Morgunblaðið - 02.04.1995, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 2. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
DR. JÓRUNN Erla Eyfjörð sameindalíffræðingur í rannsóknastofu sinni hjá Krabbameinsfélagi íslands.
Morgunblaðið/Kristinn
GALLIIERFÐAGENI
KRABBAMEINSVALDUR
í hinu vírta bandaríska fagtímaríti Cancer
Research birtist nú í febrúar merk grein um
krabbameinsrannsóknir á sviði sameinda-
erfðafræði sem dr. Jórunn Erla Eyfjörð hef-
ur leitt á Rannsóknastofu Krabbameinsfé-
lagsins. Er þar sýnt fram á marktæka fylgni
milli stökkbreytinga í ákveðnu próteini og
óstöðugleika í frumunni, eins og hún út-
skýrði fyrir Elínu Páimadóttur. Breytingar
í þessu geni virðast leiða til illkynja sjúkdóms.
. FLUORLJÓMAÐIR litningar. Með því að geta litað litningana
er auðveldara að greina þá að.
HÉR MÁ sjá krabbameinsfrumur með óeðlilegt magn af p53-pró-
teini í kjarna. Ef fruma fremur ekki sjálfsmorð og eyðir sér reyn-
ir hún að gera við skemmdina. En þarna hefur hvorugt tekist.
GEYSIMIKLAR rannsóknir
á krabbameini eru í gangi
um víða veröld. Þrátt fyrir
það finnst mörgum að
hægt gangi. Mjög mikið hefur þó
gerst á allra síðustu árum, að því
2r dr. Jórunn Erla Eyfjörð erfðafræð-
ngur segir, en hún er nýkomin af
dþjóðlegu þingi um þessi mál. Hjá
írabbameinsfélagi íslands fara fram
slíkar rannsóknir í Rannsóknastofu
sameinda- og frumulíffræði. Helga
ígmundsdóttir læknir er yfirmaður
•annsóknastofunnar, en sameinda-
annsóknunum stýrir Jórunn Erla
Cyfjörð. Þar er m.a. komið inn á leit
tð áhættuhópum. „Við erum hér með
•miskonar erfðarannsóknir og einnig
annsóknir á þeim breytingum sem
íiða til krabbameinsæxla," útskýrir
wún í upphafí samtals okkar, og
bætir við að þetta sé hópvinna, svo
sem fram kemur síðar í samtalinu
við hana. Er út af fyrir sig athyglis-
vert að svo umfangsmiklar rann-
sóknir skuli vera á einkarekinni rann-
sóknastofu.
Stökkbreytingar
á erfðaefninu
Jórunn Erla segir að menn séu
nú famir að horfa á fmmuhringinn,
þ.e. hvemig fmmur stýra fmmu-
skiptingunni, en á því er mjög ná-
kvæmt skipulag. „Við emm að skoða
þar svokallað p53-gen, en þetta gen
reynist eitthvað gallað í mjög mörg-
um tegundum krabbameina," segir
hún og bætir við að þetta sé eins
og spennusaga eftir Agöthu Christie.
Vísbendingar komi úr ýmsum áttum
og nú sé allt í einu farið að sjást í
þessu ákveðið mynstur.
Á árinu 1993 birtistí CancerRese-
arch grein frá þeim um rannsóknir
á þessu geni í bijóstaæxlum, þ.e. um
rannsókn á stökkbreytingum á erfða-
efninu. „Við skoðuðum það með til-
liti til horfa, þ.e. hveijar horfurþeirra
reyndust sem höfðu þessar breyting-
ar í æxlinu og svo hinna, þar sem
þessi galli fannst ekki,“ segir hún.
Þetta er mjög breytilegt, sumir lifa
lengi og kenna sér einskis meins eft-
ir að æxli hefur verið fjarlægt, *á
öðmm tekur það sig kannski upp,
fyrr eða seinna, þótt útlitið virðist
það sama í upphafi."
Af hveiju? — Við því er ekkert
eitt svar. Að því var verið að leita.
Þessi grein vakti mikla athygli vegna
þess að þarna var svo skýr og vel
skilgreindur hópur rannsakaður og
niðurstöður vom svo snemma á ferð-
inni.“
Það tengist semsagt slæmum
horfum að vera í þessu ákveðna geni
með breytingar. Þá hlýtur sú spurn-
ing að vakna hvort einhver bót sé
að því að þetta hefur nú skýrst. Jór-
unn Erla segir að ef þessar umræddu
breytingar séu fyrir hendi gefí það
kannski ástæðu til ítarlegri með-
höndlunar á einstaklingnum, þótt
minni áhyggjur þurfi að hafa af hin-
um.
Þegar þessi niðurstaða fékkst vom
Jómnn Erla og hennar fólk að rann-
saka framur og hvemig þær gera
við, verði þær fyrir geislun. Sýnt
hefur verið fram á hvemig fmmur
bregðast t.d. við útfjólubláum geisl-
um í sólarljósinu, verði þær fyrir
geislun. Doktorsritgerð hennar, sem
hún varði í Englandi eftir framhalds-
nám í erfðafræði til lokaprófs í sam-
eindaerfðafræði, var einmitt um við-
gerðir á erfðaefninu.
Drepast eða gera við
„Það sem fmma, sem verður fyrir
áreiti er veldur skemmdum á erfða-
efninu, gerir, er að hún annaðhvort
eyðir skemmdu frumunni eða gerir
við erfðaefnið. Þetta sjálfsmorðskerfí
er innbyggt í allar frumur. Því hefur
verið haldið fram að þetta hafí verið
þáttur í þróun mannsins frá einni
frumu yfír í einstakling. Þeim fram-
um, sem ekki dugðu eða pössuðu inn
í þróunina, var einfaldlega eytt. Ef
útrýming þessarar skemmdu fmmu
tekst ekki af einhveijum ástæðum,
má hún ekki bara halda áfram að
skipta sér, eins og ekkert hafí í skor-
ist. Hún verður að geta gert við
skemmdina. Til þess þarf að stöðva
frumuhringinn," úrskýrir Jómnn
Erla. Hún segir að skoskur læknir
hafi að vísu verið búinn að benda á
þetta og tala mikið um það á síðasta
áratug, jafnvel áratugi, án þess að
nægilega hafí verið á hann hlustað.
„Það sem okkur sem emm að
rannsaka bijóstakrabba fínnst svo
spennandi er að p53 stýrir þessu.
Yið voram búnar að sýna fram á að
það gerist í bijóstaæxlum. Núna
emm við að skoða og sýna fram á
að breytingar á þessu geni valdi
óstöðugleika á litningum og erfða-
efni og um það fjallar þessi nýja
grein í Gancer Research,“ segir Jór-
unn Erla.
Litningarnir málaðir
— Hvemig fer þessi leit nákvæm-
lega fram?
„í þessum æxlum hefur orðið
óeðlileg fjölföldun. Við fáum bút úr
krabbaæxli, sem fjarlægt hefur verið
úr bijósti, tökum sneið, einangmm
erfðaefnið DNA og leitum að stökk-
breytingum á þessu umrædda geni,
p53. Það er mjög erfítt að rannsaka
litninga úr bijóstakrabbameinsæxl-
um, t.d. erfitt að rækta framurnar,
en þar kemur dr. Helga Ögmunds-
dóttir og samstarfsfólk hennar við
sögu. Það sem er mest spennandi
núna er að geta málað litningana og
skoðað þá þannig. Þá kemur til kasta
litningafræðinganna. Okkur hefur
I
i
I
i

\
i
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>
>