Morgunblaðið - 01.02.1995, Blaðsíða 12

12 MIÐVIKUDAGUR 1. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
SKÝRSLUR UM SÖLUMÁL ÚA
SKÝRSLUR um áhrif þess að
sölumál Útgerðarfélags Akur-
eyringa yrðu færð frá Sölumið-
stöð hraðfrystihúsanna til ís-
lenskra sjávarafurða voru
ræddar á lokafundi viðræðu-
hóps bæjarstjórnar Akureyrar
síðdegs í gær og á fundum
sljórnmálaflokkanna sem full-
trúa eiga í bæjarstjórn í gær-
kvöld. Niðurstöður beggja
skýrslnanna eru að bæði fisk-
sölufyrirtækin séu hæf til að
hafa þessi viðskipti með hönd-
um. f annarri skýrslunni er SH
talin vænlegri kostur en í hinni
er ekki eindregið mælt með
öðrum aðilanum. í báðum
skýrslunum kemur fram það
sjónarmið að ÚA ætti ekki að
binda sig við ákveðið fisksölu-
fyrirtæki til langs tíma en slíkt
hafa bæði fyrirtæki gert að
skilyrði fyrir tilboðum sínum
um atvinnuuppbyggingu á Ak-
ureyri. Við mat skýrsluhöfunda
á atvinnutilboðum sölufyrir-
tækjanna er ekki gert upp á
milli, en fram kemur að hvort
um sig hafi áhrif á ólíka þætti.
Þannig hafi tilboð ÍS um flutn-
ing höfuðstöðva til Akureyrar
einkum jákvæð áhrif á þjón-
ustustarfsemi en tilboð SH, sem
hyggst tryggja allt að 80 störf
í bænum, hafi meiri áhrif á
hafnsækna starfsemi.
Ekkí sjálfgefið að ÚA sé
aðili að sölusamtökum
ÞAÐ ER alls ekki sjálfgefíð að nauð-
synlegt sé fyrir Útgerðarfélag Akur-
eyringa að vera aðili að sölusamtök-
um, allt eins getur verið heppilegt
að standa utan þeirra og gera sö-
lusamninga um ákveðnar tegundir á
ákveðnum mörkuðum til ákveðins
tíma. Sölufyrirtækin hafí náð mis-
munandi árangri eftir markaðssvæð-
um og afurðaflokkum á mismunandi
tímum. Þetta kemur m.a. fram í
skýrslu ráðgjafafyrirtækisins Nýsis
sem unnin var fyrir Akureyrarbæ
um sölumál ÚA og áhrif þess að
færa þau frá Sölumiðstöð hraðfrysti-
húsanna til íslenskra sjávarafuða,
en þetta er svar við þeirri spumingu
bæjarstjómar hvort hugsanlegt sé
að IS selji hluta afurða ÚA en hinn
hlutinn yrði áfram hjá SH. (Höfund-
ar segja að verði sala afurða ÚA flutt
til ÍS muni velta ÍS aukast um allt
að 16%, en áhrifín yrðu mikið áfall
fyrir SH.)
I niðurstöðum skýrslu Nýsis kem-
ur fram að munur milli físksölufyrir-
tækjanna sé ekki mikill hvað ýmsa
þætti snertir, bæði hafí þau verið
vakandi fyrir viðskiptatækifærum,
verið virk í vöruþróun og orðið alþjóð-
legri í starfsemi sinni með hverju ári
sem líður og þau hafí aukið hlut sinn
í sölu fyrir erlenda fiskframleiðend-
ur. SH sé þó stærra og sterkara á
Bandaríkjamarkaði, það er sameign-
arfélag framleiðenda en ÍS hlutafé-
lag.
Kljást við erfið
verkefni samtímis
Til skemmri tíma Iitið er ljóst,
segir í skýrslunni,_ að ef ÚA gerir
sölusamning við ÍS og fyrirtækið
flytur til Akureyrar' þurfí það að
kljást við nokkur erfíð viðfangsefni
samtímis. Röskun á starfsemi fýlgi
flutningum milli landshluta, þjálfa
þarf upp nýtt starfsfólk í stað þess
sem ekki flytur með fyrirtækinu og
þá þurfí fyrirtækið að auka sölu sína
stórlega því með nýlegri aðild að
Vinnslustöðinni í Vestmannaeyjum
og hugsanlegri sölu fyrir ÚA muni
magnið aukast um 40%, mismunandi
þó eftir tegundum. Slíkt geti leitt til
tímabundinnar mettunar á vissum
mörkuðum, sölutregðu og verðlækk-
ana, nema skjótt verði aflað nýrra
markaða eða tekið verði við einhverj-
um sölusamningum Coldwater. Fyrir
ÚA geti breyting á söluaðila leitt til
skammtímaerfíðleika, að slíta ára-
tuga samstarfí við SH, tíma taki að
aðlaga sig nýjum samstarfsaðila og
laga sig að áherslum hans, stefnu
og forskriftum.
Tekið er fram í skýrslunni að verði
um skyndileg slit á sölusamningi ÚA
og SH að ræða, án þess að 9 mán-
aða uppsagnafrestur sé virtur, geti
afleiðingarnar orðið alvarlegar, þær
geti_ ekki aðeins sett starfsemi ÚA
og ÍS úr skorðum heldur kynnu að
hafa neikvæð áhrif á önnur íslensk
fyrirtæki og markaði þeirra.
Mat skýrsluhöfunda er að ÍS muni
jafna sig á flutningum til Akureyrar
og geta aukið sókna sína á mörkuð-
um með nýjan og öflugan framleið-
anda innan sinna vébanda og að
nálægðin milli þeirra muni verða
báðum fyrirtækjum mikill styrkur.
Innri styrkur ÍS er að mati höfunda
mikill og með góðum undirbúningi,
skipulagningu og hæfílegum aðlög-
unartíma eigi fyrirtækið að geta tek-
ist á við þetta erfíða verkefni en
þeir benda á nýlegt dæmi frá Namib-
Jakob Björnsson bæjarsljóri með
aðra skýrsluna
íu þar sem ÍS hafí tekist á við stórt
verkefni á skömmum tíma og leyst
það vel af hendi.
Jákvæð áhrif á
atvinnu- og viðskiptalíf
Verði skipt um sölusamtök má
gera ráð fyrir breytingum á fram-
leiðslu ÚA, einkum í þá veru að
meira yrði framleitt í sérvinnslu en
nú og einnig má gera ráð fyrir að
hærra hlutfall framleiðslunnar færi
til Evrópu.
í skýrslunni er lagt mat á heildar-
áhrif tilboða fisksölufyrirtækjanna
fái þau umboð til að selja afurðir
ÚA. Áætlað er að um helmingur
starfsfólks ÍS muni flytja með fyrir-
tækinu til Akureyrar, þannig að
30-35 störf yrðu til í bænum. Einnig
er áætlað að flytjist 66 útflutnings-
störf til Akureyrar sé ekki óvarlegt
að áætla að 50-60 viðbótarstörf verði
til í bænum í þjónustugreinum. Áhrif-
in af flutningi ÍS til Akureyrar á fjár-
mála- og viðskiptaþjónustu yrðu mik-
il, bankaviðskipti færðust væntan-
lega á heimaslóðir en fyrirtækið velti
um 18 milljörðum árið 1993. Þá yrðu
áhrifin jákvæð á hótel- og veitinga-
starfsemi og flugþjónustu, bærinn
myndi eflast sem miðstöð sjávarút-
vegs og skapa sér sterkari stöðu til
að knýja á um að aðrar stofnanir
og samtök á sviði sjávarútvegs flyttu
starfsemi sína til bæjarins. Styrkur
Háskólans myndi einnig aukast.
SH býðst til að tryggja um 80
störf í bænum, en um annars konar
störf er að ræða að hluta þar sem
um helmingur þeirra er fyrir verka-
menn og iðnverkafólk og um 30 fyr-
ir sérmenntað fólk og skrifstofufólk.
Að meðaltali er um lægri laun að
ræða en um 50 þeirra myndu nýtast
betur atvinnulausum Akureyringum
en þau störf sem fylgja flutningi ÍS.
Miklir möguleikar felist einnig í til-
boði um að gera Akureyri að miðstöð
flutninga sem efli höfnina verulega.
Í báðum tilboðum felist mikil og
jákvæð áhrif á atvinnu- og viðskipta-
líf í bænum, en ekki sé með sann-
gjömum mælikvörðum hægt að bera
þau saman þannig að annað teljist
betra en hitt, segir í skýrslu Nýsis.
Skýrsla Andra Teitssonar hjá Kaupþingi um sölumál afurða Útgerðarfélagsins
Ýmislegt bendir til að
SH sé vænlegri kostur
ANDRI Teitsson, rekstrarráðgjafí
hjá Kaupþingi Norðurlands, segir í
skýrslu sinni um áhrif þess að Út-
gerðarfélag Akureyringa skipti um
sölufyrirtæki, að ýmislegt bendi til
að það sé vænlegri kostur að ÚA
selji afurðir sínar áfram á vegum
Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna
en að færa afurðasöluna til íslenzkra
sjávarafurða. Andri bendir hins veg-
ar á að það geti ekki talizt heppilegt
frá sjónarhóli ÚA að binda viðskipti
á ákveðnum sviðum langt fram í tím-
ann. Það eigi jafnt við um SH og ÍS.
Höfundur segir erfitt að gera upp á
milli tilboða SH og ÍS varðandi at-
vinnuuppbyggingu á Akureyri.
Andri bendir á það í skýrslunni
að ekki sé um það að ræða fyrir ÚA
að hætta að selja afurðir sínar í gegn-
um SH en eiga áfram eignarhlut sinn
í félaginu. Ekki sé heldur um það
að ræða að vera áfram í SH en selja
hluta afurðanna eftir öðrum leiðum,
þar sem aðildarfyrirtæki Sölumið-
stöðvarinnar séu skyldug að selja
afurðir sínar í gegnum hana.
Meiri umsvif SH
í skýrslunni kemur fram að starf-
semi SH og ÍS sé að mörgu leyti
svipuð, en verulegur mun-
ur sé á umsvifum fyrir-
tækjanna. „Ef velta í um-
boðssölu til óskyldra aðila
er ekki talin með var velta
SH árið 1993 21,5 millj-
arðar króna og velta ÍS um 8 millj-
arðar króna,“ segir í skýrslu Andra.
„Ef þessi velta er hins vegar talin
með var velta SH um 32 milljarðar
kr. árið 1993, samanborið við 18,4
milljarða hjá ÍS. Árið 1994 var heild-
arsala ÍS 56.400 tonn og heiidarsala
SH 121.700 tonn.“
Fram kemur að framleiðsla ÚA á
frystum botnfískafurðum hafi verið
11.680 tonn á síðasta ári. Sala SH
á botnfískafurðum hafi á sama tíma
verið 83.686 tonn og sala ÍS 38.188
tonn að frátalinni sölu Alaskaufsa
og lýsings. Hlutfall framleiðslu ÚA
af þessum sölutölum sé því 14% mið-
að við SH, þar af hæst í grálúðu eða
27%. Framleiðsla ÚA nemi 31% af
sölu ÍS og sé grálúðuframleiðslan
110% af sölu fyrirtækisins.
Þá tiltekur skýrsluhöfundur að SH
selji afurðir fyrir Mecklenburger
Hochseefíscherei í Rostock, dóttur-
fyrirtæki ÚA. Samanlögð framleiðsla
UA og MHF af botnfiski hafí verið
um 18.000 tonn á síðasta ári. Saman-
lögð framleiðsla þeirra af karfa nam
t.d. 96% af karfasölu ÍS.
Þarf aðlögun til að ÍS taki vfð
„Af samanburði á sölu má ráða
að nokkra aðlögun þurfí til svo að
ÍS geti tekið við sölu á afurðum ÚA.
Annaðhvort þarf sala ÍS að aukast
verulega, þ.e. um yfír 100% á ein-
stökum afurðaflokkum,
eða að breyta verður fram-
leiðslumynstri ÚA,“ segir
Andri. „Miklu skiptir hér
að meta ástand á þeim
mörkuðum sem mikilvæg-
astir eru. Forstjóri dótturfyrirtækis
IS í Bandaríkjunum telur að heildar-
sala á físki til veitingahúsakeðja
muni standa í stað og að barátta fisk-
sölufyrirtækja muni því standa um
að fá sem stærsta sneið af þessari
köku. Miklu skiptir hvort framboð
SH muni minnka ef félagið missir
viðskiptin við ÚA. Tvennt getur orð-
ið til að viðhalda framboðinu frá SH;
aukið framboð afurða á beztu mark-
aðina frá öðrum framleiðendum inn-
an SH og aukin sala á fiski frá aðil-
um utan SH, hér heima eða erlendis."
í skýrslunni kemur fram að félags-
menn í SH fái umboðslaun að hluta
endurgreidd ef vel gangi hjá móður-
félaginu. Ef hagnaður sé af ÍS, njóti
eigendur félagsins þess. í öllum til-
vikum séu samanlögð innlend og
erlend umboðslaun lægri hjá SH en
ÍS, sé tekið tillit til endurgreiðslu á
umboðslaunum hjá SH.
Hærra verð hjá SH
Samanburður á meðalverði ýmissa
fískafurða á árinu 1994 leiðir í ljós,
samkvæmt skýrslu Andra, að verð
hjá SH sé ívið hærra en hjá ÍS í
þorski og karfa en svipað í ýsu ufsa
og grálúðu. ÍS gerir margvíslegar
athugasemdir við þennan sam-
anburð, en ÚA, Akureyrarbæ og
físksölufyrirtækjunum var heimilt að
gera athugasemdir við drög beggja
skýrslnanna. Andri segir erfítt að
gera áreiðanlegan samanburð á verði
nema láta endurskoðendur fara yfír
öll viðskipti sölufyrirtækjanna á
ákveðnu tímabili, og til þess hafi
ekki unnizt tími.
Rætt var við nokkur verðbréfafyr-
irtæki og stofnanafjárfesta við gerð
skýrslunnar og koma sjónarmið
þeirra fram í einum kafla hennar.
Þar segir meðal annars: „Aðgerðir
sem bera keim af að þjóna öðrum
hagsmunum en hreinum viðskipta-
hagsmunum félagsins hijóta að grafa
undan trausti minnihlutaeigenda á
meirihlutaeiganda sem framkvæmir
slíkar aðgerðir. Verðbréfamarkaður
þróast að miklu leyti með tilliti til
væntinga og skiptir því ekki höfuð-
máli hvort meirihlutinn er raunveru-
lega að taka viðkomandi ákvörðun
með hag félagsins í huga eða ekki.“
Fram kemur að nefnt hafí verið
að hluti skýringar á lægra markaðs-
verði bréfa ÚA en Granda, þrátt fyr-
ir stöðugri rekstur, væri meirihluta-
eign Akureyrarbæjar, sem ætti
margvíslegra hagsmuna að gæta, til
dæmis varðandi atvinnumál, útsvars-
greiðslur og fleira. „Ef til þessa
kæmi að færa viðskiptin til ÍS myndi
það undirstrika þessar efasemdir
varðandi markmið Akureyrarbæjar
með rekstri ÚA; menn myndu sjá
að þetta er raunveruleg áhætta.
Jafnvel þótt ekki verði af þessu
munu einhveijir verða minna áfjáðir
en áður í að eiga hlutabréf á móti
Akureyrarbæ, vegna þeirra tilburða
sem hafðir hafa verið í frammi,"
segir í samantekt á sjónarmiðum
fjárfesta. Haft er eftir
sumum þeirra að þeir
muni hugleiða að selja
hlutabréf í ÚA eða ráð-
leggja umbjóðendum sín-
um að gera það, verði
breytt um sölufyrirtæki. Aðrir segja
slíka breytingu ekki munu hafa nein
áhrif.
Erfitt að gera upp á
milli tilboða
í skýrslunni kemur fram sú skoðun
að almennt hefði það jákvæð áhrif
fyrir ÚA ef sölufyrirtæki þess flytt-
ist að hluta eða öllu leyti til Akur-
eyrar. Erfitt sé hins vegar að gera
upp á milli tilboða fisksölufyrirtækj-
anna um atvinnuuppbyggingu á Ak-
ureyri. Ekki sé um að ræða teljandi
mun á fjölda starfa, nema SH tryggi
að skipafélagið Jöklar flytji til Akur-
eyrar og starfsmenn verði búsettir
þar. Þetta telur Andri þó ekki fast
í hendi. Hann telur að með ÍS myndu
koma fleiri skrifstofustörf og tiltölu-
lega mikil eftirspum eftir þjónustu,
en með umbúðaframleiðslu á vegum
SH og starfsemi Jökla kæmu aukin
verkefni iðnaðarmanna og fleira
slíkt. Andri telur hluta af tilboðum
sölufyrirtækjanna í raun undir öðrum
fyrirtækjum komna, en ekki á þeirra
valdi.
Réttlætir ekki skyndiákvörðun
Niðurstaða Andra Teitssonar er
svohljóðandi:
„Að mati skýrsluhöfundar bendir
ýmislegt til þess að SH sé vænlegri
söluaðili en ÍS. Þar kemur einkum
til mun meiri sala SH en ÍS alls stað-
ar nema í Bretlandi og eignaraðild
ÚA að SH. Einnig má nefna lægri
umboðslaun og þekktara vörumerki.
A hinn bóginn er fyrirkomulag ÍS á
þróunarstarfi áhugavert.
Frá sjónarhóli UA verður vart séð
að það að fá höfuðstöðvar ÍS til
Akureyrar réttlæti ákvörðun um að
flytja sölu á afurðum frá SH til ÍS
í skyndi. Hyggilegra verð-
ur að telja að kanna málin
betur, meðal annars hvort
nýta megi kosti þróunar-
starfs ÍS innan SH. Einnig
verður fróðlegt að sjá
hvemig ÍS tekst til við að selja afurð-
ir Vinnslustöðvarinnar í Vestmanna-
eyjum. Loks má nefna þann mögu-
leika að vinna innan SH að því að
gera eignarhluta félagsmanna selj-
anlegri, en ljóst er að ÚA myndi
skilja tugi eða hundruð milljóna eftir
í SH með því að ganga úr félaginu nú.
Almennt séð getur ekki talizt
heppilegt frá sjónarhóli ÚA að binda
viðskipti félagsins á tilteknum svið-
um langt fram í tímann. Það á við
um sölumálin og gildir jafnt um ÍS
og SH.“
Sala ÍS þarf
að aukast
verulega
Ekki teljandi
munur á fjölda
starfa