Morgunblaðið - 30.11.1994, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 30. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Kristinn
STJÓRNARMENN í Bókasambandi íslands kynna átak fyrir
íslenskum bókum - „Góð bók - okkar ánægja.“ Frá vinstri:
Magnús Guðmundsson, Anna Einarsdóttir, Aðalsteinn Asberg
Sigurðsson, Vilborg Harðardóttir, Ingi Bogi Bogason, Ingibjörg
Steinunn Sverrisdóttir og Þórarinn Gunnarsson.
Góð bók -
okkar ánægja
BÓKASAMBAND íslands mun í des-
ember gangast fyrir sérstöku átaki
fyrir íslenskum bókum undir kjörorð-
inu „Góð bók - okkar ánægja". Til-
gangur átaksins er í breiðum skiln-
ingi sá að vekja og viðhalda almenn-
um áhuga á bókum og draga athygli
fólks að allri þeirri blómlegu starfsemi
sem býr að baki bókagerð í landinu.
í ályktun sambandsins segir: „Á
sama tíma og opinberar álögur á ís-
lenska bókaútgáfu hafa verið stór-
auknar eiga bækur í vaxandi sam-
keppni við aðsópsmikla miðla eins
og sjónvarp, kvikmyndir og tölvur.
Margir hafa áhyggjur af því að ólæsi
hafí aukist og að ungt fólk búi ekki
við þær aðstæður að geta lesið sér
til ánægju. Fullyrða má að hróður
okkar sem bókaþjóðar sé í hættu.
Ekki er sjálfgefíð að hér dafni blóm-
leg bókaútgáfa á næstu árum og
áratugum. Færri bækur þýða fátæk-
legri menningu, rýrari listsköpun,
minni iðnað og verslun.“
Með átakinu vill Bókasamband
íslands árétta kröfu sína um að virð-
isaukaskattur á bækur verði felldur
niður, hvetja skóla og uppeldisstofn-
anir til að auka vægi íslenskra bóka
í fræðslu ungmenna, hvetja foreldra
til að lesa fyrir böm sín og örva þau
til sjálfstæðs lestrar og hvetja ríki
og sveitarfélög til að efla bókasöfn
um land alit til menningarauka og
fræðslu.
Sýning í Geysishúsinu
í tilefni átaksins verður opnuð
sýning á nýjum íslenskum bókmennt-
um í Geysishúsinu og mun hún
standa yfír 3.-11. desember. Rithöf-
undar munu lesa þar upp úr verkum
sínum fyrir gesti og gangandi og
verður lögð sérstök áhersla á upplest-
ur fyrir böm. Sýndir verða ýmsir
gripir sem tengjast bókum og bóka-
útgáfu, meðal annars fágætar prent-
vélar, örbækur og handrit rithöf-
unda. Þá munu myndlistarmenn sýna
myndskreytingar úr bókum.
Stjóm Bókasambandsins er skipuð
fulltrúum frá þeim samtökum og
félögum sem eiga hagsmuna að
gæta í íslenskri bókaframleiðslu og
-útgáfu. Þau eru: Samtök iðnaðarins,
Félag bókagerðarmanna, Samtök
gagnrýnenda, Bókavarðafélag ís-
lands, Hagþenkir, Félag íslenskra
bókaútgefenda, Félag íslenskra
bóka- og ritfangaverslana og Rithöf-
undasamband Islands.
Toppurinn
á ísjakanum
TÓNLIST
Gcrðarsafni
BLÁSARAKVINTETT
REYKJAVÍKUR
Bemharður Wilkinson flauta, Daði
Kolbeinsson óbó, Einar Jóhannesson
klarinett, Hafsteinn Guðmundsson
fagott og Jósef Ognibene hom.
Þriðjudagur 27. nóvember.
BLÁSARAKVINTETTINN hef-
ur undanfama daga leikið og kynnt
tónlist skólaæsku Kópavogskaup-
staðar og lauk þeirri kynningu með
opinberum tónleikum í Gerðarsafni
sl. sunnudag.
Efnisskrá tónleikanna var að öll-
um líkindum sú hin sama og flutt
var á tónleikunum í skólunum.
Efnisval tónleikanna var sótt í ýms-
ar ólíkar áttir, sem alls ekki þýddi
að valið væri af lélegri endanum,
heldur að betur hafi hentað fyrir
skólatónleika.
Formið þetta, fyrst að flytja verk-
in á skólatónleikum og síðan á opin-
berum tónleikum, er snjallt, margra
hluta vegna og mun hugmyndin
vera Jónasar Ingimundarsonar, sem
og fleiri góðar hugmyndir. Ekki
væri þetta form tónleika síður æski-
legt ungu tónlistarfólki, sem vantar
þá reynslu sem hér fengist. En
hvað um það, tónleikarnir voru líf-
legir og Blásarakvintett Reykjavík-
ur hefur fyrir löngu fengið mikið
lof fyrir leik sinn, enda mjög góðir
spilarar á öllum stólum. Þó getur
komið fyrir bestu menn að spila
ekki alltaf jafn vel. T.d. var flutn-
ingurinn á Mozart Divertimentóinu
nr. 14 í B-dúr ekki langt yfir meðal-
lagi. Nokkuð vantaði á algjörlega
nákvæma nótnaiengd á köflum,
spilið var ekki óaðfinnanlega hreint
og styrkleikabreytingar áttu til að
vera yfirdrifnar. Að einhveiju leyti
LISTIR
Sýnishom
af Þýskalandi
BOKMENNTIR
Saga
SÖGURFRÁ ÞÝSKALANDI
Wolfgang Schiffer og Franz Gísla-
son önnuðust útgáfuna. Mál og
menning 1994 - 242 síður. Prent-
smiðjan Oddi prentaði.
SAMKVÆMT því sem kemur
fram í formála Wolfgangs Schiffers
er hér á ferðinni eins konar sýnis-
bók sagna frá Þýskalandi, tuttugu
smásögur eftir jafn marga höfunda.
Valdar hafa verið sögur sem öðru
fremur eru um Þýskaland frá lokum
seinni heimsstyijaldar. Sumar
þeirra flokkast til svokallaðra
kaldakolsbókmennta, þ.e. segja á
einn eða annan hátt frá þjóðfélagi
sem er að rísa úr öskustó seinni
heirnsstyrjaldar.
í athyglisverðum eftirmála grein-
ir Franz Gíslason, annar umsjónar-
maður útgáfunnar, frá sérkenni-
legri tilurð þessarar bókar. Þegar
árið 1989 var hugmyndin að þess-
ari bók kviknuð en þá gerðust þeir
atburðir sem skóku fyrst Þýskaland
og síðan Evrópu alla svo að við
blasti ný heimsmynd þar sem austr-
ið og vestrið voru rúin öllum kalda-
stríðskeim. Bókarhugmyndin frá
1989 hlaut því að taka breytingum.
Pólitískar umbyltingar undanfar-
inna ára hafa haft afdrifarík og oft
kynleg áhrif á listsköpun á megin-
landi Evrópu. Við vitum að rithöf-
undar sem ólust upp í Austur-
Þýskalandi, og raunar í fyrrverandi
austantjaldsríkjum yfirleitt, áttu
býsna bágt þegar múrinn hrundi.
Ekki síst boðuðu breyttir tímar
ákveðna tilvistarkreppu fyrir þá
sem höfðu þurft að þola pólitískar
ofsóknir og vist í fangelsi og á geð-
veikrahælum fyrir að hafa skrifað
andófsbókmenntir gegn einræði,
valdníðslu og múgmenningu. Við
Wolfgang Schiffer
Franz Gísiason
skyndilegt fall múrsins hafði glæpn-
um verið rænt frá rithöfundum.
Bókmenntimar, sem höfðu verið
virkt tæki gegn valdhöfum, glötuðu
skyndilega þessu hlutverki en voru
endurmetnar út frá nýjum forsend-
um. Um leið gerðist nokkuð óvænt
og sársaukafullt: Lesendur sneru
baki við höfundum.
Með þetta í huga getur stundum
verið snúið að nálgast verk sumra
höfunda í þessari bók, sérstaklega
þeirra sem ólust upp í Austur-
Þýskalandi. Eru sögur eftir Gúnter
Kunert, Gerald K. Zschorsch og
Uwe Saeger valdar í þessa bók sem
minnismerki um horfið samfélag
eða vegna þess að þær eru holl
áminning um samfélag sem getur
orðið til fyrirvaralaust? Ég veit það
ekki og ég held að margir Þjóðveij-
ar, hvort sem þeir ólust upp vestan
eða austan járntjalds, viti heldur
ekki hvemig meta skuli sumt í eig-
in samtíð, þ.m.t. bókmenntirnar.
Trúlegast þyrftu að líða fleiri ár
áður en unnt verður að endurmeta
margt i þýskum bókmenntum.
Með mikilli einföldun má segja
að Vestur-Þýskaland hafi gleypt
Austur-Þýskaland, stjómarfarslega
og menningarlega. Af þeim sökum
sé manni nærtækara að hafa samúð
með Austur-Þjóðverjum; þeir hljóti
að vera í meiri tilvistarkreppu.
Sjálfskoðun þeirra og sjálfstjáning
hlýtur að vera brotakenndari, óviss-
ari og óskiljanlegri en Vestur-Þjóð-
veija.
I þessari bók em svo höfundar
sem skrifuðu verk
sem virðast lifa af
flestar umbreytingar.
Sögurnar eftir
Heinrich Böll og
Marie Luise Kasc-
hnitz eru meðal
þeirra. Þó kemur
manni spánskt fyrir
sjónir að „Feita barn-
ið“ eftir Kaschnitz
skuli hafa verið valin
í þetta safn. Ég man
ekki betur en hún
hafi lengi verið
skyldulesefni í
menntaskólum og því
allvel þekkt hér á
landi.
Það er gleðilegt að sjá hér sögu
eftir öldunginn Stefan Heym. Hann
flýði Þýskaland nasismans og gerð-
ist bandarískur hermaður en bjó
síðan í Alþýðulýðveldinu þar til
hann fluttist vestur fyrir jámtjald.
Hann er nú orðinn þingmaður í
sameinuðu þýsku þingi, aldraður
maðurinn. Hins vegar er fiarri því
að hann sitji á friðarstóli því hann
er nú sakaður um að hafa starfað
fyrir austur-þýsku lögregluna á
ámm áður.
Þýðendur sagnanna em tíu tals-
ins og margir þeirra vel þekktir
fyrir vandvirkni á sínu sviði. Hönd-
unum hefur heldur ekki verið kast-
að til þessa verks.
Það er erfítt verk að setja saman
bók af þessu tagi því að margfalt
fleiri sögur ættu auðvitað heima í
henni. Með þetta í huga má spyija
hvort umsjónarmenn og útgefendur
hefðu ekki átt að þrengja valið enn
meira en gert er og binda það við
þrengra tímabil eða ákveðna tegund
af sögum. Umorðað: Mér sýnist
metnaður umsjónarmanna til að
bera á borð sýnishorn þýskra smá-
sagna eftir stríð bera bókina ofur-
liði.
Ingi Bogi Bogason
Sinfóníutónleikar
Verk eftir Jón
Leifs og Mahier
var það síðastnefnda hljómburði
salarins að kenna, en svo virðist,
a.m.k. þegar Mozart á í hlut, þá
þoli salurinn ekkii miklar styrk-
leikabreytingar. Fijálsleg meðferð
á Tilbrigðum Hándels, skrifuð fyrir
Harpsikord, komu næst og ekki
ennþá hreif flutingurinn mikið fram
yfír það venjulega. En þá kom
Kleine Kammermusik eftir Paul
Hindemith og þar var nákvæmni í
spili og styrkbrigðum í fínu lagi,
enda ekki einfalt að spila bassa
fímm þætti án mikillar æfingar.
Eftir hlé komu 6 íslensk lög í
útsetningu Páls P. Pálssonar. Rétt-
ara væri kannski að segja að lögin
hafi verið umskrifuð fyrir hljóðfæri
af Páli P. Pálssyni, því yfírleitt
fylgdu lögin nákvæmlega kórút-
setningum laganna, sem voru bæði
þjóðlög og frumsamin lög. Þessar
umskriftir hafa þeir félagar spilað
oft áður, geri ég ráð fyrir, enda
sátu þessar útsetningar vel.
í Öpus númer Zoo eftir L. Berio,
sýndu þeir fimmmenningar að þeim
er fleira til lista lagt en leika vel á
hljóðfærin. í þessum fjóru lögum
fengu þeir allir hlutverk sem leikar-
ar og tókst að framleiða, með radd-
böndunum einum saman, hin furðu-
legustu hljóð og varla mátti á milli
sjá hver skaraði fram úr öðrum.
Þó held ég að Daði hafí sýnt bráð-
astan þroskann, en vitanlega fer
endanlegur árangur eftir æfing-
unni.
í lokin léku þeir nokkur þekkt lög
og kynnir efnisvalsins alls var Einar
Jóhannesson. Gerði hann það ágæt-
lega, sem vænta mátti, þótt sumt
hafí kannski verið svolítið vafa-
samt, eins og t.d. að Copland hafi
verið þekktasta tónskáld Bandaríkj-
anna á 20. öld. Hvað með Bem-
stein, Gerswin? Einnig að sópran
syngi Hver er Silvia? Er það ekki
frekar karlmannsins?
Ragnar Björnsson
Á TÓNLEIKUM Sinfóníuhljóm-
sveitar íslands í Háskólabíói á
morgun, fimmtudaginn 1. desember
kl. 20, verða flutt verk eftir Jón
Leifs og Gustav Mahler. Hljóm-
sveitarstjóri er Petri Sakari. í tveim
síðustu verkum á efnisskránni taka
þátt auk hljómsveitar Kór íslensku
óperunnar og Gradualekór Lang-
holtskirkju.
Hinstu kveðju sem er fyrst á efn-
isskránni samdi Jón Leifs 1961 í
minningu móður sinnar sem þá var
nýlátin. Minni íslands, forleikur op.
9, er samið í tilefni ferðar Fíl-
harmoníuhljómsveitar Hamborgar
undir stjórn Jóns Leifs til Norður-
landa árið 1926 en þeirri ferð lauk
hér á landi og markaði heimsóknin
tímamót því þá heyrðu íslendingar
í fyrsta sinn í fullskipaðri sinfóníu-
hljómsveit. í forleiknum er lýst
landnámi og sögu íslands. Þjóð-
hvöt, cantate nazionale op. 13,
samdi Jón til þátttöku í keppni um
tónverk sem efnt var til vegna Al-
þinjgishátíðarinnar árið 1930.
I tveim síðustu verkum í efnis-
skránni, Minni íslands og Þjóðhvöt,
taka þátt auk hljómsveitar Kór is-
lensku óperunnar, sem hefur æft
undir stjórn Peter Locke, og
Gradualekór Langholtskirkju undir
stjórn Jóns Stefánssonar. Jón Leifs
sem var Húnvetningur var aðeins
17 ára þegar hann lagði land undir
fót og fór til Leipzig í Þýskalandi
þar sem hann stundaði nám í píanó-
Jón Leifs Petri Sakari
leik, tónsmíðum og hljómsveitar-
stjórn. Atvikin höguðu því þannig
að Jón ílentist í Þýskalandi og bjó
þar í 28 ár. Jón átti velgengni að
fagna í Þýskalandi og voru verk
hans flutt m.a. af Gewandhaus-
hljómsveitinni í Leipzig og Fíl-
harmóníuhljómsveitinni í Hamborg,
en í föðurlandinu var verkum hans
tekið með fálæti og oft á tíðum
andúð.
Þegar Mahler lést 1911 lá aðeins
fyrir fullgerður fyrsti kafli, Adagio,
af 10. sinfóníu hans. Adagio-kaflinn
sem er mikil tónsmíð bæði að lengd
og innihaldi er flutt sem sjálfstætt
verk. Þeir sem sáu kvikmyndina
Nótt í Feneyjum eftir Visconti munu
kannast við tónlistina. í næstu viku
mun hljómsveitin hljóðrita 9. og
síðustu geislaplötu að sinni fyrir
breska útgáfufyrirtækið Chandos.
Á þeirri plötu verða eingöngu verk
eftir Jón Leifs, meðal annarra þau
þijú verk sem leikin verða á tónleik-
unum.