Morgunblaðið - 09.02.1995, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 9. FEBRÚAR 1995 25
AÐSENDAR GREINAR
Um stj órnar skrár málið
Loforð
o g
efndir
Björgrin
Brynjólfsson
VORIÐ 1944, 20.
til 23. maí fór fram
þjóðaratkvæða-
greiðsla um stofnun
lýðveldis á íslandi og
jafnhliða um nýja
stjómarskrá. Hún var
að stofni til sú sama
sem áður hafði verið
hér í gildi, með þeim
breytingum einum
sem fylgdu þ ví að
gera konungsríki að lýðveldi. Ýms-
um kjósendum þótti meiri breyt-
inga þörf og létu það óspart í ljós
á mannfundum og í blaðaskrifum.
Þjóðinni var þá heitið af þingflokk-
um Alþingis að nýja stjórnarskráin
yrði aðeins til bráðabirgða. Ný og
vönduð stjórnarskrá skyldi samin
svo fljótt sem hægt væri.
Síðan er liðin hálf öld og enn
er hér búið við gömlu stjórnar-
skrána sem var í mörgu úrelt frá
upphafi. Á henni hafa aðeins verið
gerðar breytingar er varða kjör-
dæmaskipun, kosningalög og
deildaskiptingu Alþingis felld nið-
ur. Á þessum 50 árum hafa orðið
hér meiri breytingar á lífsháttum
en á nokkmm öðrum sambærileg-
um tíma í sögu þjóðarinnar. Al-
þingi hefur kosið nokkrar stjómar-
skrámefndir á þessum ámm án
þess að nokkur ný stjórnarskrá
hafi verið fullgerð.
Skýr og réttlát
Stjórnarskráin þarf að vera
þannig gerð að hún fullnægi rétt-
lætiskennd fólksins. Hún þarf einn-
ig að vera traustur rammi um lög,
rétt og stjómsýslu. Nægilega rúm-
ur til að löggjafarvaldið geti sinnt
sínu mikilvæga hlutverki en skapi
jafnframt öllu ríkisvaldinu öruggt
aðhald. Ennfremur
tryggi stjórnarskráin
öllum landsmönnum
fullt jafnrétti. - Það
gildir jafnt í trúmálum
sem stjórnmálum, því
frjáls hugsun og
óþvinguð skoðana-
myndun er undirstaða
lýðræðis á öllum svið-
um þjóðfélagsins.
Lýðræðisþjóðir leyt-
ast ætíð við að semja
stjómarskrár sínar í
anda réttlætis og
mannréttinda. Þar
sem lýðræði er lifandi
hugtak í sífelldri fram-
þróun þarf að gæta
þess að þær fylgi þróuninni. Að
öðrum kosti lenda þjóðir í kyrrstöðu
og dragast aftur úr sinni samtíð.
Jafnrétti og mannréttindi
Þegar rætt er eða ritað um end-
urbætur á stjórnarskránni þá er
mest áhersla lögð á 7. kafla sem
tekur til mannréttinda. 6. kaflinn
62. grein stjómarskár-
innar tryggir Þjóðkirkj-
unni sérréttindi, meðal
annars fjárhagsleg, að
mati Björgvins Brynj-
ólfssonar, sem telur
tíma kominn til endur-
skoðunar á greininni.
er einnig um mannréttyindi og tak-
markanir á þeim, með sérréttindum
þjóðkirkjunnar, sem síðar verður
getið nánar. 3. kaflinn sem tekur
til kjördæmaskipunar, kosninga-
réttar og kjörgengis er einnig mikil-
vægur mannréttindakafli sem tekið
hefur nokkrum breytingum á lýð-
veldistímanum. Væntanlegar
breytingar á kjördæmaskipun eru
mikiið mannréttindamál sem von-
andi tekst að leysa til framtiðar. -
En það verður ekki gert með öðrum
hætti en landið verði allt eitt kjör-
dæmi. - Þá helst jafnrétti milli
flokka, manna og byggðalaga. þó
þjóðin færi sig til í landinu.
Arfur frá einveldinu
62. greinin í okkar stjórnarskrá
hefur algerlega sérstöðu. - Hún
tryggir stærsta meirihluta með
þjóðinni (92%) þjóðkirkjunni opin-
bera vernd og stuðning ríkisvalds-
ins og veitir henni með því sérrétt-
indi umfram aðra. Þannig skerðist
jafnrétti, trúfrelsi og fleiri almenn
mannréttindi landsmanna. Enn-
fremur er þetta mikið íjárhagslegt
misrétti, um einn milljarður á ári
ef ýmskonar hlunnindi em meðtalin
sem mál þetta varða. Sóknargjöld
sem innheimt em af ríkinu með
þinggjöldum um 800 milljónir á ári
em ekki meðtalin.
Þessi furðulega grein er afkvæmi
siðaskiptanna í dönskum lögum.
Þá, fyrir 450 ámm, var full ástæða
til að vernda og styrkja ný trúar-
brögð sem ekki höfðu náð fótfsetu
en ríkisvaldið studdi í Danaveldi.
Nú þarfnast þjóðkirkjan ekki sérs-
takrar vemdar ríkisvaldsins eftir
öll þessi ár og aldir. Þetta steinfóst-
ur var í stjórnarskránni sem Krist-
ján 9. færði okkur 1874. Við höfum
ekki haft víðsýni og manndóm til
að fjarlægja það enn.
Nú er til þess kjörið tækifæri
fyrir Alþingi við endurskoðun á
stjórnarskránni. Þjóðaratkvæða-
greiðslan sem fylgir þessari breyt-
ingu (samkv. 79. gr.) gæti farið
fram um leið og kosið verður til
Alþingis í vor.
Höfundur er fyrrverandi
sparisjóðsstjóri & Skagaströnd.
Fram
til fortíðar!
Ríkisyfirtaka í heilbrigðisþjónustunni
SVOKOLLUÐ tilvís-
anadeila hefur vart far-
ið fram hjá nokkmm.
Þar takast á mismun-
andi sjónarmið um það
hvernig landsmenn
skuli njóta þeirra
sjúkratrygginga sem
þeir hafa þegar greitt
fyrir með sköttum sín-
um. Ekki er hér ætlun-
in að rýna í talnadálka
einhverjum sjónarmið-
um til stuðnings, held-
ur litið á málið í stærra
en síður augljósu sam-
hengi.
Einkarekstur í heil-
brigðiskerfinu er hverf-
andi lítill. Hæst ber þar svokallaða
sjálfstætt starfandi sérfræðinga,
sem stunda sinn atvinnurekstur á
eigin stofum. Það mun láta nærri
að kostnaður við þennan hluta nemi
2% af heildarkostnaði heilbrigði-
skerfisins. Illa hefur þessari starf-
semi gengið að hljóta náð fyrir aug-
um embættis- og stjórnmálamanna.
Þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir lækna-
samtakanna er hennar hvergi getið
í heilbrigðisáætlun. Það er ekki fyrir
tilviljun að svo er. Þannig virðist
henni ekki ætlað hlutverk í framtíð-
inni.
Nú stendur til að koma á svokall-
aðri tilvísunarskyldu. Hún skal gilda
frá heimilislækni til sérfræðings.
Kjósi viðkomandi getur hann leitað
beint á göngudeild til sérfræðings
án tilvísunar. Ekki beinlínis eðlileg
samkeppnisstaða, heldur í raun að-
ferð ríkisins til að gera út af við
einkarekstur, eða eins og það heitir
á máli embættismanna, „að ná utan
um málið“. Fyrirkomulag hvað varð-
ar rannsóknarstofur/röntgenstofur
mun einnig verða einkarekstri í
óhag. Þetta mun sem sé fela í sér
Þórður Sverrisson
Tillaga um breytingu á stjórnarskrá
Heppilegasta leiðin að
mati Sigurgeirs Sigur-
jónssonar er að fella
hina umdeildu frum-
varpsgrein niður.
Stutt
athugasemd
SÚ ALMENNA opinbera deila, sem
risið hefur um frumvarp þings-
flokksmanna um nýjan mannrétt-
indakafla í stjórnarskrána hefur
varla farið framhjá neinum. Er ekki
nóg að allur almenningur láti til sín
heyra í þessu sambandi, heldur
hafa heil stéttarfélög mótmælt
frumvarpinu og þar á meðal Versl-
unarráð íslands. Ennfremur hafa
tveir af virtustu lögmönnum lands-
ins, þeir Ragnar Aðalsteinsson og
Jón Steinar Gunnlaugsson deilt op-
inberlega um það hvernig skilja
beri og skoða frumvarp þetta.
Ég held það heyri frekar til und-
antekninga, að einstök grein laga-
frumvarps veki svo mikla athygli
o g deilur sem þetta frumvarp gerir.
Þessa miklu athygli og deilur má
e.t.v. skýra vegna þess að hér er
um að ræða eitt þýðingarmesta
ákvæði mannréttinda, þ.e. um tján-
ingarfrelsið, sem enginn vill missa.
Ég held þó að hér sé einnig annað
þýðingarmikið atriði
á ferðinni sem sé það,
að sjálft hið umdeilda
ákvæði eða skilning-
ur á því orkar tvímæl-
is. ^
í þessu sambandi
má benda á að ein
grundvallarregla í
sambandi við samn-
ingu dóma er að nið-
urstaða þeirra eða
sjálft dómsorðið sé
óumdeilanlegt. Sama
má segja um setningu
laga. Þess verður að
krefjast að lögin séu
það skýrt orðuð að
sem minnst hætta sé
á að þau verði miskilin eða mistúlk-
uð, en það orð hefur lengi legið á
alþingi að eigi sé ávallt nógu vel
vandað til lagasetningar.
Flutningsmenn þessarar um-
deildu lagatilögu hafa sjálfir lýst
því yfir í Morgunblaðinu sunnudag-
inn þann 5. þ.m. að hugmyndin að
þessari tillögu þeirra (þ.e. 3. mgr.
11. gr. frumvarpsins) hafi verið sú
Sigurgeir
Sigurjónsson
að útrýma réttaróvissu.
Sú hugmynd er að sjálf-
sögðu allrar virðingar
verð, en með tilliti til
þess að tveir af þekkt-
ustu lögmönnum lands-
ins eru á öndverðum
meiði hvað túlkun á
greininni varðar, þá er
augljóst að sá tilgangur
eða hugmynd hefur al-
gerlega mistekist. Að
halda því fram, að um-
ræðan um þessa tillögu
sé á villigötum og að
þeir sem gagnrýna hana
hafí ekki hugsað málið
til enda sýnir aðeins
skort á rökum og er í
raun móðgun við þá sem andmæla
frumvarpinu. Þá má einnig gera ráð
fyrir því að deilur um þetta ákvæði
þagni ekki enda þótt að lögum verði
breytt. Má frekar búast við enn
frekari deilum og auknum málaferl-
um ef tillagan verður samþykkt
óbreytt. Er þá betur heima setið
en af stað farið. Ef þessi spá mín
er rétt má fullyrða að frumvarpið
sé dauðadæmt fyrirfram. Mér sýn-
ist því, að til þess að leysa þessa
deilu sé ekki nema tvennt til. í
fyrsta lagi að orða 3. mgr. 11. gr.
frumvarpsins á þann veg að um
innihald greinarinnar þurfi ekki að
deila, eða sem ég tel þó heppilegri
lausn, að fella hana alveg niður.
Þessi málsgrein er alger óþarfí enda
höfum vð hingað til komist af án
hennar, án þess að sjálft tjáningar-
frelsið hafí orðið fyrir hnjaski.
Höfundur er
hæstaréttariögmaður og
fyrrverandi dómarií
Mannréttindadómstól Evrópu í
Strasbourg.
flutning frá einkageir-
anum yfír í ríkisreknar
göngudeildir og rann-
sóknarstofur. Upp-
bygging stórra göngu-
deilda og yfirtaka hins
opinbera á öllum rekstri
heilbrigðismála er vart
í takt við tímann. Fyrir
nokkrum áratugum var
þetta gert í Svíþjóð og
tókst að koma á lag-
girnar ótrúlega dýru
kerfi, enda eru Svíar
nú óðum að hverfa frá
því á náðir kerfís sem
umber og stuðlar að
einkarekstri í vissum
hluta heilbrigðisþjón-
ustunnar.
Það er verðugt umhugsunarefni
hvers vegna við Islendingar þurfum
að framkvæmda kerfisbreytingar að
sænskri fyrirmynd þegar skaðsemi
þeirra hefur sannast í Svíþjóð og
annarra lausna leitað þar. Hugs-
anlegur þáttur er sú staðreynd að
það tekur embættismenn ákveðinn
tíma að ná frama í kerfinu þannig
að þeir hafi mótandi áhrif. Þegar
Eigum við að taka upp
sænsk kerfi, spyr Þórð-
ur Sverrisson, sem þar
hafa miður reynst.
þangað er náð endurspeglar mennt-
un þeirra og viðhorf heimspeki lið-
inna tíma og verður úr takti við
hljómfall líðandi stundar.
Þær kerfisbreytingar sem nú er
verið að boða eru mestu breytingar
í heilbrigðiskerfi landsmanna um
áratugaskeið. Markmið þeirra er að
„sósíalisera" alla heilbrigðisþjónustu
á íslandi og eru þær vafalítið gerðar
í góðri trú. Ekki ætla ég neinum
þeim sem hlut eiga að máli illan vilja
í garð landsmanna. Það verður þó
að segjast að í Evrópu gervallri, jafnt
austur sem vestur, fer málsvörum
ríkisyfirtöku á einkarekstri fækk-
andi, fæstir telja það leiða til bættr-
ar þjónustu hvað þá aukinnar skil-
virkni eða minni kostnaðar. Þau
sýndar markmið sem fram eru sett
til að ná að framkvæma áður um-
rædda kerfisbreytingu munu ekki
nást. Þetta er öllum ljóst sem aðild
eiga að málinu.
Kostnaðarhliðin hefur mest verið
nýtt til að réttlæta kerfisbreytingu
þessa. Hvergi hefur verið sýnt fram
á að yfirtaka hins opinbera á einka-
rekstri af þessu tagi leiði til minni
kostnaðar. Þvert á móti leiðir hún
yfirleitt til meiri kostnaðar. Hún mun
einnig leiða til minni skilvirkni og
verri þjónustu. Einnig er vert að
benda á að eftir að miðstýringin
hefur verið innleidd í heilbrigðiskerf-
ið glatast allur samabnburður ólíkra
rekstrarforma.
Orð þessi eru ekki rituð til að
gæta þröngra sérhagsmuna heldur
til að mótmæla sósíaliskum áformum
embættis- og stjórnmálamanna.
Neytendur sjá fram á verri þjónustu
og skattgreiðendur auknar byrðar.
Höfundur er augnlæknir.
Ætlarðu að missa af þessum
einstöku möguleikum?
Við drögum á morgun.
HAPPDRÆTTI
HÁSKÓLA ÍSLANDS
vænlegast til vinnings