Morgunblaðið - 25.01.1995, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 25. JANÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
FJÖLGUN starfa
og hægt vaxandi
kaupmáttur alls al-
mennings byggður á
traustum grunni eru
markmið sem kom-
andi kjarasamningar
þurfa að stefna að.
Þær aðstæður sem lík-
legastar eru til að
skila okkur fram á við
eru sem næst stöðugt
verðlag, sem lægstir
vextir og samkeppnis-
hæf fyrirtæki. For-
sendur þess að ná of-
angreindum mark-
miðum eru að fram-
leiðslukostnaður hér-
lendis hækki ekki meira en hjá
erlendum keppinautum og gengi
krónunnar verði sem stöðugast.
Þessi markmið eru hvorki frumleg
né ný af nálinni en þau hljóta að
vera leiðarljós hverrar samninga-
lotu og ávallt að vera í forgrunni,
hvort sem í eiga hlut stærri eða
smærri stéttarfélög innan einka-
eða opinbera geirans.
Störfum þarf að fjölga
Á síðasta ári virðist störfum
hafa fjölgað um 1.500 eða svipað
og fjölgunin á vinnumarkaðinum.
Aukning atvinnuleysis stöðvaðist.
Þetta er ótvírætt árangur af þeirri
stöðugleikastefnu sem mótuð hef-
ur verið í kjarasamningum und-
anfarinna ára og eykur mönnum
bjartsýni um að enn frekari árang-
ur náist í atvinnumálum. Miklar
kostnaðarhækkanir hafa ótvírætt
neikvæð áhrif á atvinnustig. í
Evrópulöndum OECD hækkuðu
laun á síðasta ári meira en annars
staðar í OECD og at-
vinnuleysi jókst jafn-
framt. I öðrum OECD-
löndum (aðallega
Bandaríkjunum og
Japan) hækkuðu laun
minna og atvinnuleys-
ið minnkaði. Vissu-
lega er hægt að bæta
fyrir áhrif launahækk-
ana með aukinni
framleiðni en minnk-
andi samkeppnishæfni
vegna kostnaðar-
hækkana hlýtur að
bitna á störfunum.
Samningar ríkisins
og efnahagsbatinn
Því miður virðist ekki enn vera
samstaða um að ofangreind mark-
mið varði veginn í þeim samning-
um sem í hönd fara. Þar kemur
einkum tvennt til. Annars vegar
er horft til kjarasamninga ríkisins
við nokkrar heilbrigðisstéttir sem
fólu í sér hækkanir sem eru langt
umfram það svigním sem er til
almennra launahækkana. Hins
vegar virðist hinn hægfara og
ótryggi efnahagsbati sem átt hef-
ur sér stað framkalla hugmyndir
um að verulegt svigrúm sé til
kjarabóta. Þessar aðstæður hafa
orðið stéttarfélögunum tilefni til
þess að setja fram kröfur um
hækkun launataxta um tugi pró-
senta. Nú sé tækifæri til að taka
rækilega á láglaunavandanum.
Sérstök hækkun
lægstu launa
Vinnuveitendur standa sem
sagt frammi fyrir kröfum frá stétt-
arfélögum verkafólks og versl-
Víðtæk samstaða þarf
að skapast um markmið
o g leiðir á kjarasviðinu,
segir Hannes G. Sig-
urðsson, til að viðhalda
stöðugleikanum í efna-
hagslífinu.
unarmanna um að lægstu laun
hækki sérstaklega. Með því er átt
við að allir kauptaxtar á samnings-
sviði þessara félaga hækki hlut-
fallslega meira en aðrir og hærri
kauptaxtar annarra stéttarfélaga
eða laun sem samið er um milli
einstaklings og fyrirtækis. Reynd-
ar hefur það aldrei verið vandamál
að ná samningum við lægri laun-
aða hópa um að þeir hækki um-
fram aðra. Vandinn er að láta það
gerast í raun en þar vísa þessi
félög ábyrgðinni frá sér og til
vinnuveitenda. Það er hins vegar
til lítils. Vinnuveitendur og samtök
þeirra fá engu ráðið um viðmiðan-
ir stéttarfélaga hærra launaðra
né hvað gerist í einstaklings-
bundnum samningum úti í fyr-
irtækjunum í kjölfar almennrar
hækkunar launataxta. Ef stétt-
arfélögin meina eitthvað með tali
um tekjujöfnun hljóta þau sjálf að
reyna að ná samstöðu sín á milli
en ekki ganga hvert í sínu lagi til
samninga og fela öðrum fram-
kvæmd eigin stefnu.
Vinnuveitendur eru sammála
verkalýðshreyfingunni um það að
gildandi kauptaxtar séu lágir, en
það gildir jafnframt um meðallaun
í landinu og þar með dagvinnulaun
allflestra landsmanna. Málið snýst
því ekki sérstaklega um launataxt-
ana sem slíka heldur launin sem
greidd eru og hvort þau geti hækk-
að. Á hinn bóginn er launahlutfall
fyrirtækja á Islandi mun hærra
en í öðrum löndum, þ.e. launa-
kostnaður sem hlutfall af tekjum,
sem veldur því að hagnaður þeirra
verður lítill. Arðsemi fyrirtækja á
Islandi er lakari en í öllum nálæg-
um löndum þrátt fyrir að launa-
stigið hér sé lægra en víðast í
norðanverðri Evrópu. Þessa stað-
reynd verða menn að horfast í
augu við því raunverulega kjara-
bætur verða ekki sóttar nema í
bætta frammistöðu og hagnað fyr-
irtækja.
Upp allan launastigann
Talsmenn sérstakrar hækkunar
fyrir þá tekjulægstu leggja áherslu
á að hún megi alls ekki ganga upp
allan launastigann vegna þess að
þá náist ekki markmiðið um launa-
jöfnun, verðbólga verði meiri og
þar með minni kaupmáttarauki
fyrir þá tekjulægstu. En skyldi
þetta hafa verið reynt áður?
Rýr árangur af
miklu starfi
Kröfur um sérstakar hækkanir
lægstu launa hafa líklega verið
settar fram í hverri einustu samn-
ingalotu síðustu hálfa öldina. Mið-
að við þann málfiutning sem nú
er uppi um tekjuskiptinguna í að-
draganda kosninga virðist árang-
urinn af öllu því starfi vera afar
rýr.
Nýleg dæmi um tilraunir til
breytinga á tekjuskiptingunni með
almennu samkomulagi eru frá
samningunum árin 1986 og 1989.
I desember 1986 voru lágmarks-
laun hækkuð úr kr. 18.942 í
26.500 eða um 40%. Á 3. ársfjórð-
ungi 1987 voru meðallaun orðin
42,3% hærri en ári áður sem tald-
ist vera 27% launaskrið umfram
umsamdar almennar launahækk-
Markmið og inntak
kjarasamninga
Hannes G.
Sigurðsson
Ýmsar breytingar á
almannatryggingum
LAG ABREYTIN G-
AR sem gerðar hafa
verið samhliða ráð-
stöfunum í ríkisfjár-
málum eru oft nefnd-
ar bandormur vegna
formsins sem er á
lagafrumvarpinu. Al-
mannatryggingar
koma oft við sögu
orms þessa og svo var
einnig nú um síðustu
áramót. Það er mikil-
vægt að lífeyrisþegar
og aðrir viðskiptavinir
Tryggingastofnunar
kynni sér breytingar
þær sem þá tóku gildi.
Þar ber að nefna
breytingar á uppbótargreiðslum til
Iífeyrisþega vegna húsaleigubóta
frá allmörgum sveitarfélögum.
Nýjar reglur um sérstaka heimilis-
uppbót, sem hefur það í för með
sér að margir missa hana á næst-
unni og breyttur útborgunardagur
hjá Tryggingastofnun.
Húsaleigubætur í stað
uppbótar á lífeyri
Nú hefur greiðsla húsaleigubóta
verið lögbundin og mörg sveitarfé-
lög ákveðið að hefja greiðslu
þeirra.
Lífeyrisþegar á almennum
leigumarkaði með uppbót á lífeyri
sinn hjá Tryggingastofnun, vegna
húsaleigukostnaðar eingöngu,
missa uppbótina cigi
þeir rétt á húsaleigu-
bótum frá sveitarfé-
lagi. Þeir ættu að
sækja um húsaleigu-
bætur hjá félagsmála-
stofnun eða félags-
málafulltrúa í sveitar-
félagi sínu sem fyrst.
Verði þeim synjað um
húsaleigubætur geta
þeir haldið uppbót
sinni hjá Trygginga-
stofnun, leggi þeir
fram gilda orsök synj-
unar. Lífeyrisþegar í
leiguhúsnæði sem búa
í sveitarfélögum sem
ekki ætla að greiða
húsaleigubætur munu halda upp-
bótinni.
Lífeyrisdeild Trygginga-
stofnunar er nú að óska bréflega
eftir gögnum vegna uppbótar-
greiðslna. Þeir sem fá uppbót
vegna lyfjakostnaðar þurfa margir
að skila nýrri staðfestingu frá
lækni sínum um lyfjanotkun. Þeir
sem fá uppbót vegna húsaleigu
verða að endumýja pappíra sína
til að halda uppbótinni. Þeir þurfa
að framvísa húsaleigusamningi
(húsaleigukvittunum ef leigt er af
borg eða sveitarfélagi). Þessi gögn
verða að hafa borist Trygginga-
stofnun ríkisins á næstu vikum,
annars fellur uppbótin niður eða
skerðist þann 1. mars.
Breyttur útborgunar-
dagur gerir það að verk-
um að umsóknir þurfa
að berast til Trygginga-
stofnunar svo unnt
verði að afgreiða þær í
tíma, segir Asta Ragn-
heiður Jóhannesdóttir
en hún vekur hér ahygli
á nýjum reglum hjá
stofnuninni.
Eftir að bótaflokkar almanna-
trygginga urðu að miklu Ieyti
tekjutengdir hefur þurft að leið-
rétta eða endurreikna tekjutengd-
ar bætur hvers lífeyrisþega árlega
miðað við árstekjur hans hveiju
sinni. Undanfarin ár hafa tekjur
verið færðar inn 1. júlí af fram-
tali síðasta árs, eftir að búið er
að fara yfir skattskýrslur lífeyris-
þega hjá skattinum.
Það hefur orðið æ þyngra í vöf-
um að ljúka útreikningi tekju-
tengdu bótanna fyrir 1. júlí, enda
oft ekki búið að skila öllum skatt-
skýrslum á þessum tíma vegna
undanþága. Því var gerð sú laga-
Ásta Ragnheiður
Jóhannesdóttir
breyting að skráning verður fram-
vegis ekki fyrr en 1. september,
sem ætti að auðvelda alla vinnu
við hana.
Margir missa sérstaka
heimilisuppbót
Um áramótin vár gerð sú breyt-
ing á lögum um félagslega aðstoð
að allar tekjur lífeyrisþega, aðrar
en almannatryggingabætur og
húsaleigubætur, skyldu skerða
sérstaka heimilisuppbót, króna á
móti krónu.
Með þessari breytingu er verið
að hverfa til sama horfs og gilti
fyrir rúmu ári, áður en lög um
félagslega aðstoð tóku gildi. Nú
skerða þó lífeyrissjóðstekjur sér-
staka heimilisuppbót, króna á
móti krónu. Áður gátu lífeyrisþeg-
ar með 8.198 krónur úr lífeyris-
sjóði á mánuði fengið óskerta sér-
staka heimilisuppbót.
Margir lífeyrisþegar, sem nú fá
sérstaka heimilisuppbót og ein-
hveijar lífeyrissjóðsgreiðslur,
munu missa sérstöku heimilisupp-
bótina 1. mars eða fá hana skerta.
Þeim mun verða tilkynnt það bréf-
lega á næstunni.
Fyrsti, nýr útborgunardagnr
Frá og með næstu mánaðamót-
um fá lífeyrisþegar og aðrir þeir
sem fá greiðslur frá Trygginga-
stofnun greiðslur sínar inn á
bankareikning sinn þann fyrsta, í
stað þriðja virka dags hvers mán-
aðar áður.
Breyttur útborgunardagur gerir
það að verkum að umsóknir þurfa
að berast fyrr til Trygginga-
stofnunar svo unnt verði að af-
greiða þær í tíma. Nú þurfa um-
sóknir að berast til stofnunarinnar
fyrir 10. dag mánaðarins áður en
þær skulu greiddar út, ella þurfa
anir. Allflestir höfðu misseri síðar
tryggt sér sömu hækkanir og lág-
tekjufólkið.
I samningunum árið 1989 var
farin svokölluð krónutöluleið.
Laun hækkuðu almennt um 2.000
kr. í maí, 1.500 í september og
1.000 í nóvember. Þetta þýddi
13,5% hækkun lágmarkslauna en
átti að hafa í för með sér 8%
hækkun meðallauna landverka-
fólks. Meðaltalshækkun varð hins
■vegar 12% á samningstímanum
(frá fyrsta til fjórða ársljórðungs
það ár).
Þannig sýnast flestir hópar hafa
hækkað svipað og lægstu launa-
taxtar og launahlutföllin staðið í
stórum dráttum óbreytt á eftir.
Reynslan af
launabótunum
í þjóðarsáttarsamningnum voru
teknar upp svokallaðar launabæt-
ur. Þær hafa verið greiddar tvisv-
ar á ári til þeirra sem ekki ná 80
þúsund króna heildartekjum á til-
teknu viðmiðunartímabili.
Mönnum ber saman um að þessi
aðferð hafi tekist í þeim skilningi
að þessar bætur hafa ekki gengið
upp launastigann og þannig skilað
sér til þeirra tekjulægstu. Þetta
dæmi sýnir að eitthvert svigrúm
er til aðgerða af þessum toga en
reynslan sýnir jafnframt að það
sé þröngt og að of stórir hlutir á
þessum kantinum bijóta sér ör-
ugglega leið í gegnum allt launa-
kerfið.
Niðurstaða
Víðtæk samstaða þarf að skap-
ast um markmið og leiðir á kjara-
málasviðinu til að viðhalda stöðug-
leikanum í efnahagslífinu. Svig-
rúm til launahækkana er ekki
meira en í nálægum löndum.
Möguleikar á sérstakri hækkun til
þeirra tekjulægstu eru takmarkað-
ir og alger forsenda árangurs er
að verkalýðshreyfingin í heild
standi sameinuð að slíkri aðgerð.
Höfundur er aðstoðarfram-
kvæmdastjóri VSÍ.
menn að bíða til næstu mánaða-
móta þar á eftir.
Breyttar reglur vegna
barnsfæðingar
í desember gekk í gildi ný reglu-
gerð um greiðslur í fæðingarorlofi
í tengslum við EES-samninginn.
Einnig voru gerðar breytingar á
reglum um greiðslur í fæðingaror-
lofi fyrir ári með nýjum almanna-
tryggingalögum. Það er mikilvægt
að verðandi foreldrar kynni sér
þessar nýju reglur, sérstaklega ef
þeir hafa starfað eða verið við nám
erlendis mánuðina áður en barnið
fæðist.
Fæðingarkostnaður er nú aðeins
greiddur ef móðirin er sjúkra-
tryggð hér á landi og sama gildir
um greiðslur í fæðingarorlofi að
uppfylltum ákveðnum skilyrðum.
Nánari útskýringar á þessum regl-
um er að finna í nýjum bæklingi
Tryggingastofnunar um greiðslur
vegna fæðingar barns.
Mikilvægt fyrir alla
Af vettvangi sjúkratrygginga
eru nokkur atriði sem allir ættu
að kynna sér nú í upphafi árs. Vil
ég þar nefna endurgreiðslur vegna
mikils læknis- og lyfjakostnaðar,
en umsóknarfrestur um þær er til
1. mars. Einnig ættu allir að halda
saman kvittunum vegna kostnaðar
við læknisþjónustu vegna há-
marksgreiðslu til afsláttarkorts al-
manaksárið 1995. Nánari upplýs-
ingar um þetta er að finna í grein-
inni „Húsaleigubætur og annað af
tiyggingamálum" í fasteignablaði
Morgunblaðsins sl. föstudag. Hvet
ég alla sem málið varðar að kynna
sér það sem fyrst.
Höfundur er deildarstjóri
félagsmála- og upplýsingadeildar
Tryggingastofnunar ríkisins.