Morgunblaðið - 02.02.1995, Blaðsíða 26

26 FIMMTUDAGUR 2. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 2. FEBRÚAR 1995 27
+
Jltotgtsnftljifeffe
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SKYRSLA SAM-
KEPPNISRÁÐS
SKÝRSLA Samkeppnisráðs um stjórnar- og eignartengsl í
íslensku atvinnulífi liggur nú fyrir. í skýrslunni er m.a.
bent á að eitt til fjögur fyrirtæki séu iðulega leiðandi í atvinnu-
lífinu og merki séu um að í atvinnulífinu myndist fyrirtækja-
blokkir, þar sem fyrirtæki tengjast eigna- eða stjórnunarlega.
Veltir Samkeppnisráð upp þeirri spurningu hvort hér á landi
sé að finna alvarleg einkenni hringamyndunar, óæskileg tengsl
eða valdasamþjöppun, sem geti takmarkað samkeppni eða
hindrað frjálsa þróun viðskipta.
Flestar þær upplýsingar, sem fram koma í skýrslunni, eru
ekki nýjar af nálinni. Morgunblaðið hefur á undanförnum árum
ítrekað vakið athygli á þeim vísi að fákeppni og hringamyndun
sem er að finna í íslensku viðskiptalífi og varað við þessari
þróun. Þá hefur blaðið hvatt til þess að sett verði löggjöf, sem
marki viðskiptalífinu ákveðinn ramma í þessum efnum.
Nýsett lög um hlutafélög koma að hluta til á móts við þess-
ar kröfur en þar er kveðið á um sanngjarnari aðferðir við stjórn-
arkjör í fyrirtækjum er eiga m.a. að tryggja hag smærri hlut-
hafa betur en áður.
Hins vegar skortir enn sárlega reglur sem tryggja rétt minni-
hluta hluthafa þegar einn aðili kaupir ráðandi meirihluta í fyrir-
tæki. í sumum nágrannaríkjum okkar eru í gildi reglur, sem
skylda menn til að gera tilboð í öll hlutabréf fyrirtækisins á
sama verði við slíkar aðstæður. Þar með er tryggt að réttur
minnihlutans er ekki fyrir borð borinn.
Þessi sjónarmið hafa ítrekað komið upp hér á landi, nú síð-
ast vegna umræðu um sölu Akureyrarbæjar á ráðandi hlut í
Útgerðarfélagi Akureyrar.
Skýrsla Samkeppnisráðs varpar vissulega ekki neinu nýju
ljósi á þennan vanda íslensks viðskiptalífs. Hún er aftur á
móti verðmæt samantekt á tengslum fyrirtækja og valdasam-
þjöppun á íslandi.
SENDIRÁÐIÐ í LONDON
RÍKISENDURSKOÐUN hefur tekið saman ítarlega skýrslu
um bókhald og fjárreiður sendiráðs íslands í Lundúnum,
og þá sérstaklega þá þætti, sem snúa að starfi menningarfull-
trúa sendiráðsins. Þá ályktun má draga af niðurstöðum Ríkis-
endurskoðunar, að sendiráðið í London sé svo lítil starfseining,
að hún hafi ekki haft bolmagn til þess að halda utan um þau
stórauknu umsvif, sem fylgdu starfi menningarfulltrúans. Starf-
andi sendiherra á hverjum tíma er ábyrgðarmaður viðkomandi
sendiráðs eins og Ríkisendurskoðun bendir á og því augljóst,
að hann ber ábyrgð á því, sem miður fer, ekkert síður en því,
sem vel er gert.
Umsvif menningarfulltrúans hafa bersýnilega verið mikil.
En frágangur hans á fylgiskjölum hefur ekki verið sem skyldi
og nákvæmni í meðferð rekstrarfjár mátt vera meiri. Á hinn
bóginn er eyðsla umfram heimildir sennilega ekki meiri en sem
nemur um tveimur milljónum króna, miðað við þær upplýs-
ingar, sem fram koma í skýrslu Ríkisendurskoðunar. Það er
að sjálfsögðu ekki viðunandi en síður en svo einsdæmi í ís-
lenzka stjórnkerfinu.
Jafnframt er ljóst, að kynning á íslenzkri menningu og verk-
um íslenzkra listamanna hefur líklega aldrei verið meiri í Bret-
landi. Skýrsla Ríkisendurskoðunar á að leiða til þess, að bók-
hald sendiráðsins komizt í betra horf og að menningarfulltrú-
inn gæti þess í störfum sínum að hlíta settum starfsreglum.
Reynslan af störfum hans á sviði menningarmála er hins vegar
vísbending um, að kynning á íslenzkri menningu eigi að verða
ríkari þáttur í starfi íslenzkra sendiráða í framtíðinni.
REYKJALUNDUR
50ÁRA
EIN AF MERKARI heilbrigðisstofnunum landsins, Reykja-
lundur, fagnaði fimmtíu ára starfsafmæli 1. febrúar sl.
Framan af var starfsemin á Reykjalundi heiguð baráttunni
gegn berklum. í dag er er hún tvíþætt. í fyrsta lagi endurhæf-
ing sjúklinga, einkum á hjarta-, lungna-, miðtaugakerfis-, gigt-
ar-, geð-, verkja-, hæfingar- og næringarsviðum. í annan stað
umfangsmikill iðnrekstur til að mæta vinnuþörf fólks sem ekki
á greiða leið inn á almennan vinnumarkað.
Reykjalundur er í eigu Sambands íslenzkra berklasjúklinga.
Þar er rekin gagnmerk og þörf starfsemi, sem skilað hefur
þúsundum endurhæfðra einstaklinga út í samfélagið í tímans
rás og aðlagað sig nýjum þörfum með lofsverðum hætti. Stofn-
un af þessu tagi á skilinn velvilja almennings og stuðning samfé-
lagsins.
TILVISANAKERFIÐ
S'
igfús Jónsson greindi frá því
að samkvæmt fjárlögum
1995 nemi kostnaður við heil-
brigðiskerfíð án trygginga-
kerfisins um 30 milljörðum króna.
Þetta jafngildi 112 þúsund krónum á
hvem íslending á ári, eða 448 þúsund
krónum á ári á fjögurra manna fjöl-
skyldu. Ekki sé undarlegt að stjóm-
völd vilji bæði hafa tögl og hagldir
hvemig þessum fjármunum sé varið,
til að tryggja að það nýtist sem best.
Hann vitnaði í kanadíska bók sem
kom út seinasta sumar og segir að
heildarkostnaður við kerfí þar sem
læknum sé greitt fyrir hvert einasta
læknisverk, eins og algengt sé á ís-
landi, sé að öllu jöfnu 20-40% hærri
en væri það ekki við lýði. í Winnipeg
hafi heimilislæknum fjölgað um 66%
á milli áranna 1971 og 1981, en mann-
fjöldinn aðeins fjölgað um 10% á sama
tíma. Tekjur heimilislækna þar hafi
hins vegar hvorki minnkað né komum
til þeirra fækkað.
„Á meðan þjóðfélagið er með lækna
á afkastahvetjandi launakerfí, að-
gangur almennings að þessu kerfí er
nánast ótakmarkaður og læknar hafa
ótakmarkaðan aðgang að því að vísa
á dýra kostnaðarliði eins og lyf og
röntgenrannsóknir o.fl., verður þetta
kerfí jafn hrikalega dýrt og raun ber
vitni,“ sagði Sigfús.
Hann kvaðst telja það óheppilegt
kerfí að maður sem vinni verkið, meti
sjálfur umfang þess og tók skólatann-
lækningar sem dæmi. Skólatannlæknar
rannsaki tennur bama og ákveði upp
á eigin spýtur hvemig staðið skuli að
viðgerðum á þeim. „Enda er það ekki
skrýtið að skólatannlækningar séu
gríðarlega dýrar, þótt búið sé að taka
aðeins á þeim, og lendir kostnaður á
endandum á okkur sem skattgreiðend-
um. Það þarf ekki að ræða það hver
afkoma þeirra er sem stunda lyfsölu,
hún er með þvílíkum endemum að það
eí ekki hægt að sætta sig við það,“
sagði hann.
Grunnlaun of lág
Sigfús kvaðst telja gmnnlaun
heilsugæslulækna tiltölulega lág, en
síðan fái þeir vissa upphæð fyrir hveija
heimsókn, sem þýði mjög afkasta-
hvetjandi launakerfi. í gangi séu við-
ræður um að auka vægi fastra launa,
sem væri breyting til batnaðar ef hún
yrði að veruleika. Ákveðið vandamál
hér á landi sé að föst laun lækna,
hvort sem um er að ræða heilsugæslu-
lækna eða sjúkrahúslækna, séu al-
mennt mjög lág. Kerfið ætli þeim að
hækka laun sín með læknisverkum.
Hann telji að við stjórnvöld fyrri ára
sé að sakast, fyrir að hafa ekki skoð-
að þessi mál í samhengi. Miðað við
það sem gerist í nágrannalöndum okk-
ar séu laun lækna hérlendis smámunir
einir. „Þegar heimurinn er allur að
opnast og alþjóðlegur samanburður
að verða meiri, er það nokkurt vanda-
mál að ein starfsstétt skuli vera há-
launastétt á íslandi, en láglaunastétt
í alþjóðlegum samanburði. Þetta getur
þýtt að erfitt sé fyrir okkur að halda
færu fólki í þessari stétt hér á íslandi."
Dæmi um misnotkun
Fyrirfram úrelt
eða leið til að draga
úr misnotkun?
Bandalag starfsmanna ríkis og bæja efndu til opins fundar
——— ^
um tilvísanakerfið á mánudag, þar sem Halldóra Olafsdótt-
ir, geðlæknir, Katrín Fjeldsted, heilsugæslulæknir, Sigfús
Jónsson, aðstoðarmaður heilbrigðisráðherra, og Sverrir
_ — -
Bergmann, formaður Læknafélags Islands, ræddu kosti
kerfisins og galla.
Hann sagði dæmi um það hjá
Tryggingastofnun að einstaklingur,
sem býr við alvarlegan geðsjúkdóm,
hafi farið í 100 viðtalstíma á ári hjá
geðlækni. Hann sem skattgreiðandi
sé ekki tilbúinn að greiða geðlækni
fyrir slíkt. „Geðlæknirinn er að mis-
nota aðstöðu sína með því að skammta
sér fé úr opinberum sjóðum. Það hlýt-
ur að vera hægt að ná
jafngóðum árangri með
ódýrari hætti.“
Hann kvaðst einnig
þekkja þess dæmi að
sérfræðingar sem starfi
á sjúkrahúsum reki
einkastofur, meðhöndli
sjúkling á fyrrnefnda
staðnum og vísi honum
síðan á stofu sína, í stað
þess að láta hann sækja göngudeild.
„Á meðan sjúklingurinn kemur á
göngudeild er læknirinn þar að vinna
fyrir fastakaupi sínu, en ef hann vís-
ar honum á stofu, getur hann sent
reikning á Tryggingastofnun ríkisins.
Á síðastliðnu ári var stofnað einkafyr-
irtæki í röntgenmyndatöku í Domus
Medica sem heitir Læknisfræðileg
myndgreining hf.. Læknar eiga hlut
í þessu fyrirtæki. Kostnaður við rönt-
genmyndir jókst um 100 milijónir
króna á seinasta ári. Það þarf enginn
að segja mér að sá kostnaður sé til
kominn vegna svo mikilla nýrra þarfa
á röntgenmyndum. Þarna er um við-
skipti að ræða og þarna verðum við
að grípa inn í,“ sagði Sigfús.
Hann kvað tihnsanakerfíð hugsað
fyrst og fremst til að draga úr heim-
sóknum til sérfræðinga og koma í veg
fýrir að sérfræðingar á sjúkrahúsum
geti vísað fólki til sín á stofu út í bæ.
Með því að draga úr komum til sér-
fræðinga, sé einnig dregið úr lyfjagjöf-
um, röntgenmyndatöku o.fl. Sigfús
kvaðst jafnfram telja að herða þurfi
viðurlög hjá TR við misnotkun á kerf-
inu og sagðist í raun telja
að „ef vel ætti að vera,
„Tilvísanakerfi til Þyrft’ að vera einhvers
afí Hracra íír hpim- konar -.kvótakerfí“ við
ao araga ur neim ]ýði Kerfinu mynd] ]{ða
SÓknum tll serfræð- ágætlega ef þeir sem
inga og koma í veg hafa stofurekstUr gerðu
fyrir misnotkun“
ekkert annað og væru
ekki með hagsmuni ann-
ars staðar, t.d. á sjúkra-
húsum,“ sagði hann.
Ekki til hagsbóta
Halldóra Ólafsdóttir, geðlæknir,
sagði að með tilvísanakerfinu væri t.d.
geðlæknum skylt að sendá heimilis-
læknum trúnaðarupplýsingar um við-
komandi sjúklinga sína, sjúkdóms-
greiningu og meðferð. Furðu algengt
sé að sjúklingar vilji ekki að heimilis-
læknar hafí aðgang að þessum upplýs-
ingum, og neiti því að þær séu sendar.
Sjúklingur sé þá hugsanlega skil-
greindur geðveikur án frekari skýr-
inga í skrám heilsugæslustöðvarinnar
og jafnvel vandræðagripur fyrir að
neita. Þetta sé hvorki til hagsbóta
fyrir sjúklinga né samskipti lækna.
Halldóra segist sjálf ekki hafa neina
fjárhagslegra hagsmuna að gæta í til-
vísanakerfí, það hafí eingöngu meiri
skriffinnsku í för með sér. Tilvísana-
kerfið sé hins vegar skref aftur á bak
sjúklinganna vegna, og skerði aðgang
þeirra að hentugri læknisþjónustu.
Sjúklingar þeir sem við hana hafi
rætt, séu verulega áhyggjufullir vegna
tilvísanakerfísins og þyki þung spor
að ganga fyrst til heimilislæknis sem
þeir þekki kannski lítið og endurtaka
sömu sögu og þeir hafi áður rakið.
Áformaðar undantekningar á tilvís-
anakerfinu fyrir t.d. augnlækna taldi
Halldóra óeðlilegar, og varpaði fram
þeirri spurningu hvort að sömu undan-
tekningar ættu ekki t.d. að gilda fyrir
kvensjúkdómalækna, eyðnilækna o.fl.
sérfræðinga.
Karp eykur ekki traust
Katrín Fjeldsted, heimilislæknir,
kvaðst telja karp lækna í fjölmiðlum
ekki til þess fallið að auka traust al-
mennings á þeim. Hún minnti á að
sérfræðingar í heimilislækiiingum séu
velflestir með 12 ára nám í lækn-
isfræði að baki, og því skjóti skökku
við að stilla sérfræðingum og heimil-
islæknum upp sem andstæðum.
Katrín sagði að auk hefðbundinna
verkefna leiðbeini heimilislæknar
sjúklingum sínum um myrkviði heil-
brigðiskerfisins og í mjög mörgum til-
vikum sé ekki vanþörf á. Hún sagði
að sjúklingi sé það ekki alltaf að skapi
að vera sendur áfram til sérfræðings,
og sumir líti á það sem svik og spyrja
hvort heimilislæknirinn geti ekki ann-
ast meðferðina alfarið sjálfur. Vert sé
að hafa í huga að biðtími á stofu hjá
sérfræðingi geti numið 1-3 mánuðum.
Fé sem sparast
nýtt í annað
Katrín kvaðst sátt við íslenska heil-
brigðiskerfið, en hún vildi þó gjarnan
að hægt væri að lækka kostnað því
samfara ef þjónusta væri óbreytt. Úm
27% af heildarútgjöldum _______
ríkisins renni til heil-
brigðisþjónustu, sem
hækki upp í um 40% ef
tryggingamálum er
bætt við, eða alls 8,6%
af landsframleiðslu.
Þetta hlutfall af lands-
framleiðslu sé mun
minna í mörgum sam-
bærilegum löndum. Hún
telji að spara megi á þessu sviði.
„Ég er ekki endilega að segja að
þessir íjármunir eigi að fara út úr
heilbrigðiskerfinu, það má líka hugsa
um þá forgangsröð sem við viljum
hafa. Getum við nýtt þessa fjármuni
betur, t.d. til að stytta biðlista eftir
gerviliðaaðgerðum, auka slysa- og for-
varnarstarf eða bæta tækjabúnað á
sjúkrahúsum, svo fátt eitt sé nefnt.
Þó heildarsparnaður næmi ekki
meiru en 2,5%, myndi það þýða 750
milljóna króna sparnað á ári,“ sagði
Katrín.
Sverrir Bergmann, formaður
Læknafélags íslands, greindi frá því
að íslenskir læknar eru 1.400 talsins.
Þar af eru 400 læknar erlendis; 100
þeirra til frambúðar, 200 í námi og
100 sem eru tilbúnir að koma heim
en standi ekki örugglega verk til boða.
Um 1.000 læknar starfí hérlendis, þar
af um 150 aðstoðarlæknar sem teljist
enn vera í námi. Af 850 læknum sem
þá standa eftir, séu nálægt 150 heimil-
islæknar og 700 sérfræðingar.
Óverulegur
sparnaður
Sverrir kvaðst telja að helsti ágrein-
ingurinn um tilvísanakerfið snúist um
hvort breytingin hafi í för með sér
betra og faglegra kerfí en verið hefur
til þessa. Læknar verði að treysta
stjórnvöldum varlega, enda vaki ekki
fyrir þeim að búa til faglegra kerfí,
aðeins að spara peninga. Hann minnti
á að í fjárlögum ársins 1995 sé ákveð-
ið að spara 100 milljónir króna í sér-
fræðilæknisþjónustu með tilkomu til-
vísanakerfís, sem feli í sér umtalsverða
breytingu á skipulagi heilbrigðisþjón-
ustu. Óvenjulegt megi teljast að slíkt
sé gert með ákvörðunum í fjárlögum
en ekki að undangenginni athugun á
þáttum málsins, umræðu um þá og
kynningu.
„Við skulum fyrst líta á ijárhags-
hliðarnar og horfa til ársins 1993, en
þaðan höfum við lokatölur. Þá fóru
1.400 milljónir króna til sérfræðiverka
utan stofnana, 400 milljónir af þessari
upphæð runnu til heimilislækna og
vart mun sú upphæð lækka með þeim
auknu umsvifum þeirra sem leiða
munu af tilvísanakerfinu. 400 af þess-
um milljónum fóru til rannsókna. Þessi
upphæð lækkar því aðeins að dregið
verði úr því að senda fólk til nauðsyn-
legra rannsókna og það er mjög ósann-
gjarnt að ætla heimilislæknum slíkt
hlutskipti; hámenntaðri stétt sem hlýt-
ur að vinna á faglegum forsendum.
Til augnlækna fóru 120 af þessum
milljónum og breytist lítið, því að til
augnlækna þarf ekki tilvísanir. Eftir
standa 480 milljónir og af þeirri upp-
hæð á að spara 100 milljónir, eða
nálægt 20%. Það verður hver að svara
fyrir sig hvort líklegt sé að slíkur
árangur náist,“ sagði Sverrir.
„Tilvísanakerfið sparar ekkert nema
að heimilislæknar vísi fólki ekki áfram
um kerfið eða sendi það ekki í rann-
sóknir. Hvorugt mun gerast í nokkrum
þeim mæli sem máli skiptir. Niðurstað-
an er sú að tilvísanakerfíð er ekki leið
til sparnaðar, að minnsta kosti ekki
hér á landi. Það mun ekki breyta heild-
arlaunagreiðslum til lækna, nema þá
til aukningar, en það mun breyta
launadreifíngunni milli lækna innbyrð-
is, milli einstakra sérgreina og kannski
milli sérfræðinga og heimilislækna."
Útgjöld vegna
sérfræðinga lækkað
Sverrir gagnrýndi síðan málflutning
þeirra sem segja íslenskt heilbrigði-
skerfi eins og „opinn krana“, þar sem
sérfræðingar komi frá námi, hefji
rekstur og skrifí reikninga á kostnað
Tryggingastofnunar ríkisins. Sann-
leikurinn sé sá að útgjöld vegna sér-
fræðilæknisþjónustu síðastliðin þijú
ár hafi ekki aukist heldur minnkað.
Komum til sérfræðinga hafi ekki íjölg-
að þrátt fyrir aukningu í stéttinni,
heldur fækkað. Gjald fyrir hveija
heimsókn til sérfræðings hafí lðekkað.
„Hver sjúklingur kemur innan við
tvisvar á ári til sérfræð-
ings að meðaltali vegna
sama sjúkdóms. Frá-
sagnir af frávikum eru
ekki annað en dæmalaus
málflutningur sem hefur
ekkert með heildar-
myndina að gera. Hið
rétta er auðvitað að
markaðurinn, sem mér
þykir leitt að nefna svo
„Tilvísanakerfið er
ekki leið til sparn-
aðar, að minnsta
kosti ekki hér
á íslandi“
í þessu samhengi, er mettaður og fyr-
ir löngu komið á jafnvægi."
Sverrir minnti á að sérfræðilækn-
isþjónusta kostar 1,6% af heildarút-
gjöldum til heilbrigðisþjónustunnar á
ári. Líklegur sparnaður væri því
stærri þáttum þjónustunnar.
Sverrir sagði að tilvísanakerfíð væri
úrelt kerfi, því að fólki væri trey-
standi til að velja sér rétta leið um
heilbrigðiskerfið og liðin tíð væri að
læknar „ættu“ sjúklinga sína.
Afkoma ríkissjóðs á árinu 1994 liggur fyrir
Halli 2,2 milljörðum
minni en í fjárlögiim
Afkoma ríkissjóðs varð
betri á síðasta ári en
RIKISFJARMAL 1986-95
áætlanir fjárlaga gerðu
ráð fyrir. Astæðan er
sú að tekjur ríkissjóðs
jukust talsvert umfram
útgjöldin og munar
þar rúmum 2,2 milljörð-
um króna.
29% af VLF
TEKJUR ríkissjóðs á síðasta
ári urðu tæplega 5,5 millj-
örðum króna hærri en
áætlanir íjárlaga gerðu
ráð fyrir og útgöldin urðu einnig
hærri eða sem nemur rúmlega 3,2
milljörðum króna. Halli ríkissjóðs á
árinu 1994 var því minni en gert
var ráð fyrir í fjárlögum eða 7,4
milljarðar króna samanborið við 9,6
milljarða króna í fjárlögum, en það
er í fyrsta skipti frá árinu 1984 sem
hallinn er minni en reiknað er með
á fjárlögum. Hrein lánsfjárþörf
ríkissjóðs og tengdra aðila varð
einnig minni en áætlanir gerðu ráð
fyrir og munar þar um fímm millj-
örðum króna.
Þessar upplýsingar komu fram á
blaðamannafundi sem Friðrik Soph-
usson, fjármálaráðherra, efndi til í
gær um afkomu ríkissjóðs í fyrra.
Friðrik sagði að þessi niðurstaða
væri mjög ánægjuleg, ekki síst þar
sem hún væri mun betri en menn
hefðu gert sér vonir um. „Auðvitað
ber að þakka það fyrst og fremst
auknum tekjum vegna þess að af-
koma þjóðarbúsins batnaði á síðast-
liðnu ári, en jafnframt er ástæðan
sú að okkur hefur tekist að draga
markvisst úr útgjöldum," sagði
Friðrik. Hann benti einnig á að
umsvif ríkisins og tengdra aðila á
lánamarkaði hefðu dregist verulega
saman og hefðu verið fimm milljörð-
um króna minni á síðasta ári en
áætlað hefði verið.
Heildartekjur
109,6 milljarðar
Innheimtar tekjur ríkissjóðs á
árinu 1994 voru 109,6 milljarðar
króna, en í fjárlögum var gert ráð
fyrir að tekjurnar yrðu 104,1 millj-
arður. Munurinn miðað við fjárlög
eru tæpir 5,5 milljarðar króna og
tekjurnar eru tæpum 6,4 milljörðum
króna hærri en á árinu 1993. Megin-
skýringin á þessari tekjuaukningu
er betri afkoma þjóðarbúsins á síð-
asta ári en áætlanir gerðu ráð fyr-
ir. Þannig jókst kaupmáttur ráðstöf-
unartekna heimilanna um tæpt 1%
í stað þess að dragast saman um
3% eins og spáð hafði verið. Þetta
leiddi til þess að einkaneysla jókst
um 2% á síðasta ári í stað þess að
dragast saman um 1,5% eins og
gert var ráð fyrir í forsendum fjár-
laga.
Þetta leiddi til þess að skatttekjur
jukust frá því sem ráð var fyrir
gert bæði frá áætlun fjárlaga og frá
árinu 1993. Tekju- og eignaskattar
urðu rúmum 1.800 milljónum króna
hærri en reiknað var með í fjárlög-
um og 2,8 milljörðum hærri en á
árinu 1993. Þá voru tekju- og eigna-
skattar 20,3 milljarðar króna, en í
fyrra voru þeir tæpir 23,2 milljarðar
króna. Tekjur af óbeinum sköttum
urðu einnig verulega hærri en áætl-
anir gerður ráð fyrir. Samtals var
áætlað að þeir skiluðu tæpum 75,4
milljörðum króna í fyrra en niður-
staðan varð 78,5 milljarðar og mun-
ar rúmlega 3,1 milljarði króna.
3,5% af VLF
3,0
Halli ríkissjóðs
1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995
10% af VLF
Lánsfjárþörf
ríkissjóðs
6
4
2
0

Sjóðir og stofnanir
Ríkissj. og byggingarsj.
Il I ill
1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995
Mestu skiptir að tekjur af virðisauk-
skatti dragast ekki saman um 1.600
milljónir í fyrra vegna lækkunar
virðisaukaskatts af matvælum eins
og fjárlög gerðu ráð fyrir. í staðinn
aukast tekjurnar um rúmar 400
milljónir frá árinu 1993 og eru 40,9
milljarðar í fyrra í stað 40,5 millj-
arða 1993. Aðrir skattar og gjöld
gefa af sér um einn milljarð króna
umfram áætlanir fjárlaga. Þá skil-
uðu vaxtatekjur um 700 milljónum
króna umfram áætlanir fjárlaga.
Hlutfall skatttekna af vergri lands-
framleiðslu er 23,6% en var 23,4%
á árinu 1993.
Gjöldin 117 milljarðar
Heildarútgjöld ríkissjóðs í fyrra eru
117 milljarðar króna, en í fjárlögum
var gert ráð fyrir að þau yrðu 113,8
milljarðar króna. Fram kemur að
útgjöldin hafi lækkað um 5,5 millj-
arða króna að raungildi frá árinu
1991. Gjöld sem hlutfall af Iands-
framleiðslu voru 27,2% í fyrra en
hlutfallið 1991 var 28,4%. Almenn
rekstrargjöld á síðasta ári voru 45,4
milljarðar og er það tæplega tveim-
ur milljörðum meira en ráð var fyr-
ir gert í fjárlögum. Um 500 milljóna
króna kostnaðarauki er vegna
ýmissa kjarasamninga, úrskurða og
fleira á árinu og hins vegar voru
framlög til sjúkrahúsa aukin um 700
milljónir vegna uppsafnaðs
rekstrarhalla fyrri ára og til þess
að stuðla að sameiningu sjúkrahúsa
í Reykjavík.
Rekstrartilfærslur námu 45,1
milljarði sem er einum milljarði
króna umfram fjárlög. Skýrist það
einkum af viðbótargreiðslum til líf-
eyris- og sjúkratrygginga upp á
1.300 milljónir, en fyrirhugaður
sparnaður í sjúkratryggingum gekk
ekki eftir auk þess sem ákvörðun
um eingreiðslur lífeyristrygginga
hækkaði útgjöldin um 3-400
milljónir. Á móti kemur að greiðslur
tjl Atvinnuleysistryggingasjóðs og
Ábyrgðarsjóðs launa urðu minni en
áætlað var.
7,5 milljarðar til
Byggingarsjóðs ríkisins
Ennfremur kom fram að hrein
lánsfjárþörf A-hluta ríkissjóðs nam
14,8 milljörðum króna á síðasta ári
sem er um þremur milljörðum króna
meira en ráð var fyrir gert. Það
skýrist af því að ríkissjóður útveg-
aði Byggingarsjóð ríkisins að veru-
legu leyti lánsfjármagn á síðasta
ári eða sem nemur samtals um 7,5
milljörðum króna. Að því undan-
skildu var lánsfjárþörf ríkissjóðs
þremur milljörðum króna minni en
áætlað var. Hrein lánsfjárþörf ríkis-
sjóðs og tengdra aðila var 18 millj-
arðar króna og er það fímm milljörð-
um króna minna en áætlað var.
Lánsfjárþörfin var 4% af landsfram-
leiðslu í fyrra og samkvæmt því sem
kom fram á fundinum þarf að fara
aftur til ársins 1986 til að finna
jafn lágt hlutfall. Erlend lántaka
nettó var 6,5 milljörðum meiri er
ráð var fyrir gert og innlend lántaka
3,6 miilljörðum minni en áætlanir
gerðu ráð fyrir.
„Ég tel að það skipti miklu máli
á næstu árum að halda áfram á
þessari braut að nýta auknar tekjur
til að draga úr halla ríkissjóðs. Ég
held að það hljóti að gerast því það
er almennur og vaxandi skilningur
á því að það er ekki hægt að reka
ríkissjóð endalaust með halla. Þess
vegna ber okkur skylda til að nýta
efnahagsbatann til þess að eyða
hallanum og síðan að greiða niður
skuldir ríkisins. Ef við gerum það
ekki leiðir það óhjákvæmilega til
skattahækkana í framtíðinni,“
sagði Friðrik Sophusson ennfrem-
ur.