um
áratugaskeið. í því stjórnskipulagi
var bókmenntagagnrýni beitt sem
hveiju öðm stjómtæki til þess að
móta skoðanir fólks og veita „gagn-
rýninni" hugsun í „réttan" farveg.
Áf máli þátttakenda frá Eystra-
saltslöndunum mátti skilja að mikil-
vægi bókmenntagagnrýninnar
hefði síst minnkað eftir að þau hlutu
fullveldi. Nú hafði bókmenntagagn-
rýnin loks öðlast raunverulegan til-
gang. Hún var orðin verkfæri til
þess að koma hreyfingu á staðnað
samfélag.
Eistneskur gagnrýnandi sagði að
gamlir stalínistar láti enn í sér
heyra, m.a. um bókmenntirnar.
Þeim finnst ljóðagerð nútímans vera
í lausu lofti og án pólitísks hlut-
verks. Eistneski gagnrýnandinn
sagði þetta mat afturhaldsaflanna
alrangt því að einmitt nú væri tími
mikilla pólitískra umbreytinga sem
krefðust þess að ritað væri og gagn-
rýnt upp á nýtt. í máli litháísks
gagnrýnanda kom fram að ekki
væri hins vegar hægt að heimfæra
nýja „vestræna" strauma í bók-
menntafræði — afbyggingu (decon-
structionism), táknfræði og femin-
isma — á bókmenntir Eystrasalts-
þjóðanna heldur neyddust menn til
að nota gömul vopn í nýjum til-
gangi.
Meðan fulltrúar Eystrasaltsþjóð-
anna sáu almennt ríkulegan tilgang
með bókmenntagagnrýni hijáði
fortíðarþráin suma norrænu gagn-
rýnendurna. Sænskur gagnrýnandi
sagði að fyrir tíu árum hefðu dag-
blöð birt langar greinar úr bók-
menntatímaritum. Þetta gerðist
ekki lengur. Norskur gagnrýnandi
bætti við að jafnvel fyrir 150 árum
hefðu forsíður blaða verið uppfullar
af menningarefni. Þetta merkti ekki
að fleiri lesendur hefðu haft áhuga
á bókmenntum og listum heldur
væri staðreyndin sú að þá hefði
lesendahópurinn var einsleitur, að-
allega fólk úr efri stétt samfélags-
ins. Eftirsjáin eftir þessum tímum
væri því tvíeggjuð, þótt efni fjöl-
miðla nú á tímum væri útþynntara
væri það óneitanlega fjölbreyti-
legra.
Gagnrýni: verkfæri án
viðfangs?
Gagnrýnandi frá Lettlandi bland-
aði sér í þessa umræðu með því að
benda á þversagnarkenndan vanda
í heimalandi sínu. í Lettlandi hefur
leikhúsaðsókn mikið dregist saman
undanfarin misseri og er ýmiss kon-
ar nýrri afþreyingu kennt um. Þrátt
fyrir þetta blómstrar leikhúsgagn-
rýnin: „Ákveðinn gagnrýnandi
skrifar á 2-3 daga fresti stórar og
langar greinar um leikhús, afar
athyglisverðar. Þær endurspegla
hins vegar alls ekki almennan
áhuga á leikhúsunum heldur áhuga
lesenda á leikhúsgagnrýni!"
Danskur gagnrýnandi, Orla
Vigsö, hélt athyglisvert erindi um
hnignun bókmenntagagnrýninnar.
Hann komst að þeirri niðurstöðu
að hún hefði skyndilega dáið út 1.
janúar 1905! Nokkur orð um það í
seinustu greininni um gagnrýn-
endafundinn í Biskops Arnö.
Ingi Bogi Bogason
"iisr® Háskólabíó
Stríð/friður
MEISTARAVERK AÐ VORI
★★★
SV. Mbl
BLAR
★★★★
ÓHT. Rás 2
Fyrsti hluti stórkostlegrar trílógíu. Blár sigraði í
Feneyjum, Hvítur í Berlín og Rauður hlaut feikna
viðtökur í Cannes. Ath. breyttan sýningartíma.
Blár er nú sýndur kl. 5 og 7.
Tónleikar og ljóðaupplestur í Kristskirkju
FRIÐARTÓNLEIKAR sem bera
yfirskriftina Stríð/friður verða
haldnir í Kristskirkju í Landakoti
laugardaginn 28. maí kl. 17. Frum-
flutt verður verkið: „Það var vor í
Króatíu“, eftir John Speight, samið
fyrir kontratenor, flautu, gítar og
selló. Textinn er eftir Sæmund Norð-
fjörð og Jónas Þorbjarnarson og
tengist ferð, sem farin var í fylgd
Júgóslava, sem búsettir eru á Is-
landi, á hinar stríðshijáðu slóðir.
Átakanlegur þáttur um þessa ferð
var sýndur í íslenska sjónvarpinu
nýlega.
Á tónleikunum verður fyrsti opin-
beri flutningur á verkinu „Bænir“
eftir Atla Heimi Sveinsson. Hér er
um sólókantötu að ræða, fyrir
kontratenór, flautu, klarinett, gítar
og selló. Textinn er eftir Soren
Kirkegaard í þýðingu Sigurðar A.
Magnússonar. Þriðja verkið á þess-
um friðartónleikum er „ískvartett"
eftir Leif Þórarinsson fyrir fiðlu,
flautu, gitar, selló og söngrödd.
Tónlistarfólkið sem fram kemur á
tónleikunum er: Auður Hafsteins-
dóttir fiðluleikari, Árrmann Helga-
son klarinettuleikari, Bryndís Halla
Gylfadóttir sellóleikari, Einar Krist-
ján Einarsson gítarleikari, Martial
Nardeau flautuleikari og Sverrir
Guðjónsson kontratenór.
Milli tónverka flytur Guðrún
Gísladóttir leikkona ljóðaþýðingar
Sigurðar A. Magnússonar úr vænt-
anlegu ljóðasafni sem gefið verður
út af íslandsdeild Amnesty Internat-
ional nk. haust undir heitinu „Ur
ríki samviskunnar".
Friðartónleikarnir Stríð/friður eru
haldnir í samvinnu listafólksins, ís-
landsdeildar Amnesty International
og Barnaheilla, sérstakur styrkta-
raðili tónleikanna er Musica Nova.
Stofndagur Amnesty Internation-
al er 28. maí, en samtökin hafa nú
starfað í 33 ár. Sigurður Guðmunds-
son myndlistarmaður opnar þennan
sama dag sýningu í Gallerí Sólon
íslandus, þar sem hann sýnir m.a.
myndir sem hann kallar „Amnesty
Drawings".
Sigrún Eldjárn opnar sýningu
í Slunkaríki á laugardag.
Sigrún Eldjárn
sýnir málverk í
Slunkaríki á ísafirði
MÁLVERKASÝNING verður opnuð
í Slunkaríki, ísafirði, á morgun,
laugardaginn 28. maí, kl. 16. Það
er Sigrún Eldjárn sem sýnir olíumál-
verk unnin á árunum 1992-94.
Sigrún hélt síðast sýningu í Lista-
safni ASÍ 1993 og aðra minni f
Lundúnum sama ár. Þetta er 12.
einkasýning hennar. Sigrún vinnur
auk málverksins graffkmyndir,
vatnslita- og olíupastelmyndir og
mun sýnishorn af slíku sjást í
Slunkaríki. Sigrún stundar einnig
ritstörf og hefur gefið út margar
bamabækur. Hún myndskreytir
bækur sinar og hefur líka skreytt
fjölda bóka annarra höfunda.
Sýningin í Slunkaríki verður sem
fyrr segir opnuð 28. maí og stendur
til 12. júní. Hún er opin frá kl.
16-18 frá fimmtudegi til sunnudags
að báðum dögum meðtöldum.
Tolli í nýju galleríi
TOLLI, Þorlákur Kristinsson, vígir
á morgun laugardag, nýjan sýning-
arsal í forsal kvikmyndahúss Regn-
bogans, sem hlotið hefur nafnið
Gallerí Regnbogans. Bíógestir eiga
þar kost á að njóta lifandi myndlist-
ar fyrir kvikmyndasýningar og í
hléum
Á sýningu sinni, sem standa mun
fram yfír miðjan júlí, mun Tolli sýna
sex stór málverk, hvert um sig
180x200 cm. Gallerí Regnbogans
verður ávallt opið þegar kvikmynda-
sýningar standa yfir.
Gunnar Kristinsson
sýnir í Listmunahús-
inu Ófeigi
GUNNAR Kristinsson opnar rnynd-
listarsýningu í Listmunahúsi Ófeigs,
Skólavörðustíg 5, á morgun, laugar-
daginn 28. maí, kl. 16.
Sýningin fjallar um „erótik" í víð-
asta skilningi. Gunnar og Áskell
Másson munu fremja tónlistargjöm-
inginn „Hljómskúlptúr“ kl. 17. á
opnunardaginn.
Sýningin er opin alla virka daga
frá kl. 10-18 og laugardaga frá
kl. 11-16. Sýningunni lýkur 19.
júní.
Jóhanna Bogadóttir opnar
sýningu í Vestmannaeyjum á
laugardaginn.
Jóhanna Boga-
dóttir sýnir í Vest-
mannaeyjum
JÓHANNA Bogadóttir opnar sýn-
ingu á morgun laugardaginn 28.
maí kl. 14 í gamla Eyjakaupshúsinu.
Jóhanna hefur sýnt víða um land
og víða um heim og nokkrum sinn-
um áður I Vestmannaeyjum. Nú er
nýlokið sýningu á verkum hennar í
Unibank Gallery í New York, en sú
sýning var í boði American Scand-
inavian Society.
Á sýningunni í Vestmannaeyjum
verða bæði stór og lítil málverk,
olíu-, krítar- og vatnslitamyndir.
Sýningin mun standa til 30. maí og
er opin alla þijá dagana frá kl.
14-19.