Morgunblaðið - 01.12.1994, Qupperneq 34

34 FIMMTUDAGUR 1. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
t"
Söngvar Jónasar
Amasonar
LISTIR
STEINUNN ÓLÍNA og Ingrid í hlutverkum sínum sem Dídí og Anna.
Sannar sögur af sálarlífí systra
NÚ eru aðeins 4 sýningar eftir
á leikritinu Sannar sögur af sál-
arlífi systra, sem sýnt hefur ver-
ið á Smíðaverkstæði Þjóðleik-
hússins.
Sannar sögur er leikgerð Við-
ars Eggertssonar á þremur
skáldsögum Guðbergs Bergsson-
ar, Hermann og Dídí, Það sefur
í djúpinu og Það rís úr djúpinu,
„meinfyndin og raunsönn lýsing
á íslenskri fjölskyldu í rammís-
lensku sjávarplássi á sjötta ára-
tugnum. Leikritið hefur verið
sýnt við mikla aðsókn og hafa
fengið góðar viðtöku. Það víkur
nú af Smíðaverkstæðinu fyrir
næstu uppfærslu, gamanleik Jim
Cartwrights Taktu lagið, Lóa!, í
leikstjórn Hávars Siguijónsson-
ar,“ segir í kynningu.
Leikendur í Sönnum sögum af
sálarlífi systra eru Guðrún S.
Gísladóttir, Ingrid Jónsdóttir,
Þóra Friðriksdóttir, Steinunn
Ólína Þorsteinsdóttir, Kristbjörg
Kjeld, Marjgrét Guðmundsdóttir,
Valdimar Orn Flygenring, Her-
dís Þorvaldsdóttir, Björn Karls-
son, Jón St. Kristjánsson, Hös-
kuldur Eiríksson og Sverrir Arn-
arsson.
Leikmynd er í höndum Snorra
Freys Hilmarssonar, Asa Hauks-
dóttir sér um búninga, en lýsingu
annast Ásmundur Karlsson. Að-
stoðarleikstjóri er Ásdís Þór-
hallsdóttir en leikstjóri er Viðar
Eggertsson.
Síðustu sýningar á Sönnum
sögum eru 1., 2., 4. og G. desem-
ber.
BÓKMENNTIR
Söngvasafn
EINU SINNI Á ÁGÚST-
KVÖLDI
Söngvasafn með nótum eftir Jónas
Amason. Ólafur Haukur Amason bjó
til prentunar. Myndskreytingar eftír
þrettán myndlistarmenn. Hörpuút-
gáfan, 1994 - 260 síður
HÉR eru samankomnir í eina bók
söngvar Jónasar Árnasonar ásamt
nótum. Útgáfan er ánægjuleg tíðindi
fyrir unnendur söngs, og aðdáendur
Jónasar að sjálfsögðu, en eins og
flestir vita fara þeir tveir hópar oft-
lega saman; og eru kannski einn og
sami hópurinn.
í forspjalli Ólafs Hauks Ámasonar
kemur fram sú skoðun, að ekki verði
ólíklegt að eitt og annað af því sem
Jónas hefur sett saman til söngs
muni ennþá verða raulað og sungið
þegar „margt það sem hæst hefur
verið hossað af menningarvitum og
bestvitendum síðasta aldarfjórðung-
inn muni löngu dauður bókstafur“.
(bls. 7). Ekki skal því andmælt enda
ágætis skáldskapur sem átt er við í
því sambandi, kvæði eins og Einu
sinni á ágústkvöldi og vögguvísan
Bíumbíum bambaló. Hér örlar þó á
þeirri afstöðu að bilið milli „menning-
arvitanna" og þeirra sem syngja Jón-
as sé óbrúanlegt, en það er auðvitað
ekki rétt: Allir syngja Jónas.
Þessi útgáfa byggist á tveimur
bókum Jónasar sem komu út á síð-
asta áratug, Til söngs (1986) og
Meira til söngs (1988). Út frá bók-
fræðilegum forsendum hefði verið
eðlilegt að geta þess í forspjalli. Efn-
ið er hið sama með örfáum undan-
tekningum, en þær eru helstar að
sleppt er tveimur þuium og bragnum
um Ragnar pokamann. Skýringar
hafa auk þess verið styttar dálítið,
en þessum lesanda fannst að það
hefði átt að nota tækifærið og auka
frekar við þær. Fylgt er sömu kafla-
skiptingu og áður og er söngvunum
raðað upp eftir efni og andblæ.
Veigamesta breytingin frá fyrri
útgáfu er að hér er um smærra brot
að ræða og uppsetning er önnur
þannig að nú fylgja nótumar hvetju
kvæði, en voru áður hafðar sér. Karl
J. Sighvatsson útsetti lögin í þeim
hluta sem birtist áður í Meira til
söngs, en Hlöðver Smári Haraldsson
sá um nótnaskrif sem birtust í bók-
inni Til söngs.
Samstarf Jónasar og Jóns Múla
bróður hans er vel þekkt og skilaði
sér m.a. í leikverkunum Deleríum
Búbónis og Jámhausnum. Textar
Jónasar við erlend þjóðlög, og þá
sérstaklega írsk, hafa náð fádæma
vinsældum. Ber þar hæst texta hans
við lögin í Gísl Brendans Behans og
söngvarnir úr Þið munið hann Jör-
’und. Tókst íslenskun þeirra svo vel
að þessir söngvar hafa öðlast varan-
legan sess í sögu íslenskrar þjóðlaga-
tónlistar.
Húmorinn er vissulega fyrirferðar-
mikill tónn í söngvísum Jónasar,
græskulaust gaman og ádeila stund-
um í undirtón, en innanum hljóma
einnig aðrir og oft tregablandnir tón-
ar og einhverra hluta vegna hafa þau
kvæði orðið þessum lesanda hug-
fólgnari.
Kristján Kristjánsson
Ævintýra-
heimur Armanns
Sögubrot í myndum
BOKMENNTIR
Barnabók
VALLI VALTARI
eftir Ármann Kr. Einarsson. Kápu-
mynd og teikningar. Anna Cynthia
Leplar. Vaka-Helgafell, 1994.
ÁRMANN Kr. Einarsson á 60
ára rithöfundarafmæli á þessu ári.
Líklega hefur enginn íslendingur
ritað jafnlengi og jafnmargar bæk-
ur fyrir böm og unglinga og hann.
Og þó að hann eigi nú aðeins tvo
mánuði eftir í áttrætt
hefur hann ekki látið
deigan síga. Fyrir
stuttu sendi hann frá
sér nýja bók með ljór-
um smásögum í bóka-
flokknum „Ævintýra-
heimur Ármanns".
Nefnist hún Valli valt-
ari eftir fyrstu sögunni.
Smásögur þessar
tengjast allar jólunum,
hver með sínum hætti.
Þær gerast ýmist í nút-
íð eða fortíð, í borg eða
sveit. Óþreyju barn-
anna eftir því- að hátíð-
in gangi í garð er lýst
á trúverðugan hátt og
kunnugleg minni setja
svip sinn á sögurnar: Snjór og snjó-
hús, jólasveinar og jólaverslun,
samspil manns og náttúm. Um-
stang það sem fylgir komu hinnar
helgu hátíðar fær nokkurt rúm -
en lesendur eru þó minntir á að
aldrei megi gleyma tilefni jólanna
(s. 50). Er það vel því að barnabæk-
ur hafa mikið uppeldislegt gildi.
Þó að smásögur þessar eigi það
sameiginlegt að fjalla um börn sem
bíða jólanna í ofvæni eru þær hver
um sig sjálfstætt verk. Helst má
að því finna, sé bókin metin í heild
sinni, að tvær sagnanna, Snjóhúsið
og Lifandi jólagjöf, eru ansi líkar
að því leyti að þær gerast að stórum
hluta í snjóhúsi. Það hefði styrkt
heildarsvip bókarinnar að láta síð-
arnefndu söguna (sem er örlitlu
síðri en hin) víkja fyrir nýrri sögu
sem hefði haft annað sögusvið en
þetta. En sögumar em engu að
síður allar prýðilega samdar.
Höfundurinn skrifar einfaldan en
blæbrigðaríkan og fallegan texta.
Hér, líkt og í fyrri bókum hans, er
kímnigáfan stutt undan - eins og
t.d. í frásögninni af Valla valtara,
miklum ístrubelg, sem gekk alltaf
með málband í vasan-
um til að geta fylgst
með því hvort hann
hefði grennst nokkuð.
Skeggi gamli er líka
skemmtileg persóna í
annarri sögu: Það
mátti spegla sig í gljá-
andi skallanum á hon-
um! (s. 37). Dálítil
spenna er í öllum sög-
unum. Á bls. 43 er
myrkfælni söguhetj-
anna lýst og er blaðsíð-
an „negatív", svört
með hvítum texta til
að magna andrúms-
loftið. Góð hugmynd
hjá útgefanda!
Ármann Kr. Einars-
son hefur á langri starfsævi glatt
æsku þessa lands með sögum sínum
og leikritum. Bækur hans hafa lifað
með þjóðinni, ef svo má að orði
komast, og nokkrar þeirra verið
þýddar á erlendar tungur. Þessi
nýja bók mun sóma sér vel á meðal
annarra verka hans. Hún hefur
mörg þau einkenni sem prýtt hafa
fyrri bækur höfundar; er skemmti-
leg, spennandi og rituð á lipru og
góðu máli. Allar frágangur, prentun
og blýantsteikningar, er með ágæt-
um.
Eðvarð Ingólfsson.
MYNPLIST
Ilafnarborg Ijós-
m y n d i r
GUÐBJARTUR ÁSGEIRS-
SON, HERDÍS GUÐ-
MUNDSDÓTTIR, MAGNÚS
HJÖRLEIFSSON
Opiðfrá 14-18 alla daga, nema
þriðjudaga, en þá er iokað. Til 23.
desember. Aðgangur ókeypis.
SÉRSTÆÐ sýning, „Hafnar-
fjörður fyrr og nú“, var opnuð í
Sverrissal Hafnarborgar sl.
laugardag og mun hún vafalítið
vekja almenna athygli, því hér eru
á ferð staðbundnar samanburðar-
ljósmyndir. Eldri hlutinn er tekinn
af þeim hjónum Guðbjarti Ásgeirs-
syni (1889-1965) og Herdísi Guð-
mundsdóttur (1898-1990), en
nýrri myndirnar, sem að einni
undanskilinni eru allar frá þessu
ári, eru verk Magnúsar Hjörleifs-
sonar dóttursonar þeirra hjóna.
Gamli og nýi tíminn eru hlið við
hlið, þar sem myndimar eru
hengdar upp í pörum, en leitast
var við að taka nýju myndirnar
frá svipuðu sjónarhorni. Ekki var
alltaf ljóst hvaða ár eldri myndim-
ar voru teknar, en Magnús Jóns-
son forstöðumaður Byggðasafns-
ins hefur leitast við að tímasetja
þær. Guðbjartur var mikill áhuga-
maður um ljósmyndun og mun
hafa eignast sína fyrstu kassavél,
sem hann fékk í skiptum fyrir
gamalt reiðhjól, átján ára gamall.
Hann starfaði sem matsveinn á
sjó í 60 ár, en myndavélin fylgdi
honum hvert sem hann fór og
m.a. útbjó hann myndplötur sínar
sjálfur við frumstæðar aðstæður á
vinnustað, þ.e. skipseldhúsinu, en
hann mun jafnaðarlega hafa full-
unnið myndimar að loknum vinnu-
degi, Tók hann myndir allt frá því
skip leystu festar, meðan verið var
á veiðum, og þar til lagt var að
bryggju-
Þannig var hann vakinn og sof-
inn við þessa iðju sína og það
lætur að' líkum, að myndimar
munu teljast merk heimild um líf
sjómannsins á ámm áður, allt frá
vélbátum og til skipa Eimskipafé-
lagsins.
Guðbjartur stofnaði ljósmynda-
stofuna Amatör árið 1922 og
munu þau hjón hafa unnið þar
jöfnum höndum í fyrstu, en 1930
tók Herdís af fullum krafti við
rekstrinum. Menntunin var aðal-
lega lestur fagrita og sjálf þjálfun-
in við meðhöndlun ljósmyndavéla,
sem urðu margar og mismunandi
í tímans rás. Það bíður svo auðvit-
að seinni tíma, þegar úrval vinnu
þeirra hjóna verður sýnt að fjalla
um æviverk þeirra, en þau munu
bæði hafa lagt hönd að við mynd-
imar af Hafnarfirði.
Það sem mun hafa vakið fyrir
þeim Guðmundi og Herdísi, var
að bregða upp sannverðugri mynd
af húsum og húsaþyrpingum í
Hafnarfirði og skjalfesta þar með
sjónrænt útlit staðarins. Þetta hef-
ur þeim tekist í mjög sannverðug-
um myndum, sem hafa drjúgt
heimildargildi. Dóttursonurinn
hefur svo fylgt dæmi þeirra og
lagt útaf á svipuðum nótum og
þar sem hann hefur notað sama
vinnsluferli á allar myndimar,
gætu þær hægast verið teknar af
sama manninum!
Slík tillitsemi er aðal góðra
verkmanna, en nútíma tækni í ljós-
myndagerð er svo fullkomin, að
auðvelt hefði verið að taka mun
skýrari og hrifmeiri myndir og
auka þar með áherslur frumstæð-
ari vinnubragða. Fyrir vikið er
mjög jafn og samstæður heildar-
svipur yfir sýningunni. Þá em
myndimar mjög vel unnar í brún-
um tónum og ber hinum snjalla
fagmanni vitni.
það mun öðru fremur hafa vak-
ið fyrir hjónunum að taka „góðar
myndir" en þau munu síður hafa
verið í leit að listrænum sjónar-
homum, en það gerir þær einmitt
svo hreinar, og beinar. Menn geta
kallað þetta alþýðulist, sem er svo
einmitt kímið að svipmeiri athöfn-
um á öllum sviðum lista.
Rýninum þykir vænt um
Hafnarfjörð fyrri ára, en þangað
kom hann reglulega á áranum er
hann var við nám í Handíða og
myndlistarskólanum, og einmitt til
að njóta lista, kvikmynda og lista-
verkabóka, en af þeim átti frændi
hans Ásgeir Júlíusson teiknari
reiðinnar býsn á þeirra tíma mæli-
kvarða. Hann hefur því nokkurn
samanburð og vissulega var
byggðin fegurri og innilegri í þá
daga.
Það kemur einkar vel fram í
myndinni sem er tímasett 1929,
og er afar vel tekin, en byggðin
breyttist ekki tiltakanlega mikið
næstu tvo áratugi, en hins vegar
vom forljótir steinkassar farnir að
skjóta upp kollinum. En það er
önnur saga og Magnús hefur ekki
lagt áherslu á að draga öfugþróun-
ina fram, sem er svo enneigin
styrkur sýningarinnar.
Fyrir miðju salarins hefur verið
komið fyrir sýningarskáp og sjást
þar hin fmmstæðu tæki sem notuð
voru við töku og vinnslu eldri
myndanna og er það góð viðbót.
En maður saknar skilrúma, sem
hefðu gefíð tækifæri til að koma
fleiri myndum fyrir, auka áherslur
og skapa að auk meiri nálgun.
Hér er um menningarlega fram-
kvæmd að ræða, að vísu að hluta
dálítið frumstæða, en sem á í sinni
sérstöku mynd brýnt erindi til íbúa
Hafnarfjarðar, og allra þeirra er
hafa áhuga á íslenzkri byggða- og
Ijósmyndasögu.
Bragi Ásgeirsson.
Ármann Kr.
Einarsson.