Morgunblaðið - 01.02.1995, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 1. FEBRÚAR 1995 19
LISTIR
„Hæg'fara en seig-
fljótandi ferli“
Einar Már Guðmundsson rithöfundur
hlýtur Bókmenntaverðlaun Norður-
landaráðs í ár fyrir bókina Englar al-
heimsins. Hann segir að verðlaunin
séu mikill heiður og hvetji hann til að
halda uppteknum hætti í ritstörfum.
Morgunblaðið/Sverrir
EINAR Már Guðmundsson á heimili sínu mitt
í amstri gærdagsins.
„ÞETTA er mikil hvatning og
um leið viðurkenning á því
sem maður hefur verið að
fást við,“ segir Einar Már
Guðmundsson rithöfundur
sem hlýtur Bókmenntaverð-
laun Norðurlandaráðs í ár
fyrir bókina Englar alheims-
ins. „Þetta hvetur mann til
að halda uppteknum hætti en
ég er þeirrar skoðunar að
höfundar verði að taka
áhættu í efnisvali. Það var til
dæmis ákveðin áhætta að
setja sig inn í þau mál sem
ég skrifaði um í Englunum.
Ég var að skrifa mig inn í
heim sem gat verið mjög erf-
itt að festa hendur á.“
Einar segir of snemmt að
gera sér grein fyrir hvaða
þýðingu verðlaunin komi til
með að hafa fyrir hann í fram-
tíðinni. „Þessi verðlaun hafa
haft mismikla þýðingu fýrir
fyrri verðlaunahafa og ég tel
að það velti töluvert á bókinni
og höfundinum hver eftirköst-
in verða hverju sinni.“ Einar
segir að stefnt sé að útgáfu
á Englum alheimsiris á
dönsku og ensku á þessu ári
og þykir ekki ólíklegt að verð-
launin komi til með að ýta
undir þau áform. „Útgáfuá-
ætlanir geta hins vegar alltaf
raskast þannig að það borgar
sig ekki að hafa hátt um slíka
hluti fyrr en fuglinn er í
hendi.“
Breytir engu um áform
Einar kveðst alltaf hafa
verið sáttur við sína stöðu á
ritvellinum; hlutirnir hafi allt-
af gengið samkvæmt ein-
hveijum örlögum. Hann hefur
tamið sér ákveðin vinnubrögð
sem hann sér enga ástæðu til
að virða að vettugi. „Ég hef
alltaf hugsað um að vinna vel
og skila mínum verkum; vinn
yfirleitt fullan vinnudag á
hveijum einasta degi og von-
ast til að svo verði áfram. Ég
held að verðlaunin breyti
einnig litlu um þau áform sem
ég hafði á pijónunum í ritlist-
inni. Þetta er hins vegar góð
búbót og gerir það að verkum
að maður getur hugsað til
lengri tíma í einu.“
Einar segir að íslenskar
bókmenntir séu jafnt og þétt
að sækja í sig veðrið á hinum
Norðurlöndunum. „Stað-
reyndin er sú að síðustu tíu
til fimmtán árin hefur þýðing-
arsamstarf á milli Norður-
landanna færst mjög í aukana
og ég held að mér sé óhætt
að segja að áhugi á íslenskum
bókmenntum sé að aukast á
hinum Norðurlöndunum. Fólk
virðist sjá eitthvað í þeim sem
er öðruvísi."
Fengið ágæta kynningu
Einar hefur því þegar látið
að sér kveða á norrænum
bókmenntamarkaði en flest
skáldverk hans hafa verið
þýdd á dönsku, sænsku og
norsku. Hann hefur því fengið
ágæta umfjöllun ytra en von-
ast þó til að verðlaunin geti
styrkt stöðu hans enn frekar.
„Ég hef fengið ágæta kynn-
ingu innan þess sem ég kalla
„hið menningarlega um-
hverfi“; það er hins vegar
akkur fyrir alla höfunda að
ná til hinna sem ekki hafa
brennandi áhuga á bókmennt-
um. Hafa ber þó í huga að
það liðu 500 ár frá því að
Islendingasagnaritararnir
komust út fyrir landsteinana.
Þetta er því hægfara en seig-
fljótandi ferli.“
Einar er þó sannfærður um
að sterkasta vígi íslenskra rit-
höfunda sé og eigi að vera
markaðurinn hér heima.
„Maður er alltaf að skapa ís-
lenskar bókmenntir sem eru
fyrst og fremst ætlaðar ís-
lendingum. Það er hins vegar
mjög mikilvægt að komast í
samræður við önnur málsvæði
og fá viðbrögð annars staðar
frá. Ég hef nefnilega alltaf
haldið því fram að alþjóðleik-
inn sé fólginn í hinu stað-
bundna og að fólk úti í heimi
sæki í okkar bókmenntir
vegna þess að við erum að
fjalla um veruleika sem er
öðruvísi en þeirra eigin þótt
samhljómurinn sé til staðar.
Spurningin snýst eiginlega
um það hversu mikið af heim-
inum þú getur dregið inn í
þitt litla umhverfi; því smærra
sem það er því meiri spenna
fylgir."
Niðurstaða fyrri bóka
Einar gaf sér góðan tíma
til að skrifa Engla alheimsins
en í bókinni fjallar hann um
viðkvæmt efni, geðsýki.
„Englarnir voru eins og flest-
ar mínar bækur lengi að vaxa
inni í mér. Ég hafði gert
áhlaup að ýmsum þáttum en
svona bók er lengi að mótast
sem heild. Sá heimur sem býr
í bókinni hafði búið með mér
lengi. Ég kynntist honum svo-
lítið í gegnum bróður minn
heitinn, en bókin er tileinkuð
honum.“
Einar lítur á Engla al-
heimsins sem nokkurs konar
niðurstöðu fyrri bóka sinna.
Hún sameini ljóðrænan og
beinan frásagnarhátt. „Þessi
bók einkennist töluvert mikið
af einhveiju nöktu raunsæi
en mér finnst hins vegar allt-
af einhver Ijóðræna búa í
henni líka.“
Einar Már Guðmundsson
er fimmti íslendingurinn sem
hlýtur Bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs; hinir eru
Ólafur Jóhann Sigurðsson,
Snorri Hjartarson, Thor Vil-
hjálmsson og Fríða Á. Sigurð-
ardóttir.
Múrarnir
sem aldrei
hrynja
BOKMENNTIR
Bókmcnntavcrðlaun
Norðurlandaráðs
EINAR Már Guðmundsson fær bókmenntaverð-
laun Norðurlandaráðs 1995 fyrir skáldsöguna
Engla alheimsins. Verðlaunaupphæð 350.000
danskar krónur.-
ENGLAR alheimsins eftir Einar Má Guðmunds-
son mörkuðu viss tímamót í skáldsagnagerð hans.
Raunsæisstíll sem hófst með Rauðum dögum 1990
náði þroska og hann snéri að mestu baki við stíl
fyrstu skáldsagna sinna, Hinni myndríku framsetn-
ingu sem stundum nálgaðist ljóðrænu.
Annað sem gerir Engla alheimsins öðruvisi en
hinar skáldsögurnar er að fyndnin víkur fyrir kímni
og frásögnin er alvörugefnari og sárari en áður.
Englar alheimsins er allra síst erfið bók aflestrar.
Það er létt yfir henni þrátt fyrir alvöruna. Við vit-
um að skáldsagan er byggð á ævi og örlögum
bróður höfundarins sem átti við geðsjúkdóm að
stríða.
Bróðirinn getur ekki aðlagast umhverfi sínu og
það má velta því fyrir sér hvort hann velur geðveik-
ina sem lausn, flótta frá því sem aðrir telja eðli-
legt eða hvort hann fær engu um það ráðið sjálfur.
Einar Már sýnir í skáldsöguni hve bilið er mjótt
á milli hins sjúka og þess sem á að heita heilbrigður.
Sagan er samtímalýsing og speglar ýmis hita-
mál samtímans og litla þjóð meðal hina stærri.
Hún segir líka frá því hvernig Reykjavík breytist
í borg og frá upprunanum sem er í sveitalífinu.
Einar Már segir hispurslaust frá því sem ekki
er vandalaust að gera opinbert. Hann skrifar af
einlægni og einlægni er áberandi í fari söguhetj-
unnar. Hún er fædd sama dag og ísland gekk í
Nato 30. mars 1949. Söguhetjan man þegar Berlín-
armúrinn hrundi, ekki vegna þess að henni fýndist
hrun hans skipta máli heldur að það fékk hana til
að hugsa eftirfarandi: „Þessi múr getur hrunið en
múramir milli mín og heimsins hrynja aldrei; þeir
standa óhagganlegir og traustir, jafnvel þói enginn
sjái þá með berum augurn."
Undir fullu tungli
Englar alheimsins er engin drengjasaga, en
varðveitir bernskuna með lýsingu sinni á manni
sem bæði veit og veit ekki. Hann hefur ferðast
undir fullu tungli { heimi órasinna.
Það sama gerir höfundurinn. Hann freistar þess
að láta lesandann finna og skynja vægðarlausan
veruleik sem er ekki aðeins til í hugarheimi sjúks
manns heldur hluti af lífi allra. í stuttu máli
mætti spyija: Hver er heilbrigður, reiðubúinn til
að bregðast rétt við þeim múmm sem umkringja
nútímamanninn. Er það kannski hinn sjúki?
Nú þegar Englar alheimsins hafa fengið bók-
menntaverðlaun Norðurlandaráðs er það hluti af
sigurgöngu höfundarins sjálfs, áfangi í lífi hans
og þroska og sannar enn á ný að íslenskar samtíma-
bókmenntir njóta álits og eru taldar skipta máli.
Jóhann Hjálmarsson
Marmaris on Kos
i fyrsta slnn í lioði hjá islenskri ferðaskrifsíSfu með ísienskum
fararstjóra á verði venjulegrar sölarlandaferðar.
Kos
er draumaeyja allra ferðalanga, töfraheimur sem er grískari en allt sem er grískt.
BROTTFARARDAGAR: 21., 28. maí; 4. júní; 6., 13., 20., 27. ágúst; 3. september.
Marmarls á Tyrklandsströndum hefur allt að bjóða sem sólþyrstir íslendingar
geta óskað sér og að auki heilan menningarheim með glæstum fornminjum og merkri sögu.
BROTTFARARDAGAR: 25. maí; 1., 8. júní; 3., 10., 17. ágúst.
Meðalverö frá;
Marmarls |R8 2fi3 kK*
r á mann m.v. hjón og 2 liörn,,
Ný lönd Qfrir stafni"
Með einkasamniiiiji við Sgies og Tjæreliorg
gefast njiir ferðamöguleikar.
-Þar sem er gaman liar erum viö.
Tjœreborg
f [X j \))v 4 *lnnifaliö: flug, gisting og flugvallarskattar.
Muniö að bóka fyrir 13.fehrúar
_ /íMrval-útsýn
Lcígmúla 4: sími 569 9300,
Hafnarfirdi: stmi 565 23 66, Keflavtk: sími 11353.
Selfossi: sími 21666, Akureyri: stmi 2 50 00
- og hjá umboðsmSnnum um land alll.