Morgunblaðið - 04.02.1995, Page 24

24 LAUGARDAGUR 4. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Nístandi
fyndinn
sársauki
KRISTBJÖRG Kjeld, Pálmi Gestsson og Ólafía Hrönn Jónsdóttir
í hlutverkum Möllu, Ragga og Lóu.
1ÆIKLISI
Þjóölcikhúsiö —
S m í ö a v e r k s t æ ð i
TAKTU LAGIÐ, LÓA
Höfundur: Jim Cartwright. Þýðing:
Ami Ibsen. Tónlistarstjóra: Jón Ól-
afsson. Lýsing: Páll Ragnarsson.
Leikmynd: Stígur Steinþórsson. Bún-
ingar: Þórunn Elisabet Sveinsdóttir.
Leikstjóm: Hávar Siguijónsson.
ÞAÐ ER óhætt að segja að mis-
kunnarleysi lífsins birtist í sinni
sorglegustu og hlægilegustu mynd
í þessu verki Cartwrights, sem
kosið var gamanleikrit ársins í
Bretlandi 1993. Leikurinn gerist
að mestu á heimili Möllu Kioff, sem
er vægast sagt drykkfelld og laus-
lát, ef notuð er viðtekin skilgrein-
ing, og dóttur hennar Lóu, sem
er þögul og hlustar stanslaust á
tónlist dægurlagasöngkvenna, sem
hún getur svo hermt nákvæmlega
eftir. Hún Siddý, átvagl úr næsta
húsi, er svona næstum því heimilis-
föst þar líka - jafnvel þótt þessar
þijár konur virðist í fljótu bragði
ekki eiga neitt sameiginlegt.
Raggi saggi, elskhugi Möllu í
augnablikinu, sveiflar sér inn á
heimilið og augu hans fyllast af
dollaramerkjum þegar hann heyrir
Lóu syngja. En Símon, sem upp-
haflega kemur til að koma mæðg-
unum í símasamband við umheim-
inn, hrífst af þögn hennar.
Þetta er undarlegur heimur
fíkla; Malla er ástar- og áfengisfík-
ill, Siddí matarfíkill, Raggi gróðaf-
íkill - en ekkert þeirra fær nokk-
urn tímann nóg. Það þarf stöðugt
stærri og áhrifaríkari skammta til
að fylla upp í tómið sem innra með
þeim býr. Ekkert þeirra hefur
áhuga á neinu öðru en fíkn sinni
og þótt svo heiti að þessar persón-
ur umgangist hver aðra, er ein-
semd þeirra og sambandsleysi við
aðra himinhrópandi.
Unga fólkið, Lóa og Símon, eru
líka þjökuð af þessari einsemd en
hafa náð að fylla tómið með leiðum
sem ekki eru eins sjálfseyðandi og
hjá þeim sem eldri eru. Lóa með
tónlistinni, Símon hefur áhuga á
ljósum og hefur þegar fengið sitt
fyrsta verkefni við lýsingu. Hann
vill lýsa upp heiminn; hann vill út
úr myrkrinu sem einkennir þann
heim sem þau Lóa lifa í. Hún vill
syngja sig út úr því. En söngurinn
er aðeins fyrir hana sjálfa.
Taktu lagið, Lóa er ákaflega vel
skrifað verk; að mínu mati besta
verk Cartwrights. Persónur hans
eru hér dýpri og margþættari en
í öðrum verkum. Þær lifa í ímynd-
uðum heimi, blekkingarheimi,
draumaheimi, sem er svo stjarn-
fræðilega langt frá veruleikanum.
Samskiptamynstur þeirra helgast
af einsemd hvers og eins og blóð-
ugri baráttu við að halda lífí í því
sjálfskaparvíti sem persónurnar
hafa fest í. Á ytra borði eru þetta
tilfinningalausar, gráðugar og orð-
hvatar subbur - en Cartwright
gefur áhorfandanum fljótlega
gægjugat niður í kviksyndi sárs-
auka, sorgar, vonbrigða og ein-
semdar. Líf þeirra hefur ekki þró-
ast í glansmyndaformi. Samt eru
þetta ekki vondar manneskjur;
bara óheppnar í vali á helvíti hér
á jörðinni. Það val er auðvitað
ekki meðvitað. Það segir til dæmis
engin ung stúlka: Ég ætla að eign-
ast bam sem ég ætla að svívirða
stanslaust í orði, vanrækja vegna
sérstæðs áhuga míns á áfengi og
karlmönnum - og bara gera allt
sem ég get til að eyðileggja það.
Malla hefur sjálf verið eyðilögð.
Hún kann ekkert annað. Þótt
Cartwright sé ekkert að velta sér
upp úr ástæðum hennar, er ljóst
að hún hefur sjálf verið eyðilögð
og það er ekki hægt annað en að
fínna til með þessari konu.
En þótt verkið fjalli um nístandi
sársauka, djúpa sorg, sambands-
leysi og einsemd er það hrikalega
fyndið. Textinn sem Cartwright
leggur í munn persónum sínum er
svo einkennandi fyrir örlög þeirra.
Þær eru kaldhæðnar og fyndnar,
gera grín að sjálfum sér og hver
annarri. Oft ómeðvitað en stundum
líka meðvitað; hláturinn er jú ein
leið til að afbera lífið.
Leikurinn er hreint út sagt frá-
bær. Ég sá sjálfa verðlaunasýning-
una í London árið ’93 og verð að
segja að mér fannst sú uppsetning
á þessu fína verki fremur leiðinleg.
Hér kveður heldur betur við annan
tón. Þessi uppfærsla er mun
ágengari; nákvæmnin í svipbrigð-
um og hreyfingu er svo mikil að
persónumar eru afhjúpaðar hvað
eftir annað. Bilið milli blekkingar
og vemleika er alltaf ljóst. Áhorf-
andanum er ekki hlíft við sársauk-
anum og húmorinn er unninn af
mikilli nákvæmni; verður hvergi
groddalegur né farsakenndur.
Þetta eru fyrst og fremst mann-
eskjur.
I hlutverki Möllu er Kristbjörg
Kjeld og víst er að hún vinnur hér
enn einn stóran leiksigur. Malla
er meira og minna drukkin alla
sýninguna; eyðilegging hennar á
sjálfri sér og öðrum er orðin svo
mögnuð að það getur ekki endað
öðmvísi en í ijúkandi bmnarústum.
En það er sama hversu allt er von-
laust í kringum Möllu, hún er allt-
af sama skvísan; drykkjusjúk, full-
orðin kona úr botnfalli bresks sam-
félags. Klæðaburðurinn og heysát-
an á hausnum á henni em „vúl-
ger,“ jafnvel þótt útlit Möllu sé það
eina sem eftir er af stoltinu og
sjálfsvirðingunni. Kristbjörg leikur
snilldarlega á alla strengi þessarar
persónu; skilar örvæntingunni sem
býr undir allri kerskninni óað-
fínnanlega, gengur aldrei of langt
í „grótesku" hennar. Textameð-
ferðin er frábær (sama í hvaða
ástandi Malla er) á þeim fyndna
og skemmtilega texta sem hún
hefur. Allar hreyfingar og svip-
brigði em unnin af þvílíkri ná-
kvæmni að unun er á að horfa.
Ólafía Hrönn Jónsdóttir leikur
dótturina, Lóu; þessa döpm og
þegjandalegu ungu stúlku sem fer
eiginlega aldrei út úr húsi - og
má þá jafnvel sleppa þessu „eigin-
lega“. Ólafía Hrönn skilar þessari
einmana, vonsviknu og feimnu
stúlku sem nokkuð sterkum per-
sónuleika. Líf hennar einkennist
af söknuði eftir föðurnum sem er
látinn - annað hreyfir ekki við
henni. Enginn annar á nokkur ítök
í henni. Það er styrkur hennar
gagnvart umhverfinu. Allt þar til
hinn ámóta þögli Símon kemur inn
í líf hennar. Hann er góður og
þögull, eins og hún segir föður sinn
hafa verið. Hún er ömgg í návist
hans og þorir að leyfa honum að
snerta tilfinningar sínar. En þar
kemur að Raggi saggi fær Lóu til
að syngja opinberlega og þá kemur
styrkur hennar hvað best í ljós.
Þótt hringlað sé með hana um
tíma, er það Lóa sem setur mörk-
in. Hún kann að stoppa og setja
landamæri - og því er ljóst að hún
á einhveija von sem manneskja
þrátt fyrir umhverfí sjálfseyðingar.
Lóa er sú persóna sem samúðin
er með frá byijun og Ólafía Hrönn
leikur mjög fallega á viðkvæmustu
strengi hennar. Söngur hennar er
sériega áhrifaríkur og það þarf lík-
lega steinhjarta til að hrærast ekki
í því atriði. Lóa er aldrei feimnari
en þar sem styrkur hennar er
mestur.
Ragnheiður Steindórsdóttir leik-
ur átvaglið og fítubolluna Siddý.
Hún huggar sig með mat og sykri;
stekkur í sykurkarið við minnsta
uppnám. Það var hreint ótrúlegt
að sjá Ragnheiði í þessu hlutverki,
svo hrikalegt er gervi hennar.
Siddý segir ekki margt en túlkun
Ragnheiðar á þessari fullkomlega
vonbrotnu konu, með svipbrigðum
og líkamstjáningu verður mér
ógleymanleg. Ég held að óhætt sé
að segja að þetta hlutverk sé ann-
ar leiksigurinn í þessari sýningu.
Pálmi Gestsson leikur Ragga
sagga. Raggi er „megatöffari" sem
er að leita að „talentum" í
skemmtibransanum. Hann kann
enga aðra leið til að vinna fyrir
sér en þá að nota aðra. Pálmi leik-
ur Ragga geysivel; það fer ekkert
á milli mála hver hann er: Gamall
sukkari, sem hefur enga samlíðan
með þeim sem verða á vegi hans.
Hann notar og misnotar fólk í eig-
in þágu - og til.þess þarf vissan
sjarma. Þessum persónuleika skil-
ar Pálmi óaðfinnanlega - og fínnst
mér þetta einhver besta vinna sem
ég hef séð á hlutverki hjá Pálma.
Hilmar Jónsson leikur Símon
sem gerir við síma og er feiminn
og þögull, með áhuga á ljósum.
Hilmar túlkar þennan „til baka“
dreng svo fallega og vel að manni
þykir vænt um Símon frá fýrstu
mínútu. Ég held að ljóst megi vera
að Hilmar er einn af okkar sterk-
ustu leikurum af yngri kynslóð-
inni. Hlutverk hans eru unnin af
þvílíkri nákvæmni og hæfni að
maður hlýtur að fara að spyija
hvenær hann verður settur í burð-
arrullu.
Róbert Amfinnsson leikur annan
símamann og klúbbeigandann Bú.
Sá er ansi mikið í bleikum jakkaföt-
um og það undirstrikar þennan yfír-
borðskáta karl mjög vel. Róbert
skilar honum þannig að ljóst er að
undir kátínunni er auðn - rétt eins
og undir hárkollunni hans. Þetta
er lítið hlutverk en vel unnið.
Þýðingin er mjög góð; orðaleikir
vel ofnir saman og húmorinn í text-
anum skilar sér ótvírætt. Tónlistin
er í höndum Jóns Ólafssonar, vel
útsett og leikin. Sjálfur fer Jón með
hlutverk hljóðfæraleikarans í
klúbbnum, Manólítós, og gerir það
mjög vel.
Leikmyndin er hreint út sagt frá-
bær. Hún er hugvitssamlega hönn-
uð inn í þetta litla rými; skiptingar
milli heimilis Möllu og klúbbsins eru
framkvæmdar á augnabliki svo
aldrei verður dauður punktur í sýn-
ingunni. Heimili Möllu er ákaflega
raunsæislegt - og vægast sagt
skrautlegt, eins og konan sjálf,
þótt hvergi sé gengið of langt,
hvorki í ofhlæði né subbuskap. Lýs-
ingin er mikil og flókin á þessari
leikmynd, en hvergi uppáþrengjandi
heldur vönduð og þótt maður staldri
við hana á stöku stað, er það vegna
þess hversu hugvitssamlega hún er
unnin.
Búningamir era heill heimur út
af fyrir sig. Maður sér ekki fólk í
svona fatnaði nema í Bretlandi hjá
fólki sem hefur sjálfseyðingu að
lífsstefnu. í rauninni er þetta ofsa-
lega „smart" fólk, en drottinn minn
hvað það á langt í land með að
vita hvað klæðir það og hvað hæfír
aldri þess og útliti. Búningamir
gefa mjög sterka mynd af hveijum
persónuleika fyrir sig og gefa skýra
mynd af fólki sem er að reyna að
bögglast við að lifa, þrátt fyrir allt;
skýra mynd af heimi sem er dálítið
falinn í hveiju samfélagi.
Leikstjómin er eins vönduð og
nákvæm og allt annað í þessari
sýningu. Ég held að ekki sé úr
vegi að fullyrða að leikstjórim; hafi
sannað tilverarétt sinn í leikhúsi
all-rækilega með þessari sýningu.
Þótt mér hafi þótt Bar-Par, eftir
sama höfund, í leikstjóm Hávars
aldeilis frábær, er þetta kannski í
fyrsta sinn sem mér finnst hann
hafa unnið leikstjómarsigur. Þetta
er mun flóknara, dýpra og merki-
legra verk.
Ég óska aðstandendum sýn-
ingarinnar til hamingju með frá-
bæra sýningu og ráðlegg fólki að
láta hana ekki framhjá sér fara.
Verkið hefur svo mikið að segja
okkur um manneskjuna og sýningin
er sýnishom af leikhúsi í háum
gæðaflokki.
Súsanna Svavarsdóttir
I
I
1
I
I
i
I
i
I
I
I
í
I
I
í
I
I
í
i
Bláir tónar
MYNPLIST
StöAIakot
MÁLVERK
HANNA
GUNNARSDÓTTIR
Opið daglega kl. 14-18 til
12. febrúar. Aðgangur ókeypis
LANDIÐ á sér mikilvægan sess
með þjóðinni sem hér býr, ekki
síst í menningarlegu tilliti. Á svip-
aðan hátt og sagan er grundvöllur
bókmennta okkar hefur landið örð-
ið undirstaða myndlistarinnar;
landslagsmálverkið hefur lengst
af verið einn sterkasti meiður hins
íslenska myndheims. Rúmri öld
eftir að innlendir listamenn tóku
að leita til landsins eftir myndefn-
um sínum eru margir listamenn
enn á þessum slóðum, og víða í
landslagsmálverkinu má enn finna
ónumið land.
Ýmsir hafa orðið til þess að
bregða nýju ljósi á viðfangsefnin
í gegnum nýstárleg og oft persónu-
leg vinnubrögð, og framþróum fjöl-
breyttra stíltegunda hefur haft sitt
að segja fyrir landslagsmálverkið.
En jafnframt slíkum nýgræðingi
er hefðin á þessu sviði einnig afar
sterk; hér kemur fyrst og fremst
til staðarval, þar sem ákveðnir
gimsteinar náttúru landsins heilla
flesta sem þá sjá, og síðan vinnsla
birtunnar í síbreytileik árstíða og
veðrabrigða, sém gefur óþijótandi
möguleika fyrir dugandi listafólk,
eins og öll listasaga okkar á 20.
öld sýnir ótvírætt.
Hanna Gunnarsdóttir byggir á
þessari hefð. Myndefni frá Þing-
völlum, Snæfellsnesi, Sprengisandi
og Vestfjörðum era alvanalega
HANNA Gunnarsdóttir: Hrafnabjörg.
undirstaða listamanna, sem vilja
koma fram eigin sýn á landið. Síð-
an ræður úrvinnslan hvort bryddað
er upp á einhveiju nýju, sértæku
og persónulegu í framsetningunni.
Hanna stundaði myndlistamám
í Reykjavík, London og Múnchen
áður en hún lauk námi í innanhúss-
hönnun og myndlist frá háskóla í
Bandaríkjunum 1978. Hún hefur
tekið þátt í nokkram samsýningum
erlendis, en hér er á ferðinni fjórða
einkasýning hennar í Reykjavík.
Listakonan sýnir að þessu sinrti
sextán olíumálverk, þar sem við-
fangsefnin eru flest frá kunnugleg-
um stöðum. Hanna hefur gefið
sýningunni yfirskriftina „Bláir tón-
ar“, og er það í fullu samræmi við
hina ríkjandi liti í verkunum; blámi
fjarlægðarinnar, ljósaskiptanna og
sumarþokunnar era ráðandi í flest-
um myndanna.
Þetta kemur skýrt fram í verk-
um eins og „Hrafnabjörg“ (nr. 1)
og „Frá Vestfjörðum" (nr. 6), en
í hinu síðamefnda fer listakonan
afar vel með þá mildu birtu, sem *
ræður ríkjum í þokunni. í nokkram
tilvikum bregður þó út frá þessu
almennasta sjónarhomi til lands-
ins. Málverk eins og „Bæjarhóll-
inn“ (nr. 7) og „Veðrabrigði“ (nr.
9) sýna meira af litadýrð veðra-
breytinga himinsins, og þá um leið
smæð mannsins gagnvart um- i
hverfi sínu.
Þessi síðastnefndu málverk era
ef til vill hin áhugaverðustu á sýn-
ingunni, en þrátt fyrir þau er hefð '
landslagsmálverksins sterkasti
þáttur heildarinnar. Verklagið er
fyrir hendi, en framkvæðið vantar
til að skapa sérstaka sýn á landið.
Hér era á ferðinni vel gerðar mynd-
ir, sem þó skortir þann lífsneista,
sem greinir áhugaverða myndlist
frá einfaldri myndgerð. Án þess
neista verður engin sýning eftir-
minnileg þegar hún hefur verið
yfirgefin.
Eiríkur Þorláksson