Morgunblaðið - 09.02.1995, Blaðsíða 22

22 FIMMTUDAGUR 9. FEBRÚÁR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Nauðsyn í lýðræðis-
lcgu þjóðfélagi
í MORGUNBLAÐINU sl. föstu-
dag 3. febr. ræðst Jón Steinár
Gunnlaugsson hrl. gegn Verslun-
arráði íslands fyrir gagnrýni þess
á tillögu þá sem nú liggur fyrir
Alþingi um breytingu á tjáningar-
frelsisákvæðinu í mannréttindak-
afla stjómarskrárinnar. Lögmaður
Verslunarráðsins hefur þegar svar-
að þeirri gagnrýni á þessum vett-
vangi með miklum ágætum í grein
sl. laugardag og þarf engu þar við
að bæta. Mig langar þó til að
legggja hér nokkur orð í belg,
annarsvegar vegna niðurlagsorða
greinar Jóns Steinars sem mér
sýnist brýnt að sem flestir bregðist
við, hinsvegar að fara nokkrum
orðum um hugtakið „nauðsyn í
lýðræðislegu þjóðfélagi", - hugtak-
ið sem bent hefur verið á að vant-
ar í umrætt ákvæði í frumvarpinu.
Jón Steinar Gunnlaugsson, hrl.,
vísar á bug þeirri gagnrýni sem
fram hefur komið á tillögumar sem
fyrir liggja í framvarpi formanna
þingflokkanna á Alþingi til breyt-
inga á mannréttindaákvæðum
stjómarskrárinnar. Lokaorð grein-
ar hans era þessi: „Að undanfömu
hafa reyndar sést fleiri dæmi um
hávaðasama gagnrýni á frumvarp
þingflokksformannanna, án þess
Ekki er um handahófsá-
kvæði að ræða, segir
Margrét Heinreksdótt-
ir, heldur grundvallar-
hugtök í alþjóðlegri
mannréttindalöggjöf.
að séð verði að hún hafi nægiieg
tilefni. Sýnist mér að efni, eða öliu
.heldur efnisleysi, gagnrýninnar
sanni ágæti málstaðarins. Máiið
verður því vonandi drifíð í gegn
nú á vorþinginu. “
Fyrstu viðbrögð mín við lestri
þessara orða vora að harma að
maður svo mætur sem Jón Steinar
skyldi láta þau frá sér fara. Síðan
varð æ sterkari gremjan yfir þeim
hroka sem þau lýsa. Ég tel mig
hafa skoðað framvarpið og
greinargerð þess nokkuð vel og
fylgst með þeirri gagnrýni, sem
fram hefur komið á hvoratveggja
og leyfi mér að mótmæla því að
hún sé „efnislaus" Margir hafa
byggt gagnrýni sína á sterkum
röksemdagrandvelli - aðrir ekki,
sem við er að búast því að ekki
hafa allir til þess þá þekkingu sem
til þarf. En flestir hafa haft sitt-
hvað til síns máls og sýnt fram á
að framvarpinu er ábótavant að
ýmsu leyti.
Tjáningarfrelsi er enn að því
marki í hinu íslenska þjóðfélagi að
hinn óbreytti borgari á fullan rétt
á því láta í Ijós gagnrýni sína án
fræðilegrar framsetningar. Þar
sem beinlínis hefur verið auglýst
eftir athugsemdum við framvarp
þetta verður að gera þá kröfu til
þingmanna og þeirra sérfræðinga
sem fyrir þá vinna að tillit sé tek-
ið til þeirra hugmynda sem fram
koma. Verði þeim hafnað ber að
gera það með skynsamlegum rök-
um.
Tjáningarfr elsið
Svo vikið sé að deilunni um tján-
ingarfrelsisákvæðið vil ég taka
undir með þeim sem hafa gagnrýnt
orðalag 3. mgr. 11. gr. framvarps-
ins. Mér brá í brún þegar ég las
þetta ákvæði í fyrsta sinn og enn
hefur ekkert komið fram sem
breytir þeirri skoðun minni að það
sé óhæfilega mikið opið. Lögm.
Verslunarráðsins hefur réttilega
bent á að í 3. mgr. 11. gr., - undan-
SÍUl'/JJJ
Láttu Otrivin
losa þig og
krakkana við
nefstífluna.
Kynntu þér vel
leiðbeiningar
sem fylgja
lyfinu.
10 mf
N&SESPRAY
l
Otrivin nefúöinn og
nefdropamir fást nú í naesta
apóteki - án lyfseðils!
Otrivin nefúöinn og nef-
dropamir eru áhrifamiklir og
einfaldir í notkun.
Meö virka efninu Xylometa-
zolin vinnur Otrivin gegn
nefstrflum vegna nefkvefs og
bráörar bólgu í ennis-og
kinnholum.
Otrivin veldur æðasam-
drætti, dregur úr blóðflæði,
og minnkar þannig slím-
myndun.
Otrivin er fljótvirkt, áhrifin
vara í 8-10 klst. Otrivin má
nota 3var á dag en einungis
vikuísenn.
Varúð:
Langtímanotkun Otrivin
getur leitt til þurrks í nefslím-
húð. Sjúklingar meö gláku
ættu ekki að nota Otrivin.
Framleiðandi:
Ciba - Geigy AG. Basel, Sviss.
Innflytjandi:
StetánThorarensen h.f.,
simi: 568 6044.
tekningarákvæðinu,
sem sagt er sniðið eft-
ir 10. gr. Mannrétt-
indasáttmála Evrópu -
er sleppt hinum veiga-
miklu hömlum á und-
antekningunum sem
lýsa sér í orðunum „og
eru nauðsynlegar í
lýðfrjálsu þjóðféiagi“.
Ég taldi þetta mistök,
sem rekja mætti til
tímaskorts við samn-
ingu framvarpsins en
Ragnar Arnalds alþm.
aftók það með öllu í
sjónvarpsviðtali í síð-
ustu viku, sagði þetta
með ráði gert. Við sitj-
um því uppi með stór augu og
spurninguna: Hversvegna vilja ís-
lenskir þingménn ekki vísa til
þeirrar hugsunar að takmarkanir
þessara réttinda megi ekki verða
meiri en nauðsynlegt er í lýðfij álsu
þjóðfélagi - hugsunar sem m.a.
Mannréttindadómstóll Evrópu
leggur til grandvallar í dómum sín-
um.? Hvað vakir fyrir þeim?
Öllum er ljóst að tjáningarfrelsið
getur ekki verið ótakmarkað frem-
ur en nokkurt annað frelsi einstakl-
inga. En við því mætti sjá annað-
hvort með því að bæta inn í 3.
mgr. orðunum „sem nauðsynlegar
eru i lýðftjálsu þjóðfélagi“ eða með
því einfaldlega að láta 2. mgr. 11.
gr. duga, sleþpa 3. mgr. og setja
inn í stjómarskrána almenna tak-
mörkun á borð við 2. mgr. 29.
greinar Mannréttindayfirlýsingar
Sameinuðu þjóðanna þar sem seg-
ir: „Þjóðfélagsþegnar skuiu um
réttindi og fijálsræði háðir þeim
takmörkunum einum, sem settar
eru með lögum í því skyni að
tryggja viðurkenningu á og virð-
ingu fyrir frelsi og réttindum ann-
arra og til þess að fullnægja réttl-
átum kröfum um siðgæði, reglu
og velferð almennings í lýðfrjálsu
þjóðfélagi." (Allar leturbreytingar
era greinarhöfundar.) Sú hugsun
að mannréttindi megi einungis tak-
marka með Iögum og að því marki
sem nauðsynlegt sé í lýðftjáisu
þjóðfélagi til vemdar brýnum rétt-
indum annarra og almannahags-
munum gengur eins og rauður
þráður um alþjóðlegu mannrétt-
indalöggjöfina. Má sem dæmi til-
greina auk 10. gr. Mannréttinda-
sáttmálans sem fyrr var gerið, eft-
irfarandi ákvæði úr Mannréttinda-
samningum Sameinuðu þjóðanna,
sem ísland staðfesti árið 1979 og
Mannréttindasáttmála Evrópu,
sem hefur nýlega verið leiddur í
lög;
I 4. gr. Alþjóðasamnings um
efnahagsleg, félagsleg og menn-
ingarleg réttindi segir: „Ríki þau
sem aðilar eru að samningi þessum
viðurkenna að ríki megi einungis
binda slík réttindi (þ.e. réttindin
sem kveðið er á um í samningnum.
innskot. gr. höf.) þeim takmörkun-
um, sem ákveðið er / lögum og
einungis að svo miklu leyti sem
það getur samrýmst eðli þessara
réttinda og einungis í þeim tii-
gangi að stuðla að velferð almenn-
ings í lýðftjálsu þjóðfélagi.“ í 8.
gr. sama samnings, a-lið 1. mgr.
um stéttarfélög segin „Eigi má
binda rétt þennan neinum tak-
mörkunum öðrum en þeim sem
maélt er / lögum og nauðsynlegar
eru í lýðfrjálsu þjóðféiagi í þágu
þjóðaröryggis eða allsherjarreglu
eða til þess að vernda réttindi og
frejsi annarra."
í upphafi 3. mgr. 12. gr. Al-
þjóðasamnings um borgaraleg og
stjómmálaleg réttindi, ferðafrelsis-
greininni, segir: „Öfangreindur
réttur skal ekki vera neinum tak-
mörkunum háður nema þeim, sem
ákveðnar eru / iögum, eru nauð-
synlegar til þess að vernda þjóða-
röiyggi, allsherjarreglu (ordre
public), heilbrigði al-
mennings eða siðgæði
eða réttindi og frelsi
annarra og eru sam-
rýmanlegar öðrum
réttindum sem viður-
kennd eru í samning
þessum.“ í 19. gr.
sama samnings um
tjáningarfrelsi segir í
3. mgr. „Sérstakar
skyldur og ábyrgð fel-
ast í því að nota sér
réttindi þau sem um
getur í 2. mgr. þessar-
ar greinar. Því má tak-
marka þessi réttindi
að vissu marki en þó
aðeins að því marki
sem mælt er í iögum og er nauð-
syniegt a) til þess að..o.s.frv. í
21. gr. sama samnings um funda-
frelsi segir “ ... Eigi skal réttur
þessi öðrum takmörkunum háður
en þeim sem settar eru í samræmi
við lög og nauðsyniegar eru í lýð-
frjálsu þjóðfélagivegna....“ o.s.frv.
í 22. gr. sama samnings um fé-
lagafrelsi segir í upphafi 2. mgr.
„Eigi skal réttur þessi háður öðram
takmörkunum en þeim sem mælt
er / lögum og nauðsyniegar eru í
lýðfijálsu þjóðfélagi vegna ..." o.s.
frv.
í 8. gr. Mannréttindasáttmála
Evrópu um friðhelgi einkalífs segir
í 2. mgr: „Stjórnvöld mega ekki
raska þessum réttindum nema
samkvæmt lögum og nauðsynlegt
sé /iýðftjálsu þjóðfélagi..." o.s.frv.
í 2. mgr. 9. gr. sama samnings
segir „Frelsi til að láta í ljós trú
sína eða sannfæringu skal einung-
is háð þeim takmörkunum, sem
mæit erílögum ogeru nauðsynleg-
ar í lýðftjálsu þjóðfélagi..." o.s.frv.
í 11. gr. sama samnings um funda
og félagafrelsið segir í 2. mgr.
„Eigi skulu réttindi þessi háð öðr-
um takmörkunum en þeim, sem
mælt er í lögum og nauðsynlegar
era í lýðfrjálsu þjóðfélagi vegna
...“ o.s.frv.
Grundvaliarhugtök
-- Þessi dæmi sýna, að hér er ekki
um að ræða nein handahófsá-
kvæði. Þetta era grundvallarhug-
tök í alþjóðlegri mannréttindalögg-
jöf sem byggir á þeirri grandvallar-
hugsjón að samræma vemd rétt-
indi einstaklinganna annarsvegar
og vernd lýðræðisins hinsvegar.
Brýnt er að íslendingar þekki þau
og íslenskir dómstólar taki mið af
í niðurstöðum sínum þar sem þau
séu vegin saman og metin. Séu
einhver sérstök rök fyrir því að
þessi hugtök eigi eða megi ekki
vera í íslensku stjórnarskránni
verður að ætlast til þess af höfund-
um framvarpsins og þingmönnum
að þeir skýri þau rök fyrir þjóðinni.
Ég man ekki betur en haft væri
við orð í fyrra að verðugt væri að
Alþingi gæfí þjóðinni það í afmæl-
isgjöf í tilefni þjóðhátíðarinnar 17.
júní 1994 -að breyta mannréttinda-
ákvæðum stjórnarskrárinnar. Hafí
einhver alvara verið með slíkum
ummælum verður að vænta þess
að alþingismenn taki athugasemd-
um almennings um frumvarpið
með fullri virðingu. Sú er reyndar
trú mín að þeir hafi til þess fullan
vilja og láti hvorki Jón Steinar
Gunnlaugsson né aðra mana sig
til að afgreiða þær sem „efnis-
lausar" og „drífa málið í gegn“
með offorsi.
Að lokum vil ég hvetja Morgun-
blaðið til að birta yfirlit yfir kjama
og meginröksemdir helstu athuga-
semda sem komið hafa fram við
frpmvarp um mannréttindaákvæð-
in. Það væri þarft verk því að mjög
skortir á kynningu þessa mikil-
væga máls.
Höfundur er lögfræðingur og
fyrrv. blaða- og fréttamaður.
Margrét
Heinreksdóttir.
- kjarni málsins!