Morgunblaðið - 09.02.1995, Blaðsíða 27

26 FIMMTUDAGUR 9. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
STOFNUN
VILHJÁLMS
STEFÁNSSONAR
HJÖRLEIFUR Guttormsson og þingmenn úr öllum
flokkum flytja þingsályktunartillögu um Stofnun
Vilhjálms Stefánssonar á Akureyri. Stofnunin hafi það
hlutverk að stuðla að öflugum rannsóknum íslendinga á
norðurslóðum og þátttöku þeirra í alþjóðlegu samstarfi
um heimskautasvæðið.
Stofnunin á að tengja saman innlenda rannsóknaraðila,
sem fást við norðurrannsóknir, og hafa samstarf við rann-
sókna- og kennslustofnanir á Akureyri. Þar hefur skapast
gott starfsumhverfi á sviði náttúruvísinda í Háskólanum
á Akureyri og setri Náttúrufræðistofnunar íslands. Hjör-
leifur segir og í viðtali við Morgunblaðið „að ef við náum
utan um þessi málefni þá getum við tengst mörgum verk-
efnum sem verið er að sinna á alþjóðlegum vettvangi og
beinast að heimskautasvæðinu. Þetta á við um rannsókn-
ir sem Norðurlöndin eru þátttakendur í og sömuleiðis rann-
sóknir sem Evrópusambandið leggur fram fjármagn til
og stendur að“. Við eigum nú forseta Alþjóðaráðs norður-
vísinda (ASC), sem er Magnús Magnússon, prófessor. Is-
lenzk stjórnvöld eiga og hlut í samstarfi norðurskauts-
ríkja í umhverfismálum, svokölluðu Rovaniemi-samstarfi.
Vilhjálmur Stefánsson, landkönnuður, var brautryðjandi
í norðurrannsóknum. Hann kom upp einu mesta bóka-
safni, sem til er um norðurheimskautssvæðið, og er það
varðveitt í Dartmouth-háskóla í Hanover í New Hamps-
hire í Bandaríkjunum. Stofnun Vilhjálms Stefánssonar
ætti að taka upp náið samstarf við þetta bókasafn. Við
íslendingar höfum ekki haldið nafni þessa virta landa
okkar nægilega á lofti. Við hæfi er að heiðra minningu
hans með út- og endurútgáfu bóka hans um norðurslóðir
og efla fræðasamstarf við þær stofnanir í Bandaríkjunum,
sem varðveita verk hans og halda áfram starfi hans. Og
síðast en ekki sízt að stórefla norðurrannsóknir, sem geta
haft mikið framtíðargildi fyrir íslendinga sem aðrar þjóð-
ir við Norður-Atlantshaf.
Þessi tillaga Hjörleifs Guttormssonar og meðflutnings-
mánna hans verðskuldar stuðning þingsins.
MANNRÉTTINDI -
VIÐSKIPTABANN
ÞRAUTUM íröksku þjóðarinnar ætlar seint að linna.
Saddam Hussein og Baath-flokkurinn halda henni
enn í heljargreipum og ógnarstjórnin er slík að illskiljan-
legt er fólki, sem býr við lýðfrelsi Vesturlanda. Viðskipta-
bann Sameinuðu þjóðanna eykur enn á þjáningar almenn-
ings í landinu, en það hefur nú staðið í fjögur ár. Bannið
var sett á í kjölfar Persaflóastríðsins og tilgangur þess
var að knýja stjórn Saddams Husseins til að uppfylla
vopnahlésskilmála Sameinuðu þjóðánna. Mikill misbrestur
hefur verið á því, m.a. hafa írakar ekki skilað fjölda fólks
sem þeir rændu í Kúveit eða gert grein fyrir afdrifum
þess, svo er einnig um miklar eignir er þeir stálu hernáms-
dagana.
Almenningur í írak býr við mikinn skort, nánast hung-
ur, og flest af því sem nauðsynlegt er í nútímaþjóðfélagi
er illfáanlegt. Undanþágur eru veittar frá viðskiptabann-
inu til kaupa á matvælum og lyfjum og fleiri lífsnauðsynj-
um. Þarfir valdastéttarinnar, hersins og ofsóknirnar á
Kúrdum hafa hins vegar forgang hjá Saddam.
Skorturinn í írak hefur leitt til vaxandi glæpa og eftir-
litsmaður SÞ með mannréttindabrotum í landinu, Hollend-
ingurinn Max Van Der Stoel, segir stjórnina hafi brugðist
við af grimmd. Hendur og fætur afbrotamanna eru höggn-
ir af án deyfingar og segir stjórnin þetta gert í samræmi
við lög íslams. Grunur leikur samt á, að stjórn Saddams
skýli sér á bak við trúarbrögðin í þeim tilgangi að kúga
andstæðinga sína með þessum hætti.
Augljóst er að viðskiptabann SÞ bitnar á saklausum
almenningi og slíkt getur ekki verið tilgangurinn, hvað
sem ógnarstjórn Saddams Hussein líður.
Loðnuvinnsla
Morgunblaðið/Pétur Kristjánsson
LOÐNU var landað úr Erni KE á Seyðisfirði í gær. Hluti af aflanum var notaður til að prófa loðnuflokkara sem SR-mjöl hefur ráðist í endurbætur á.
Mikil fjár-
festing í
vinnslunni
Ráðist hefur verið í flárfestingar á síðustu
misserum sem auka vinnslugetu loðnufrysting-
ar um helming. Loðnubræðslur hafa einnig
aukið vinnslugetuna mikið. Hjá ýmsum þeirra
- —— —
sem Egill Olafsson ræddi við kom fram efí
um að greinin standi undir þessari flárfestingu.
AF
INNLENDUM
VETTVANGI
Asíðustu misserum hefur
mikið verið fjárfest í
loðnubræðslu og loðnu-
frystingu. Ekki liggja fyrir
öruggar upplýsingar um hversu mikl-
ar fjárfestingar er um að ræða, en
leiða má líkur að því að þær séu
a.m.k. vel á annan milljarð. Stjórn-
endur fyrirtækja í loðnuvinnslu, sem
Morgunblaðið ræddi við, eru flestir
sammála um að offjárfest hafi verið
í þessari atvinnugrein, sérstaklega í
loðnufrystingu, og að búast megi við
að sumir lendi í vandræðum af þeim
sökum.
Það sem á mestan þátt í þessum
miklu fjárfestingum nú er að loðnu-
vertíðin í fyrra gekk einstaklega vel.
Arður af vinnslunni var góður, sér-
staklega loðnufrystingu, og í mörg-
um tilvikum hafði loðnuvinnslan úr-
slitaþýðingu varðandi afkomu fyrir-
tækjanna.
Viðmælendur Morgunblaðsins
sögðust gera sér grein fyrir að óvíst
væri að loðnufrysting gengi eins vel
á þessari vertíð. Þegar væri ljóst að
verðið á Japansmarkaði yrði ekki eins
hátt og í fyrra og óvissa um veiðarn-
ar væri mikil.
{ fyrra má segja að allt hafi geng-
ið upp á þeim stutta tíma sem hægt
er að stunda loðnufrystingu. Veðrið
var gott og áta lítil í loðnunni. Vel
gekk síðan að selja afurðirnar, en
samkeppnisþjóðir okkar, Norðmenn
og Kandamenn, frystu lítið og íslend-
ingar sátu því nær einir að markaðin-
um í Japan.
Loðnuflokkurum fjölgar
um helming
Ekki liggja fyrir neinar saman-
teknar tölur um fjárfestingar í loðnu-
vinnslu síðasta árið og stjórnendur
fyrirtækja sem Morgunblaðið hafði
samband við voru tregir til að upp-
lýsa um fjárfestingar fyrirtækja
sinna.
Sem dæmi um fjárfestinguna má
nefna að talið er að loðnuflokkurum
hafi á einu ári fjöigað úr um 30 í
60. Samkvæmt upplýsingum Morg-
unblaðsins kostar fullbúin loðnu-
flokkunarstöð 25-30 milljónir. í þeirri
upphæð er flokkari, húsnæði og bún-
aður sem tengist vinnslunni. Margir
hafa farið þá leið að kaupa notaða
flokkara og nota aðstöðu sem fyrir
er til að ná niður kostnaði. Það er
engu að síður ljóst að fjárfesting í
flokkurum skiptir hundruðum millj-
óna.
Grandi er dæmi um fyrirtæki sem
hefur verið að auka vinnslugetu í
loðnufrystingu. Fyrirtækið hefur
fjárfest umtalsvert á seinustu tveim-
ur árum í þessu skyni. Brynjólfur
Bjarnason, framkvæmdastjóri
Granda, vildi ekki gefa upp hvað
þetta væru miklar fjárfestingar.
Fyrir yfirstandandi vertíð hefur
hrognavinnslubúnaður í Granda verið
endurbættur. Frystigetan hefur verið
aukin u.þ.b. 25%. Þá hafa verið ger-
ar lagfæringar á löndunarbúnaði.
Fyrir síðustu vertíð var fjárfest í
flokkara og hrognavinnslubúnaði.
Grandi er nú með tvo loðnuflokkara.
Brynjólfur sagðist ekki geta svar-
að þvi hvað vinnslugetan hefði aukist
mikið hjá Granda. Afkastagetan
væri háð svo mörgum þáttum. í fyrra
fór loðnufrystingin einungis fram í
frystihúsinu á Grandagarði, en í ár
er einnig áformað að frysta í Norður-
garði ef mikið berst á land.
Offjárfesting í loðnuvinnslu
„Það er náttúrlega búið að fjár-
festa allt of mikið í loðnufrystingu
upp á síðkastið. Þetta gerist svona í
sveiflum. Það þekkja þeir sem hafa
komið nálægt loðnuvinnslu í mörg
ár. Aðstaða okkar í fyrra var ein-
stök. Kanadamenn frystu afar lítið
af loðnu og við nutum þess gagnvart
japanska markaðinum. Þetta er nú
bara þannig með okkur íslendinga
að við förum oft offari," sagði Brynj-
ólfur.
Brynjólfur sagði ekki við því að
búast að allir riðu feitum hesti frá
þessari vertíð. Hann minnti hins veg-
ar á að sjávarútvegurinn væri
áhættusöm atvinnugrein. Enginn
vafi væri á að það væri mikið til vinn-
andi að koma loðnunni í frystingu.
Mun meiri arður fengist fyrir þjóðar-
búið með því að frysta loðnuna en
að bræða hana. Á síðustu vertíð hefði
loðnufrystingin skilað nokkrum millj-
örðum í þjóðarbúið.
Eitt þeirra fyrirtækja sem hefur
fjárfest í frystibúnaði er Borgey hf.
á Höfn í Hornafirði. Halldór Árna-
son, framkvæmdastjóri Borgeyjar,
sagði að fjárfesting fyrirtækisins
væri ekki sérstaklega til komin vegna
loðnufrystingar. Borgey hefði aukið
síldarfrystingu mikið og aukin frysti-
geta Borgeyjar hefði verið fullnýtt
allt frá því í september á síðasta ári
við frystingu á síld. Hér væri um að
ræða arðbæra fjárfestingu.
í Helguvík er verið að ljúka upp-
setningu á nýrri loðnuflokkunarstöð.
Þar er um að ræða fjárfestingu sem
nemur eitthvað innan við 100 millj-
ónum króna. SR-mjöl og fleiri standa
að fyrirtækinu. Það mun selja flokk-
aða loðnu til fyrirtækja á Suðurnesj-
um, en verður ekki með eigin fryst-
ingu. Sá hluti loðnunnar sem ekki
nýtist í frystingu verður fluttur með
Erlendis
fækkar loðnu-
bræðslum og
þær stækka,
en hér fjölgar
bræðslunum
skipum til verksmiðja SR-mjöls á
Norður- og Austurlandi.
Miklar fjárfestingar
í loðnubræðslum
Fjárfesting í loðnubræðslu er einn-
ig mjög mikil. Sveinn Jónsson, fram-
kvæmdastjóri Félags íslenskra fiski-
mjölsverksmiðja, taldi að undanförnu
hefðu loðnubræðslur hringinn í
kringum landið verið endurbættar.
Bæði væri um að ræða nauðsynlegt
viðhald á búnaði og eins væru verk-
smiðjurnar að fjárfesta í búnaði sem
gerði þeim kleift að vinna gæðamjöl
sem væri í samræmi við óskir hvers
og eins kaupanda.
Hraðfrystihús Eskifjarðar réðst í
stærstu einstöku'fjárfestinguna fyrir
þessa vertíð, en segja má að loðnu-
bræðsla fyrirtækisins hafi verið end-
urbyggð. Um er að ræða 250-260
milljóna króna fjárfestingu. Einnig
var ráðist í miklar endurbætur á
loðnubræðslunum á Vopnafirði og
Þórshöfn fyrir þessa vertíð.
Gamall og úreltur floti
Ýmsir hafa bent á að á sama tíma
og gífurlegum fjármunum er varið
til fjárfestinga á búnaði við loðnu-
vinnslu í landi sé sáralitlum fjármun-
um varið til kaupa á nýjum loðnuskip-
um, en flestir eru sammála um að
loðnuflotinn sé gamall og úreltur.
íslensku loðnuskipin eru að margra
áliti áratugum á eftir skipum sam-
keppnislanda okkar.
Þórður Jónsson, rekstrarstjóri SR-
mjöls á Siglufirði, sagði þetta vissu-
lega áhyggjuefni, ekki síst þar sem
sú þróun hefði orðið að nýjustu loðnu-
skipin hefðu hætt loðnuveiðum. Hann
benti á að fyrir nokkru hefði eitt
stærsta og fullkomnasta loðnuskipið,
Hilmir, verið selt úr landi og nýleg
loðnuskip eins og Pétur Jónsson og
Jón Finnsson hefðu snúið sér að
rækjuveiðum.
Þórður sagði að ástæðan fyrir
hægri endurnýjun loðnuflotans væri
að afkoma hans væri ekki nægilega
góð. Á meðan rekstur skipanna væri
ekki betri væri þess ekki að vænta
að menn treystu sér til að endurnýja
skipin.
Óánægja með það loðnuverð sem
frystingin hefur borgað hefur m.a.
leitt til þess að nokkur loðnuskip
hafa komið sér upp aðstöðu til að
frysta um borð. Eitt þeirra er loðnu-
skipið Hákon sem kom á loðnumiðin
fyrir austan land í gær með nýjan
frystibúnað um borð. Guðmundur
Þorbjörnsson, einn eiganda Hákons,
sagði að þarna væri á ferðinni tilraun
til að auka verðmæti aflans. Ætlunin
væri að veiða til bræðslu og frysta
um borð það sem væri hæft til fryst-
ingar. Auk Hákons eru loðnuskipin
Júpiter og Þórshamar með aðstöðu
til að frysta um borð.
Ný loðnubræðsla
í byggingu
Verið er að reisa um 1.000 tonna
loðnubræðslu á Fáskrúðsfirði og er
stefnt að því að hún verði tilbúin
fyrir næstu vertíð. Verksmiðjan er
reist með það fyrir augum að hægt
verði að auka afkastagetu hennar
upp í 1.400 tonn án mikils viðbótar-
kostnaðar. Kostnaður við bygging-
una er áætlaður 600 milljónir að
sögn Haraldar Haraldssonar, fram-
kvæmdastjóra Andra, sem er einn
af eigendum verksmiðjunnar. Har-
aldur vísaði því á bug að of mikið
væri fjárfest í loðnubræðslu. Búast
mætti við að næsta mánuðinn bær-
ust 300 þúsund tonn af loðnu á land
og verksmiðjurnar í landinu önnuðu
því ekki að vinna svo mikið magn í
einu.
Þórður Jónsson er ekki sammála
því að þörf sé fyrir fleiri verksmiðj-
ur. „Það er mín skoðun að menn séu
að grafa gröf bræðsluiðnaðarins með
því að fjölga verksmiðjum. Alls stað-
ar í heiminum er stefnt að fækkun
og stækkun verksmiðja. Hér stefnir
þetta í þveröfuga átt ekki síst fyrir
tilstuðlan opinberra sjóða,“ sagði
Þórður.
FIMMTUDAGUR 9. FEBRÚAR 1995 27
SVÍÞJÓÐ
Þversögn
í velferö-
arkerfinu
MATS Svegfors, ritstjóri Svenska Dagbladet
Sænska velferðarkerfið er gjaldþrota en niður-
skurðarhugmyndir j afnaðarmanna mælast
misjafnlega fyrir. Svíar standa frammi fyrir
áður óþekktum vanda á sama tíma og þeir
hefla þátttöku í Evrópusambandinu. Sigrún
Davíðsdóttir sótti sænska áhrifamenn og
sérfræðinga heim, þeirra á meðal Mats Sveg-
fors, ritstjóra Svenska Dagbladet.
EINN af þeim sem grannt
hefur fylgst með umrótinu
í Svíþjóð er Mats Svegfors
aðalritstjóri Svenska Dag-
bladet. Blaðið er ekki tengt neinum
stjórnmálaflokki, en það þarf ekki að
lesa það lengi til að sjá að það er á
borgaralegum væng stjórnmálanna
og fylgir oft Hægriflokknum að mál-
um, án þess að vera málgagn hans.
Er reyndar á tíðum gagnrýnið á flokk-
inn. Úndanfarið hafa leiðtogar flokks-
ins gjaman verið gagnrýndir fyrir að
tala of mikið um efnahagsmál og of
lítið um velferðina og félagslega hlið
stjórnmálanna, „mjúku málin“ svo-
kölluðu. En leiðarar Svenska Dag-
bladet verða seint gagnrýndir fyrir
þetta. Þar er skrifað jöfnum höndum
um mjúku og hörðu málin. Það er
því ritstjóri með víðan sjóndeildar-
hring, sem Morgunblaðið ræddi við í
Stokkhólmi fyrir skömmu.
Það er margt, sem Svíar þurfa að
átta sig á þessa mánuðina og eitt af
því er inngangan í Evrópusambandið
(ESB). Svegfors segir að um inn-
gönguna megi hafa fjálgleg orð, en
ekki megi gleyma að hún hafi aðeins
verið samþykkt með fimm prósenta
meirihluta. „Fjöldi þeirra sem studdi
aðild og hinna sem var á móti var
býsna jafn. Og það er kannski það,
sem vekur mesta undrun. Svíþjóð er
þróað lýðræðis- og iðnríki, þjóðin
nútímaleg í hugsunarhætti, opin fyrir
alþjóðlegum straumum og framfaras-
innuð. Allt þetta mælir með að hún
eigi ríkt erindi í Evrópusambandið.
En það eru greinilega ekki allir, sem
líta þannig á málið.
Hver verða áhrif aðildar að þínu
mati?
„Það er athyglisvert að trúin á
sænska „módelið", eins og það var
kallað, sænska fyrirmyndarkerfíð,
hefur mjög veikst undanfarin ár. Póli-
tískt séð lýsti það sér í kosningaó-
sigri jafnaðarmanna 1991 og efna-
hagslega kemur það fram í vaxandi
sparnaði. En þessari minnkandi trú
fylgir jafnframt þrá eftir að end-
urskapa fortíðina og hverfa til þess
tíma er rífyið var algott í huga fólks,
líkt og Guð áður. Nú er Guð dáinn
og Svíar bíða upprisunnar á þriðja
degi. Trúmissirinn er þungbært áfall,
sem tekur langan tíma að vinna úr.
Hluti Svía mun vísast setja ESB í
það tómarúm, sem trúmissirinn á fyr-
irmyndarsamfélagið hefur skapað,
einkum þá menntafólk, embætt-
ismenn og fólk í menningargeiranum,
sumsé þeir er horfa út á við. En svo
eru aðrir, sem geta það ekki. Svo
vill til að um leið og Svíar ganga inn
í ESB standa þeir frammi fyrir at-
vinnuleysi mörg hundruð þúsund
manna og verða að horfast í augu
við minnkandi framleiðni, lakari
menntun, minni sveigjanleika og svo
framvegis. Þeir eru margir, sem
tengja þetta tvennt saman, inn-
gönguna og efnahagsvandann, þó
úttektir á sænsku efnahagslífi og á
velferðarkerfinu sýni að atvinnuleysið
má rekja til óheppilegrar stefnu fyrr
á árum.“
Útþensla ríkissgeirans
Velferðarkerfíð og áhrif þess eru
ákaft til umræðu í Svíþjóð. Hvað viltu
segja um þau?
„Velferðarkerfið var sannarlega
þaulhugsað frá byijun og þá í þá átt
að það ætti að styrkja samstöðu fólks.
Launastefnan átti að stýra fyrirtækj-
um þannig að þau héldu sig stöðugt
við arðbæra framleiðslu og meðan
ágóðanum var haldið í fyrirtækinu
var hann ekki skattlagður. Og launa-
stefnan jafnaði einnig út launin. Með-
an fyrirtækin efldust og réðu fólk
gekk dæmið upp. En þegar dró úr
vextinum á sjöunda áratugnum dró
úr ráðningum í einkageiranum, en
þá tók ríkið við og réð fólk, svo ríkis-
geirinn stækkaði. I lok síðasta áratug-
ar gat hann ekki dregið í sig fleira
fólk og varð að draga saman seglin,
með þeim afleiðingum að atvinnuleysi
jókst.
Það er viss þversögn í velferðar-
kerfinu. Það er hugsað fyrir heildina,
en sjálf uppbyggingin er einstaklings-
bundin til hins ýtrasta. Grunneining
þess er einstaklingurinn og ekki fjöl-
skyldan. Ábyrgð einstaklingsins fyrir
öðrum er létt af honum. Hana tekur
kerfið á sig. Hann þarf ekki að hugsa
um neitt annað en sjálfan sig og ekki
aðra. Aðeins um líðandi stund, en
ekki til lengri tíma. Um leið dregur
úr framsýni og forsjá. Fólk þarf ekki
að hugsa um að spara fyrir eftirlaun-
um, því ríkið er búið að lofa þeim.
Við lifum vel í velferðarkerfinu, en
kannski er lífið um leið fátæklegra.
Til að skýra betur þessa þversögn
tala ég gjarnan um stóru og litlu
heildina. Grasrótin er einstaklings-
bundin, hver svarar fyrir sig, en sjálft
kerfið er allt hugsað út frá heildinni,
samfélaginu. Þessi uppbygging er
þveröfug við það sem gerist í Japan.
Þar er næstum ekkert skipulag á
samfélagssviðinu og í grasrótinni
engin einstaklingshyggja, heldur allt
miðað við hag heildarinnar. Þegar
talað er um Svíþjóð sem þjóðfélag
heildarhyggjunnar er það rétt hvað
varðar yfirbyggingu samfélagsins, en
ekki hvað varðar undirstöðuna. Hún
byggir á einstaklingnum."
Ríkið stendur illa, en landið er
stöndugt
Það skiptir nokkuð í tvö horn
hversu aivariegum augum Svíar líta
efnahagshorfurnar og framtíðina.
Sumir benda á að viðskiptajöfnuður-
inn fari batnandi, meðan aðrir ein-
blína á ijárlagahallann og skuidir rík-
issjóðs. Hvaða augum lítur þú efna-
hagsvandann?
„Vandinn er sá að Svíþjóð og
sænska ríkið er ekki eitt og hið sama.
Viðskiptajöfnuður landsins fer batn-
andi og landið er stöndugt, en ríkið
stendur hrikalega illa, svo ekki sé
meira sagt og framfleytir í þokkabót
sex af hveijum tíu íbúum. Það má
líkja aðstæðunum við að ríkið væri
fyrirtæki I stórborg, nefnilega land-
inu. Fyrirtækið stendur hrapalega illa
og er auk þess illa rekið, meðan borg-
in er rík. Rekstrarhalli ríkisins er
nokkurn veginn jafn mikill og nemur
þjóðarframleiðslu Sviþjóðar. Ef
sænska ríkið væri fyrirtæki væri það
fyrir löngu farið á hausinn.
Ef ríkið er umfangslítið og í stóru
landi þá er hægt að leysa aðsteðjandi
efnahagsvanda með skattahækkun-
um. Hér hefur sú leið fyrir löngu
verið gengin á enda. Jafnvel þó allar
tekjur umfram meðaltekjur (sem sam-
svara 200 þúsund íslenskum krónum
á mánuði) væru skattaðar hundrað
prósent væri aðeins hægt að raka inn
300-400 milljörðum, þegar vandinn í
krónum og aurum snýst um tuttugu
þúsund milljarða íslenskra króna. Því
miður er það svo að margir jafnaðar-
menn líta á Svíþjóð og ríkið sem sama
hlut. Þar sem Svíþjóð standi vel, sé
ástand ríkisins ekki svo slæmt held-
ur.“
Nú kemur það í hlut jafnaðar-
manna að giíma við vandann. Hvem-
ig telur þú þá í stakk búna tii þess?
„Innan flokksins skiptir í tvö horn
hvað varðar skilning á vandanum.
Eldri kynslóðin og um leið líklega
meirihluti flokksins hefur þá skoðun,
sem ég lýsti áður, meðan yngri kyn-
slóðin hefur nútímalegri skilning. Hún
leiðir þó ekki flokkinn enn sem komið
er. En það er enginn efi á að þeir
vilja gjarnan að sér takist verkið.
Jafnaðarmenn eru byggingarmeistar-
ar kerfisins og nú hriktir í. Kosningar
eftir kosningar hafa þeir lofað öllu
fögru og góðum gjöfum, en nú er
komið annað hljóð í strokkinn."
Óhugsandi atvinnuleysi
Það hriktir í veiferðarkerfinu og
ríkið stendur illa fjárhagsiega. Hver
er þín framtíðarsýn hvað Svíþjóð
varðar?
„Sem stendur er sérlega erfitt að
sjá hlutina fyrir. Kannski eiga blaða-
menn alltaf auðvelt með að draga
allt dökkum litum, en í hreinskilni
sagt er hætta á að það fari allt hér
til fj... og ef til vill hefur það þegar
gerst. Fyrir fímm árum hefðu flestir
sagt að 12 prósent atvinnuleysi væri
óhugsandi í Svíþjóð. Og meðan jafn-
vægi ríkti í ríkisbúskapnum virtist
stöðugur halli ríkissjóðs og skulda-----
söfnun óhugsandi. En við þetta búum
við nú. Andstætt því sem forðum var
þá hafa þeir atvinnulausu í sig og á,
en margir hafa samt sem áður misst
eignir sínar. Líklega verða atvinnu-
leysisbætur minnkaðar, en þeim verð-
ur ekki hætt.
í nýrri bandarísk-sænskri úttekt á
velferðarkerfinu er talað um kerf-
iskreppu. Meðan kerfið gekk vel, þá
gekk það líka reglulega vel. Svo er
ekki lengur og nú er til dæmis skulda-
söfnunin skuggalega hröð. En enginn 3
veit nákvæmlega hvernig ríkisgjald-
þrot lítur út. Eitthvað I þá áttina
hefur gerst í Suður-Ameríku, en við
allt aðrar aðstæður. Ekki dettum við
út af landabréfinu eða sökkvum niður
á botn Eystrasalts, en við gætum
þurft að horfa upp á vaxandi atvinnu-
leysi, vaxandi þjóðfélagslegan mun
og verðbólgu. Sumum fyrirtækjum
myndi vísast ganga vel vegna lágra
launa.
Sem stendur er uppsveifla í Svíþjóð
í kjölfar gengisfellingar og vegna al-
þjóðlegrar uppsveiflu og iðnaðargeir-
inn stendur vel. En hvað gerist þegar
kúrvan vísar niður og við lendum inni
í næstu efnahagslægð með ríkisskuld-
ir sem samsvara þjóðarframleiðslunni
eins og hún leggur sig. Margir hag- í
fræðingar segja sem svo að alltaf sé
hægt að taka lán, bara með háum
vöxtum, en því má ekki gleyma að
Svíþjóð hefur fengið lágar einkunnir
af alþjóðlegum efnahagsráðgjafar-
fyrirtækjum. Hlutirnir gætu gerst
hratt og við þá staðið frammi fyrir
brennandi fjármálakreppu. Þá verður
það Alþjóða gjaldeyrissjóðurinn sem
ákveður björgunarráðstafanirnar og
ekki annað að gera en fylgja fyrir-
mælum hans.
Það er vissulega áieitin spurning
hvar Svíar séu staddir. Þegar suður-
amerísku löndin hafa staðið sem verst
hafa lánastofnanir alltaf lánað lengur
en i raun var skynsamlegt. Og þann-
ig er það almennt, þar sem oflán eiga
sér stað. Lánastofnanir halda of seint
að sér höndunum.
Vafasöm samstöðustefna
Velferðarkei-fið var gott og hentaði
sínum tíma, en það er hvorki heppi-
legt að láta fólk lifa í friði atvinnu-
laust á bótum, líkt og Danir hafa gert,
eða taka á móti flóttamönnum, án
þess að hugsa fyrir hvernig koma eigi
þeim fyrir. Þarna er líka launakerfið
hindrun. Ef mér sem atvinnurekanda
ber skylda til að greiða sem samsvar-
ar þúsund krónum íslenskum á tímann
og valið stendur milli þess að ráða
Svía eða innflytjanda, sem er slæmur
í sænsku, ræð ég hiklaust Svíann. Þá
er spuming hvort strangt launakerfi
gagnast þeim sem verr stendur, eða
hinum sterkari. Þá vaknar spumingin
hvort þessi sænska samstöðustefna í
launamálum hafi í raun leitt til sam-
stöðu með þeim sterkari í samfélag- -
inu, eða hinum veikari."