Morgunblaðið - 28.06.1994, Síða 16

MORGUNBLAÐIÐ
16 ÞRIÐJUDAGUR 28. JÚNÍ 1994
KRIPAiUJÓGA
Verið velkomin á kynningu á jóga
fimmtudaginn 30. júní kl. 20.30.
Einnig verður kynnt nýtt námskeið
- JÓGA GEGN KVÍÐA - sem hefst
12. júlí. Leiðbeinandi: Ásmundur
Gunnlaugsson. Byrjendanám-
skeið hefst 6. júlí.
Nýjar bækur og snældur í bók-
sölu.
JÓGASTÖÐIN HEIMSUÓS,
Skeifunni 19, 2. hæð, s. 880181
(kl. 17-19).
Biddu um Banana Boat
99,7% hreint Aloe Vera gel ef þú vilt
40-60% ódýrara Aloe gel
Banana Boat 99,7% hreina Aloe Vera gelið er
án spírulínu, án tilbúinna lyktarefna og
annarra ertandi ofnæmisvalda (önnur Aloe
gel eru i hæsta lagi 98%).
□ Um 40 mismunandi Banana Boat
sólkrem, olíur og gel með sólvörn
frá #0 og upp i #50.
o Næringarkremið Banana Boat
Brún-án-sólar. 3 gerðir: Fyrir venjulega
húð, fyrir viðkvæma húð og fyrir andlit.
□ Banana Boat sólkrem sérhónnuð fyrir
andlit með sólvörn #8, #15 og #23.
Verðfrákr.295,-.
□ Um 30 gerðir sjampóa og hárnæringa,
m.a. GNC Aloe Vera, Faith In Nature
Aloe Vera, Naturade 80% Aloe Vera,
Joe Soap Hair Care Aloe Vera og
Banana Boat flækjubaninn.
Biddu um Banana Boat í öllum heilsubúðum
utan Reykjavíkur, sólbaðsstofum, snyrtivöru-
verslunum og apótekum. Banana Boat E-gel
fæst líka hjá Samtökum psoriasis- og exem-
sjúklinga.
Heilsuval, Barónsstig 20, ® 626275
Skjótvirkur stíflueyóir
Eyðir stíflum
fljótt
• Tuskur
• Feiti
• Lífræn efni
• Hár
• Dömubindi
• Sótthreinsar
einnig lagnir
One Shot fer
fljótt að stíflunni
af því að það er
tvisvar sinnum
þyngra en vatn.
Útsölustaðir:
Bensínstöðvar
og helstu '
byggingavöruverslanir.
Dreifing: Hringás hf.,
sími 677878 - fax 677022
Tilbuinn
stíflu
eyöir
-tWPL* (
JARÐVATNSBARKAR
Með eða ón filters.
Stœrðir 50 -100 mm.
Lengd rúllu 50 mtr.
Tilvalið þar sem rœsa þart
fram land. Vara sem
vinnur með þér, auðveld í
meðhöndlun.

VATNS VIRKINN HF.
ARMULA 21 SIMAR 686455 - 685966
FAX 91-687748
X
LISTIR
BÓKMENNTIR
Ljóð
LAND MITTOG JÖRÐ
Eftir Matthias Johannessen. Bók-
menntafélagið Hringskuggar — 53
blaðsíður. Verð 980 krónur.
MATTHÍAS Johannessen sendir
frá sér af mikilli hógværð dálítið
kver sem hann nefnir af enn meiri
hógværð Land mitt og jörð. Bókin
tengist fimmtíu ára afmæli íslenska
lýðveldisins. Það er reyndar um-
hugsunarefni að í Noregi kemur
út ný ljóðabók eftir Matthías í þýð-
ingu Knuts Gdegárds af sama til-
efni með ljóðum sem ekki hafa ver-
ið birt á frummáli.
Ekki þarf að leita lengi til að
komast að því að Land mitt og jörð
sækir ýmislegt til og er reyndar
framhald bókar Matthíasar Jörð úr
ægi (1961) („Hún var land með
brún augu/ sem fylgja mér eins og
tungl nóttinni") og víða má heyra
líka tóna og í síðustu ljóðabók
skáldsins Árstíðaferð um innri
mann (1992).
Matthías er eitt þeirra skálda
(ekki í vondum félagsskap þar) sem
yrkja í samhengi, þannig að bækur
hans mynda heild og skírskotanir
og tilvísanir hver til annarrar. Hjá
Matthíasi er þetta styrkur, öðrum
veikleikamerki.
Portúgalska skáldið Fernando
Pessoa var mörg skáld og orti und-
ir ýmsum nöfnum. Það er Matthías
líka. En alls staðar heyrir Iesandinn
rödd hans, hvort sem hann yrkir
háttbundið eða fijálslega. Matthías
vill ná til sem flestra með ljóðum
sínum og það hefur honum tekist
þótt ýmsir okkar verðum að sætta
okkur við að höfða til fárra, vera
takmarkaðri en þetta
kraftmikla skáld sem
stundum hefur verið
líkt við Pablo Neruda
og það ekki út í bláinn.
Sænska skáldið
Tomas Tranströmer
sem nú er almennt tal-
inn eitt af höfuðskáld-
um aldarinnar setti það
skilyrði þegar hann
kom fram á Bóka-
stefnu í Gautaborg fyr-
ir nokkrum árum að
lesa með Matthíasi.
Þeir höfðu kynnst og
Tranströmer hrifist af
þýðingum landa síns
Christers Erikssons
sem þýddi Matthías með sínum
hætti, en alltaf af listrænum tilþrif-
um þótt deila megi um viss atriði
eins og tíðkast í þýðingum. Strangt
til tekið verða Ijóð ekki þýdd, en
það má reyna.
Stór hluti Land mitt og jörð er
prósaljóð eða ókveðin ljóð eins og
Jóhann Jónsson kallaði þau. Matthí-
as hefur ort prósaljóð áður, sumar
smásögur hans og þættir eru prósa-
ljóð (alltof vanmetnar að mínum
dómi) en þessi prósaljóð eru nýjung
hjá honum. Það eru fyrst og fremst
myndhverfmgarnar sem gæða þau
lífi og hafa þau þó margt annað
við sig.
Á einum stað er þessar eftir-
minnilegu línur að finna: „Af þver-
stæðu erum við komin, að þver-
stæðu skulum við aftur verða og
af þverstæðu aftur upp rísa.“
Þetta er næstum því biblíulegt,
en þegar betur er að gáð er hér
komin minning úr Breiðafirði þar
sem skáldskapurinn hefur lifað
betra og varanlegra lífí en á flestum
stöðum öðrum. Það er verið að yrkja
um hina saltdrifnu hetju úr Svefn-
eyjum, Eggert Ólafs-
son.
Jónas Hallgrímsson
er vitanlega ekki langt
undan, enda er Jónas
mér liggur við að segja
á annarri hverri síðu í
bókum Matthíasar Jo-
hannessen og hann er
nýbúinn að færa okkur
bók um Jónas, Norð-
lendinginn sem hlýtur
að hafa hugsað margt
um trúna og Guð og
birtir okkur nýjan
skilning í einu mesta
ljóði íslenskrar tungu,
Álsnjóa. Það er mikið
ljóð vegna þess að það
er eins og það hafi verið ort í gær,
sprottið af sársauka og þrálátri til-
finningu fyrir fallvaltleika og upp-
risu.
Engin ákveðin uppskift
Ég ætla að víkja aðeins betur
að myndhverfingunum svo les-
andinn skilji hvað ég er að fara.
Við höfum ekki ákveðna uppskrift
að skáldskap og myndhverfíngar
eru því ekki nauðsynlegar. En ég
veit ekki til þess að þær hafi sak-
að. Spænskur skáldskapur (þar með
talinn Chilemaðurinn Neruda) er
uppfullur af myndhverfingum.
„Skilur veturinn eftir hvítdröfn-
ótt egg við hraunhvassa vængi
ijallsins, kemur aprílgrænt vor að
viðkvæmu skurni dauðans, flýgur
hugsun guðs á heiðlóuvængjum til
himins." Þetta er 3. erindi. Virðing
fyrir landinu og sögunni og sú ár-
átta að átta sig á upprunanum kem-
ur ekki í veg fyrir að Land mitt og
jörð er bók um ást og ástir. Skáld-
ið þarf ekki að leita til Salómons
konungs þótt það geri það. í 16.
erindi eru falleg orð um ástina,
myndlíkingar sem líka eru landsins:
„Merking ijallsins andstæða við
himin en það kallast á við andstæðu
sína því hún gefur fjallinu merkingu
einsog ég leita sjálfs mín í þér og
andstæða þín er ég sem þú leitar
einsog himinn opnist að fjalli, þann-
ig er einnig ástin, hún leitar sín
sjálfs og finnur sjálfa sig enn í
andstæðu sinni einsog eldfjall sem
leggur umhverfi sitt undir ösku og
hraun, þannig leitar ást mín and-
stæðu sinnar í þér sem ferð hana
eyðandi eldi.“
Fyrri hlutinn virðist sprottinn úr
ferð um Breiðafjörð og er expres-
sjónískur sem slíkur. Upprisa þjóðar
í nauðum leiðir hugann að Eggert.
Síðari hlutinn, Við seglhvítan
væng, Ferð inn í haustið og Vestur
með vötnum leiða hugann að þeirri
hnitmiðun sem Matthías hefur náð
í náttúruljóðum og eru kröfuhörð.
Það er kannski léttúð að kalla þau
ferðakvæði, en í því felst engin
gagnrýni heldur gleði yfir að fylgja
skáldinu á ferðum þess. Helst mætti
það að finna að skáldið kann hand-
bragðið svo vel að ljóðunum hættir
til einhæfni í myndvali og líkingum.
Þetta verður líklega að teljast fjar-
stæða, að ásaka skáld fyrir að yrkja
vel.
Styrkir enn stöðu skáldsins
Land mitt og jörð er bók sem ég
held að margir muni fagna og styrk-
ir enn stöðu Matthíasar sem skálds,
en hróður hans hefur borist víða á
undanförnum árum svo að nú er
hann talinn í þeim fámenna hópi
norrænna skálda sem best kveða
og eiga helst erindi við umheiminn.
Ég hef verið að lesa bók Matthí-
asar undanfarna daga og hún hefur
vaxið í höndum mér, sumt leitar
oft á hugann. Ég nefni sem eitt
dæmi þetta erindi úr Vestur með
vötnum: „skuggalaus/ horfir/ örn
eins og opni/ marglúinn/ himinn/
sitt auga“. Ef þetta er ekki ljóðræn
nýsköpun með persónugervingu og
dulúð og samruna dýrs/manns og
náttúru hef ég ekkert vit á ljóðlist.
Þetta er eftir mínum skilningi upp-
hafin og mikil Ijóðlist og í anda
þess sem best hefur verið gert. Það
er eins og við sjáum fyrir okkur
höfund Völuspár horfa yfir svið
nýrrar jarðar sem kannski var að-
eins til í hans eigin huga.
Jóhann Hjálmarsson
Þverstæður
lands og ástar
Matthías
Johannessen
Vald kústsins og vitið sem í því býr
LEIKLIST
Borgarlcikhús
THE STREET OF
CROCODILES
Theatre de Complicité á Listahátíð.
Leikstjóri: Simon McBumey. Leik-
mynd og búningar: Rae Smith. Lýs-
ing: Paule Constable. Tonlist: Gerard
McBumey. Hreyfi- og kórþjálfun:
Marcello Magni.
KRÓKÓDÍLASTRÆTIÐ er leik-
gerð, sem byggð er á sögum pólska
rithöfundarins Bruno Schulz. Verk-
ið fjallar á eilítið sérkennilegan
hátt um veröld sem var. Drengurinn
Joseph er þvingaður til að vinna
fyrir nasista í hernumdu Póllandi.
Hann flokkar bannfærðar bækur
til eyðileggingar. En hann notar
tíma sinn til að lesa bækurnar og
við það vakna minningar um fortíð
hans; bernskuheimilið, þar sem
skraddarinn, faðir hans, notar sitt
ríkulega ímyndunarafl til að hefja
sig yfír leiðindi hversdagsleikans. I
stað þess að láta veruleikann Ieggja
sig að velli, býr faðirinn, Jakob, sér
til annan heim með sköpunarkraft-
inn að leiðarljósi. Á háalofti heimil-
is síns leggur hann lífinu lið með
því að unga út sjaldgæfum fuglum.
Heimilið fyllist smám saman af fu-
glaskít og ólykt en um leið hlátri
og gleði.
Allt þar til þjónustustúlkan Adele
kemur og sópar út öllu draslinu.
Um leið eýðir hún grundvelli allrar
tilveru Jakobs og þarmeð fjölskyld-
unnar. Fuglarnir, með sinn söng
og tíst, voru samband hans við eig-
inlegt líf. Hann var guð í sínum
fuglaheimi; skaparinn og verndar-
inn og auðvitað fylgdi því hávaði
og skítur eins og öllu öðru lífi —
en hans heimur bar ekki í sér sömu
eyðingu og eyðileggingu, sem heim-
ur mannanna allt um kring.
Verkið er tákrænt fyrir það starf,
sem sonurinn, Joseph, hefur méð
höndum. Hann er að eyða þeirri
sköpun, sem þjóð hans byggir á;
arfleifðinni sem sýnir sérkenni
hennar, hugsunarhátt og er grund-
völlur vona hennar. Það sem nas-
istarnir bannfæra — kalla skít og
hávaða á prenti — er Joseph og
jijóð hans nauðsynlegur lífsþráður.
Án bókmenntanna er þjóðin týnd
og glötuð — ofurseld kústlegu valdi
og hver maður veit hversu mikið
vit er í einum kústi.
Um leið er verkið óður til listar-
innar — því hver þjóð er metin eft-
ir þeirri sköpun sem á sér stað á
hveijum tíma. Sköpunin er vitnis-
burður um hugsunarhátt og tilfinn-
ingar kynslóðanna, sem byggja
hvert land — um leið og listin er
aðferð listamannsins til að hefja sig
yfír amstur, leiðindi, sorgir og sárs-
auka, sem óhjákvæmilega eru fylgi-
fiskur lífsins. Með þvi að hverfa á
vit ímyndunaraflsins hefur lista-
maðurinn sig yfir jarðbundinn
hvunndaginn, upp á sitt háaloft, þar
sem hann er skaparinn; lífgjafinn,
sem kallar fram hlátur og gleði,
skít og hávaða. Þó er ljóst að há-
vaða og skít valdsins fylgir mun
meiri eyðilegging og eyðing.
Leikgerð Krókódílastrætisins er
langt frá því að vera aðgengileg
og byggist að mestu á hreyfingu,
sem nýtir sér aðferðir sjónhverf-
ingalistar til að umbreyta sviðinu,
stirðlegum texta, sem er stundum
á ensku, stundum á þýsku, eitthvað
á pólsku og stundum eitthvert bull
eða bara hljóð og undirstrikar
hversu lítið við skiljum hvert annað
þótt við notum tungumálið. Allt er
þetta frábærlega vel gert og er
sýningin svo makalaust sterk fyrir
augað að stundum minnir hún
meira á sirkus en leikhús. Sjálfsagt
er ekki fjarri lagi að ætla að hluti
af tilgangi sýningarinnar hafi verið
að sýna hversu fáránlegur sirkus
mannlífið er í samanburði við sköp-
unina. Að minnsta kosti er það
meira en eilítið fáránlegur sirkus,
sem útrýmir bókmenntum eða ann-
arri sköpun nokkurrar þjóðar.
Í Theatre de Complicité starfa
aldeilis makalausir listamenn, sem
galdra fram sérstæða og heillandi
sýningu, sem skilur mikið eftir sig.
Eg ætla ekki að halda því fram að
mér hafi þótt „gaman“ enda er
kaldur og harður sannleikurinn
sjaldnast skemmtiefni. En það er
óhætt að segja að það séu verk á
borð við Krókódílastrætið sem
sparka í afturendann á lötu hliðinni
á manni og verða uppspretta að
óteljandi hugsunum um gildismat
og hugsunarhátt manns sjálfs og
þess samfélags, sem maður býr í.
Efnið er ekki sett fram á aðgengi-
legan hátt í sýningunni og gerir
nánast lamandi kröfur til áhorfand-
ans — en þeim mun meiri er ögrun-
in og í framhaldi af því hamingjan
yfir að enn skuli vera hægt að finna
nýstárleg og spennandi tjáningar-
form og sjónarhorn á tilveruna.
Súsanna Svavarsdóttir