Morgunblaðið - 01.03.1995, Side 22

22 MIÐVIKUDAGUR 1. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Óáþreifanleg
kvika
MYNPUST
Listasafn íslands
MÁLVERK
OLLE BÆRTLING
Opið daglega frá kl. 12-18. Lokað
mánudaga. Til 2. apríl. Aðgangur
ókeypis.
ÞAÐ ER rétt sem fram kemur í
kynningu sýningar hins nafnkunna
strangflatalistarmanns Olle Bærtl-
ing að jafnvel yfirlýst óhlutlæg
myndlist sé uppfull af áþreifánleg-
um „hlutum". Það getur líka heitið
að menn hlutgeri ósjálfrátt hrein
form sem byggjast þó
einungis á eigip lög-
málum og það sem all-
ir óhlutlægir málarar
óttuðust hér áður fyrr
var að eitthvað
þekkjanlegt kæmi
óviljandi fram í mynd-
um þeirra, en það gat
gerst þeim til mikillar
hrellingar er það upp-
götvaðist.
Á þetta hef ég iðu-
lega bent í skrifum
mínum í tímans rás,
og satt að segja er nær
ógjömingur að forðast
með öllu tilvísun til
hins þekkjanlega, þótt
myndheildimar séu annars „kolab-
strakt“ eins og menn orða það
stundum. Og trauðla getum við
afneitað frumformunum sem uppi-
stöðu allra hluta bæði í rúmtaki og
á tvívíðum gmnni, og þannig séð
er hið strangasta flatarmálsmálverk
ekki með fullu óháð hlutvemleikan-
um, þótt það styðjist eingöngu við
hrein og afmörkuð form. Minna
má aftur á að náttúran sjálf býr
til sína óendanlegu fjölbreytni úr
örfáum fmmformum og þannig séð
má færa rök að því að landslag sé
abstrakt, því það minnir ekki á
þekkjanlega og tilbúna hluti. Og
árétta má sömuleiðis enn einu sinni
að mannslíkaminn sem var útskúf-
aður úr heimi málverksins um ára-
bil býr yfir heillandi flatarmálfræði-
legum lögmálum og leysir fyrmrn
óleysanlega reikningsþraut, hvað
snertir þrískiptingu hornsins, tvö-
földun teningsins og ferskeytingu
hringsins. Þetta nefndust hin sí-
gildu vandamál Forn-Grikkja þar
sem öll helstu fumformin em sam-
ankomin í einu. Og þegar við getum
sagt að hnötturinn okkar sé full-
komin kúla í fmmformi sínu getum
við með sama rétti fullyrt að fjöll
og fimindi séu storknaðar formleys-
ur á kúlunni.
Þá er líka spurn hvor
skiptingin í abstrakt
list og hlutlæga tján-
ingu sé á röngum for-
sendum byggð, en um
það má deila í hið óend-
anlega og er fyrir utan
þessi skrif. Þó má velta
því fyrir sé hvort þrí-
hymingur sé með öllu
óhlutlægur, því hann
fyrirfinnst í svo mörg-
um þekkjanlegum hlut-
um og er ómissandi
þáttur byggingarlög-
málsins. Við sjáum lög-
málið í tumum húsa
og hann gefur sterkar
vísbendingar með lögun sinni og
þá einkum hið frammjókkandi form
sem endar á skörpum oddi.
Myndræna meinlætið sem blasti
við í myndum Bærtlings hrelldi
margan áðdáanda flatarmálsmál-
verksins hér á árum áður og er mér
í fersku minni er ég sá myndir hans
fyrst í París á sjötta áratugnum.
Mér fannst eins og svo mörgum
öðrof langt gengið og myndimar
höfðuðu takmarkað til mín. Hér var
bersýnilega komið framhald og ein-
földun á myndheimi Auguste Herb-
ins og hinu svonefnda nýraunsæi í
Einföld
lífsgleði
MYNDLIST
Kjarvaisstaðir
GRAFÍKVERK
JOHNLENNON
Opið daglega kl. 10-18 til 12. mars.
Aðgangur kr. 300. Sýningarskrá
kr. 600.
ÞAU eru mýmörg dæmin sem
hægt er að benda á til staðfesting-
ar þeirri kenningu að þeir lista-
menn sem helst skara fram úr
gera það ekki aðeins á sínu af-
markaða sviði, heldur geta þeir
einnig verið frambærilegir lista-
menn á öðrum vettvangi. Rithöf-
undar sem mála, listmálarar sem
yrkja, myndlistarmenn sem tefla,
tónskáld sem teikna - svo mætti
lengi telja.
John Lennon var vissulega
hæfileikaríkur maður, eins og allir
geta vottað sem hafa kynnst tón-
list hans að einhveiju marki. En
tónlistin var ekki eini farvegurinn
sem hann hann hafði fyrir listræna
hæfileika sína; sem unglingur
hafði hann stundað nám í Liverpo-
ol Art Institute um þriggja ára
skeið, áður en tónlistin náði yfír-
höndinni. Hann nýtti sér þá
menntun vel og á sýningunni hér
í vestursal er að finna yfír sextíu
grafíkmyndir sem byggja á teikn-
ingum hans. Flestar eru þær frá
sambúðarárum hans og Yoko Ono,
allt frá 1968 til 1979, en hann var
myrtur ári síðar.
í samhengi sögunnar mun John
Lennon fyrst og fremst lifa í minn-
ingunni fyrir tónlistina, sem átti
sinn hlut í að móta heila kynslóð
manna og kvenna um allan heim.
Framlag hans í myndlistinni verð-
ur seint talið hafa markað nein
tímamót, en hins vegar er ljóst
að þar var að finna ríkan þátt í
persónulegu lífí hans, og teikning-
amar hér gefa nókkra innsýn í
þá einföldu lífsgleði sem tilvera
hans byggði á, einkum síðustu
árin. Þar skipti fjölskyldan öllu,
eins og myndefnin bera með sér.
Ef undan eru skildar nokkrar
kynlífsmyndir frá 1970 (sem voru
auðvitað gerðar upptækar þegar
þær voru fyrst sýndar) er samlíf
Yoko Ono og listamannsins helsta
viðfangsefnið, svo og sonurinn
Sean, eftir að hann fæddist. „Bag
One“ (nr. 1) frá 1970 er sennilega
sú mynd Lennons sem flestir kann-
ast við, en í henni koma einnig
fram sterkustu þættimir í mynd-
gerð hans; fáar, flæðandi línur,
sem skapa innilega heildarmynd
með einföldum hætti.
Kímnin er annar áberandi þátt-
LISTIR
Olle Bærtling.
hreinu málverki, en Herbin var ris-
inn sem menn litu upp til á tímun-
um, eins og menn urðu einnig varir
við f íslenzku málverki.
Segja má að öll eðlislæg upp-
mnaleg lifun hafí verið þurrkuð
burt og málverkið verið orðið að
hávísindalegri glímu við einföld
form og afmarkaðann litastiga og
jafnframt var farið eins langt út
fyrir ramma hins „maleríska“ og
hugsast gat. Það er langur vegur
frá málverkum Bærtlings og til
dúka Richards Mortensens, félaga
hans í hópnum í kringum Denise
René, sem gat málað af fíngrum
fram ef svo má komast að orði.
Málverk Bærtlings voru þannig
sneydd öllu sem gat leitt hugan að
bernskum kenndum, þó í sjálfu sér
væru þau einföld og tær og hug-
myndafræðin sértæk og klár.
Það er mikið búið að tala um
myndrænt meinlætið í málverkum
Bærtlings, en satt að segja hefur
þróunin unnið með þeim svo þau
koma ekki eins spanskt fyrir sjónir
og hér fyrrum. Falla í raun ágæt-
lega að ýmsu í nútímalist og þá
ekki síst naumhyggjunni og því sem
ur í verkum Lennons, t.d. í Whate-
ver gets you through the night“
(nr. 24). í einfaldri sjálfsmynd eins
og „Jibun - Myself“ (nr. 10) er
einnig ljóst að Lennon greinir ekki
aðeins mest áberandi þættina í
eigin fari, heldur lika hversu hlá-
legir þeir geta verið. Flokkur ein-
faldra sjálfsmynda frá 1968 er
einnig vel þekkt dæmi um þennan
nefnt hefur verið „Neo Geo“, sem á
að vera afturhvarf til flatarmálsmál-
verksins. Sjáum við gott dæmi um
það í myndverkum Peters Halleys í
Mokka um þessar mundir, en þau
bjóða ei heldur upp á veislu fyrir
augað, en þeim mun meiri sálfræði-
lega glímu og vissa tegund heim-
speki. Hvað Bærtling snertir urðu
honum nokkur afmörkuð opin form
að þráhyggju og um leið grunnurinn
að allri listsköpun hans.
Kannski er það hið eftirtektar-
verðasta að listamaðurinn lifír rök-
hyggju umfjallanda sinna og þetta
stöðuga stagl um meinlæti er dálítið
ankannanlegt í ljósi alls þess sem
komið hefur fram á undangengnum
áratugum. Og þó myndir hans geti
ekki kallast ljóðrænar og því síður
töfrandi búa þær yfir vissum mynd-
rænum skáldskap og ósýnilegri skír-
skotun, einfaldri og knappri. Litimir
em ólífrænir að því leyti, að þeir
höfða ekki til blæbrigða náttúrunn-
ar, heldur til hins opna rýmis og
vídda hins tvívíða flatar. Málverkið
„Dynamique Noir Bleu“ frá 1954
er einungis flötur í einum djúpum
blásvörtum litatón og sker sig nokk-
hæfileika listamannsins.
Síðustu ár ævinnar heyrðist lítið
af Lennon í fjölmiðlum, en hér
má víða sjá ástæðuna; ungur son-
urinn tók hug hans allan. Gróf-
gerð myndin „Beautiful Boy“ (nr.
48) tengist þekktu lagi Lennon
um fæðingu sonarins og nokkrar
myndir frá næstu árum sýna
hversu alfarið hann helgaði sig
uð frá öðmm en býr þó yfír skyldri
myndhugsun og hér er formið og
um leið rýmið galopið. Og ef línu-
skúlptúrar hans hafí hér áður virst
framandi og óhefðbundnir og ekki
bæri að skoða þá þá sem skúlptúra
í hefðbundinni merkingu, vegna þess
að höfundurinn leit ekki á þá sem
áreifanleg þrívíddarverk, falla þeir
ágætlega að ýmsu í seinni tíma list.
Hið opna form Olles Bærtlings
er ákaflega einkennandi fyrir
tímana sem hann lifði á og mynd-
ræna rökræðu áranna þegar París
var Mekka listarinnar í öllum skiln-
ingi. Þannig séð á hún mikið erindi
hingað, því hún segir okkur svo
margt af þróun listarinnar og
hvernig einföld og knöpp form öðl-
ast fyllingu er fram líða stundir.
Sýningunni er vel fyrir komið,
en kannski er hið myndræna mein-
læti full undirstrikað með hinni
knöppu upphengingu, sem kemur
greinilegast fram í stóra salnum
niðri. Línuskúlptúrarnir njóta sín
og naumast á hinu hlutdræga park-
etgólfí. Sýningarskráin er einföld
og lesmálið fræðandi.
Bragi Ásgeirsson
drengnum. En það er ætíð stutt í
kímnina. Myndir af þeim feðgum
á göngu og fjölskyldumyndir eins
og „The Family" (nr. 35) eru létt-
ar og leikandi og sýna öðru frem-
ur hversu leikinn Lennon var á
þessu erfiða sviði línuteikning-
arinnar.
Tónlistinni kemur víða fyrir í
þessum myndum, og tengslin eru
sterk, t.d. þar sem Lennon situr
sjálfur við hljóðfærið. Einnig eru
spurningar um lífið og tilveruna
áberandi í mörgum myndverka
Lennon, líkt og í tónlist hans;
hugleiðsla og óvissa fara þannig
saman við hversdagsleikann í ást
og uppeldi sem gera myndheim
Lennon einkar mannlegan.
Sýningarskráin er einföld og
smekkleg, og þar er að finna
prentun allra myndanna á sýning-
unni, þannig að lífleg línuteikning
Lennon nýtur sín vel. Það hefði
þó ekki verið ofrausn að fella inn
í hana þýðingu á texta, jafnvel í
Ijölriti; það verður aldrei boðlegur
framkvæmdaháttur að al-erlendar
sýningarskrár. fylgi sýningum í
íslenskum listasöfnum.
Þegar Yoko Ono hélt hér stóra
sýningu fyrir nokkrum árum tók
hún ástfóstri við landið og án þess
hefði sýning á myndum John
Lennon aldrei borist hingað. Sú
glettni sem skín út úr þessum
verkum er vel þess virði að eftir
henni sé tekið, um leið og hún
sýnir að myndlistin getur í sínu
einfaldlegasta formi verið allt í
senn, persónuleg, fjörug og heill-
andi. Er vonandi að sem flestir
njóti verkanna meðan þau staldra
við hér á landi.
Eiríkur Þorláksson
JOHN Lennon: Sjálfsmynd. 1968.