Morgunblaðið - 09.02.1995, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 9. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Fyrri grein
í MORGUNBLAÐINU laugar-
daginn 28. janúar sl. er fjallað um
hugmyndir og tillögur frambjóðenda
Sjálfstæðisflokksins á Vestfjörðum
' ? um gerbreytingu á fískveiðistjóm-
unarkerfínu sem þeir hafa lagt fram
til umræðu í málefnanefnd flokksins
um_ sjávarútvegsmál.
Ég vil sérstaklega fagna þessari
tillögu vegna þess að í henni eru
margar hugmyndir sem fara saman
við mínar um það með hvaða hætti
megi standa betur að vemdun nýt-
ingu þessarar auðlindar sem er
gmndvöllur undir lífínu í þessu
landi.
Grunnhugmynd Vestfírðinganna
er sú sama og kom fram á fylgi-
skjali með þingsályktunartillögu
þingflokks Alþýðubandalagsins á
síðastliðinu vori, þ.e.a.s. flota- og
sóknarstýring sem beita á með til-
“ liti til ástands lífríkisins á hveiju
veiðisvæði.
Viðbrögð sjávarútvegsráðherra
og forystu LÍÚ voru með hefð-
bundnum hætti. Ásakanir um
ábyrgðarleysi án málefnalegrar
gagnrýni. Andstæðingar kvótakerf-
isins verða að halda sinni baráttu
áfram með gagnrýnni málefnalegri
umræðu þrátt fyrir að andstæðing-
amir kjósi sér önnur vopn. í þessari
grein verður leitast við að færa fram
fáein rök fyrir þeim fullyrðingum
> sem sjá má í fyrirsögn greinarinnar.
Flota- og sóknarstýring
Flota- og sóknarstýring er óum-
flýjanleg vegna þess að afkastageta
flotans er of mikil. Skynsamlegt er
að hafa áhrif á stærð flotans vegna
þess að mest hagkvæmni næst ef
sóknargeta skipa í hveijum útgerð-
arflokki er sem næst því sem þarf
til að veiða það sem taka má úr
viðkomandi veiðistofni.
En sóknarstýring er líka óumflýj-
anleg vegna þess að þó að sóknar-
geta skipa í einhveijum útgerðar-
flokki væri komin í það sem kalla
mætti æskilega stærð miðað við
veiðistofna til lengri tíma litið þá
verður aldrei hægt að leyfa stöðuga
sókn sem miðast við þessar forsend-
ur, til þess er lífríkið of breytilegt.
Það sem er hæfileg sókn eitt árið
getur verið of mikil sókn það næsta.
Það verður að leggja mat fískifræð-
inga á lífríki viðkomandi hafsvæðis
til grundvallar ákvarð-
ana um sókn hvers árs.
Það er þess vegna
nauðsynlegt að hafa
möguleika á að stjórna
sókn flotans.
Sóknarstýring er
líka nauðsynleg í
kvótakerfinu
Kvótakerfísmenn
hafa á undanfömum
árum haldið því fram
að ekki væri mögulegt
að stjórna fískveiðum
með sóknarstýringar-
aðferðum. Á sama tíma
hafa ýmsar sóknarstýr-
ingar verið auknar. Þar
má telja svæðalokanir,
tímabundnar takmarkanir eða bann
við notkun veiðarfæra á tilteknum
svæðum, kröfur um gerð veiðar-
færa, bann við veiðum tiltekinna
skipagerða á tilgreindum hafsvæð-
um, ný landhelgi við Vestmannaeyj-
ar, ný landhelgi með suðurströnd-
inni, hrygningarstopp svo eitthvað
sé nefnt af þeim sóknarstýringarað-
ferðum sem hafa verið og eru í
notkun. Hér er þess vegna verið að
þróa upp algerlega tvöfalt stjóm-
kerfi vegna þess að kvótakerfið er
ekki og verður aldrei nothæft til að
stjórna nýtingu lífríkisins í hafínu.
Það ætti að fara að renna upp
fyrir kvótamönnum eins og öðmm
sem um þessi mál hugsa að flota-
og sóknarstýring er líka óumflýjan-
leg þó að kvótakerfíð yrði áfram
við lýði. Það er reyndar þegar viður-
kennt með ákvörðun stjómvalda um
stofnun Þróunarsjóðs sjávarútvegs-
ins. Þar er búið að ákveða að veija
þrem milljörðum til úreldingar físki-
skipa.
Þetta er auðvitað ákvörðun um
minnkun sóknargetu og þar með
viðurkenning á því að kvótakerfíð
tryggir ekki hagkvæmni í útgerðinni
og sóknarminnkun en hvort tveggja
átti að koma af sjáfu sér með fijálsu
framsali veiðiheimilda sem sagt var
að ylli því að kvótar söfnuðust á
hagkvæmustu útgerðirnar sem
myndu sameina aflaheimildir og
fækka skipum. Þetta varð ekki
raunin, þvert á móti, sóknargeta
flotans hefur aukist með hveiju ári,
þar segir rúmlestatala skipa ekki
alla söguna. Ný tæki, ný veiðarfæri
öflugri vélar, betri skip og miklu
lengra úthald hluta flotans, allt eyk-
ur þetta sóknargetu
hans.
Vegna þess að
stjómkerfíð gengur út
frá því að kvótakerfíð
leysi flest vandamál er
þessari sóknargetu
beitt án nokkurar
heildaryfírsýnar þann-
ig að takist öflugum
aðilum í útgerð í ein-
hveijum landshluta að
komast yfír miklar
aflaheimildir getur
flotinn af því svæði
sargað upp hvert ein-
asta kvikindi á sínum
heimamiðum.
Heimildir útgerðar-
manna til að kaupa og
selja aflaheimildir verða þannig til
þess að misvægi myndast í sókninni
Flota- og sóknarstýring
er óumflýjanleg, að
mati Jóhanns Arsæls-
sonar, vegna þess að
afkastageta flotans er
of mikil.
vegna þess að þeir hlutar flotans
sem hafa mestan fjárhaglegan mátt
ná til sín veiðiréttinum. Þetta hefur
gerst á undanfömum ámm.
Hér skal eitt dæmi tilfært. Tog-
skipaflotinn hefur á undanförnum
ámm haft það miklar veiðiheimildir
að honum hefur ekki tekist að veiða
þær upp. Það er fræðilegur mögu-
leiki á því að þessi hluti flotans
kaupi til sín allar veiðheimildir. Ef
við yrðum nú svo heppnir þrátt fyr-
ir galla kvótakerfisins að þorsk-
stofninn næði sér á strik og veiði-
stofninn stækkaði vemlega myndi
þessi hluti flotans hafa möguleika
á að hirða alla aukninguna í troll
fyrir utan 12 mílur. Það yrði sem
sagt áfam allt of mikil sókn utan
12 mílna en gmnnslóðin yrði van-
nýtt. Það er af þessum ástæðum
auðsætt að veiðistjórnunin verður
að vera miðuð við það að mögulegt
sé að hafa áhrif á sókn skipa.
Ef kvótakerfið verður áfram við
lýði munu stjómvöld fyrr en seinna
verða að viðurkenna að nauðsynlegt
er að stýra því hve mikið er veitt í
troll utan 12 mílna vegna þess að
sá hluti flotans hefur á undanförn-
um ámm sogað til sín veiðiheimildir
þannig að á veiðum hans eru engar
hömlur aðrar en þær sem náttúran
setur.
Fáist stjómmálamenn og aðrir
sem láta sig þessi mál varða til að
líta á rök og gagnrök með sann-
girni út frá verndunarsjónarmiðum
og þar með hagsmunum þjóðarinnar
er ég sannfærður um að menn sjá
að flota- og sóknarstýring er nauð-
synleg.
Helstu gallar kvótastefnunnar
Aðalágreiningurinn um stjóm-
kerfí fískveiða hefur verið um það
ígildi eignarréttar á fískistofnunum
sem felst í því að einstakar útgerðir
eigi rétt á að nýta ákveðinn hluta
fiskistofna og hafí leyfí til að kaupa
og selja þann rétt.
í reynd hefur rétturinn til afla-
hlutdeildar úr einstökum fískistofn-
um og fijálst framsal aflaheimilda
orðið í framkvæmd ígildi eignarrétt-
ar á viðkomandi fískistofni.
Nú skal afskrifa aflaheimildir
eins og hveijar aðrar eignir og fyrir
Alþingi liggur fmmvarp um samn-
ingsveð sem gerir ráð fyrir því að
veðsetja megi aflaheimildir. Það er
unnið fast og sleitulaust að því að
gera fiskistofnana að raunvemlegri
séreign útgerðarmanna.
Framkvæmd laganna um stjórn
fískveiða er því í andstöðu við það
meginmarkmið um sameign þjóðar-
innar á nytjastofnum á íslandsmið-
um sem þó var sett í fyrstu gr.
núgildandi laga um stjórn fískveiða,
frá 5. maí 1990. Vegna þess að
mjög mikill meirihluti landsmanna
telur að auðlindir sjávar eigi að vera
ævarandi sameign þjóðarinnar hef-
ur það vafíst fyrir þeim sama meiri-
hluta að skilja hvemig hægt er að
leyfa það fyrirkomulag sem nú gild-
ir að einstaklingar og fyrirtæki í
sjávarútvegi eigi ákveðna hlutdeild
í hveijum fiskistofni og megi ráð-
stafa öveiddum físki að vild með
kaupum og sölu. Þessi tvískinnung-
ur sem raunverulega er í lögum um
stjóm fiskveiða og framkvæmd
þeirra er óhæfa og sú ástæða er ein
og sér næg til að óhjákvæmilegt er
að afleggja núgildandi kerfí.
En fjölmargir aðrir annmarkar
hafa komið í ljós við framkvæmd
þessara laga og skulu hér rakin
fáein dæmi.
Kvótakerfið veldur byggðaröskun
og neyðir þeirri stefnu uppá sveita-
stjórnir að til lengri tíma litið verði
þær að hafa tök á að halda veiði-
heimildunum í byggðarlaginu.
Þau byggðarlög sem mjög era
háð fiskveiðum hafa bragðist við
með því að reyna enn frekar að ná
tangarhaldi á þeim kvóta sem boð-
inn er til sölu. Þróunin hefur einnig
sýnt mjög greinilega að aflaheimild-
ir safnast á stærstu aðilana í útgerð
og færast þar með frá bátaútgerð
til togskipaútgerða. Svo er nú kom-
ið að einstakar stórútgerðir láta
báta físka stóran hluta kvóta sinna
og vegna hinnar miklu skerðingar
sem orðið hefur á þorskveiðiheimild-
um bátaflotans geta „kvótaeigend-
ur“ ákveðið verð sem þeir greiða
fyrir fískinn nánast einhliða.
Sannað er að afla er kastað í sjó-
inn vegna kerfísins, t.d. lélegum
físki úr netum, smáum fiski og verð-
litlum fiski, einnig er físki hent
vegna þess að kvóti er ekki til stað-
ar í viðkomandi tegund. Afla er
landað framhjá vigt. Afla er umskip-
að á hafí út. Tegundir afla eru rangt
skráðar.
Gangi lítill fískur á miðin hefur
reynslan sýnt að sókn eykst vera-
lega því að miklu meira en áður er
kostað til að sækja þann kvóta sem
viðkomandi útgerð hefur eignarétt
á.
Nái viðkomandi útgerð ekki að
veiða sinn hlut getur hún fengið
önnur skip til veiðanna. Þannig
verður ásókn á miðin mest þegar
fískistofnarnir era veikastir.
Þrátt fyrir að aðalmarkmið kvóta-
kerfísins hafí verið að byggja upp
fiskistofnana, hefur ekkert miðað í
þá átt.
I stað þess að vera fyrst og fremst
til verndunar fískistofnunum hefur
aðalhlutverk kerfísins verið að
skipta með mjög flóknum og umdeil-
anlegum hætti réttinum til að nýta
fískistofnana milli einstaklinga og
fyrirtækja.
Kvótakerfið er eins og sjá má af
þessari upptalningu gersamlega
misheppnað. Hvað er ábyrgðarleysi
ef það er ekki að veija og viðhalda
þessu kerfí mismununar og sóunar?
Það þarf að sameina krafta allra
andstæðinga þessarar óheillastefnu,
þá mun sigur vinnast.
Það er ýmislegt keimlíkt í því sem
fram kemur í tillögum frambjóðenda
Sjálfstæðisflokksins á Vestíjörðum
og þeim tillögum sem ég hef mælt
fyrir og áður era nefndar.
Þessum tillögum verður nánar
lýst í síðari hluta þessarar greinar
sem mun birtast í Morgunblaðinu
innan skamms tíma.
Höfundur er alþingismaður fyrir
Alþýðubandalagið í
Vesturlandskjördæmi.
AÐSENDAR GREINAR
Flota- o g sóknarstýríng
er óumflýjanleg
Jóhann
Ársælsson
Horft til framtíðar
ÁRIÐ 1990 var sam-
þykkt á Alþingi tillaga
um stöðvun jarðvegs-
og gróðureyðingar fyrir
aldamót. Þá voru 10 ár
* til stefnu og hvað hefur
áunnist? Nú eru aðeins
5 ár eftir og ekkert
bólar á íjárframlögum
til þessara mála. Millj-
arðar króna til upp-
græðslu skila þó aldrei
nógum árangri á með-
an búsmali rásar um
næstum allt landið og
rífur upp nýgræðing-
inn, hvar sem hann
fínnst, hvort sem það
er á nöktu hálendinu, í
stækkandi gijótskriðum í fjöllum eða
í kjarrgróðri sem er á stöðugu und-
anhaldi. Alls staðar nema í nokkrum
friðuðum og víggirtum reitum. Er
þetta ekki kleppsvinna að sá og
rækta þar sem bitið er jafnóðum?
Víða eru ræktunarsvæði þó friðuð
með rándýrum girðingum sem væru
óþarfar ef beitarsvæði væru girt og
menn bæru ábyrgð á sínum skepn-
um. Á hveiju ári borg-
um við milljarða til
bænda fyrir offram-
leiðslu á kindakjöti, alls
um 7.000 tonnum, auk
þess sem um 130 millj-
ónir króna fara í mark-
aðssetningu og niður-
greiðslur.
Það getur ekki veitt
mönnum mikla ánægju
að vita að þeir eru að
framleiða umfram-
magn af kjöti á kostnað
landsins. Það óorð sem
fer af rányrkju og
skipulagsleysi í beitar-
málum hefur skaðað
ímynd bændastéttar-
innar og stuðlar e.t.v. að einhveiju
leyti að minnkandi sölu á lamba-
kjöti. Um 80% þjóðarinnar lítur á
gróður og jarðvegseyðingu sem al-
varlegasta vandamálið í dag og þetta
ættu bændur að taka með í reikning-
inn.
Ræktunarbúskapur í stað rán-
yrkju og vörsluskylda á búfé er það
eina sem er mannsæmandi í búskap-
Ræktunarbúskapur í
stað rányrkju og vörslu-
skylda á búfé, segir
Herdís Þorvaldsdótt-
ir, er það eina sem er
mannsæmandi í bú-
’skaparháttum
arháttum á okkar dögum.
Ef vilji væri fyrir hendi, mætti
aðstoða bændur við að vinna við að
græða upp landið og borga því eitt-
hvað af skuld fortíðarinnar, í stað
þess að þurfa að framleiða umfram-
magn af kjöti á kostnað minnkandi
gróðurlendis. Fólk hefur sagt mér
að það hafí misst Iystina á lamba-
kjöti eftir að hafa séð, á ferðum sín-
um á sumrin, sauðkindina að verki.
Á hveiju ári naga u.þ.b. 1.500.000
fjár viðkvæman gróðurinn oft í
fjallaskriðum á hálendinu eða hvar
Herdís
Þorvaldsdóttir
sem það fínnur nýgræðing, oft er
það á gróðurlitlu og viðkvæmu landi,
sem síðan endar sem örfoka svæði.
Hvað getum við lengi horft á þetta
ráðaleysi þeirra sem eiga að gæta
hagsmuna allra landsins barna í
nútíð og framtíð?
Hvenær missum við þolinmæðina
og tökum til okkar ráða að stöðva
rányrkjuna og gera hirðingjabúskap-
inn að nútíma ræktunarbúskap til
að bjarga þeim náttúrulegu gróður-
tætlum sem eftir eru?
Viljum við stríð og sívaxandi erg-
elsi við ráðamenn og bændur?
Nei, tökum heldur höndum saman
og sameinumst um að leysa vandann
í bróðerni. Við viljum öll búa í hag-
inn fyrir afkomendur okkar.
Eða hvað?
Er það ekki á dagskrá?
Höfundur erleikkona og
formaður gróðurvcrndarnefndar
íslands.