Morgunblaðið - 02.04.1995, Blaðsíða 29

28 SUNNUDAGUR 2. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 2. APRÍL 1995 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
ATHYGLISVERT er að fylgjast
með því hvað umræður um
fiskveiðistefnuna eru að verða
áberandi í kosningabaráttunni og
jafnframt hvað hver frambjóðand-
inn á fætur öðrum er tilbúinn tii
að taka undir kröfur um breytingar
á henni.
Á fundi frambjóðenda Sjálfstæð-
isflokksins í Reykjaneskjördæmi í
Kópavogi sl. fimmtudagskvöld,
sagði Árni Ragnar Árnason, alþing-
ismaður, að til greina kæmi að taka
upp auðlindaskatt, þegar veiði-
heimildir verði auknar á ný. Sama
kvöld efndi Landssamband smá-
bátaeigenda til fundar í Hafnar-
firði. Þar sagði Kristján Pálsson,
einn af frambjóðendum Sjálfstæðis-
flokksins i kjördæminu, að sú þróun
að kvóti gangi í erfðir væri andstæð
sínu hjartalagi og á skjön við vilja
Sjálfstæðisflokksins.
Ágúst Einarsson, frambjóðandi
Þjóðvaka í Reykjaneskjördæmi,
sagði á fundinum í Hafnarfirði, að
hann vildi koma á veiðileyfagjaldi
þannig að þjóðin fengi arð af eign
sinni auk þess, sem koma þyrfti í
veg fyrir, að kvótinn safnaðist á
hendur fárra aðila. Svavar Gests-
son, alþingismaður Alþýðubanda-
lags, sagði kvótakerfið hættulegt,
þar sem það hefði misskiptingu í
för með sér. Kristín Halldórsdóttir,
frambjóðandi Kvennalista, sagði að
fiskveiðistjórnunarkerfið gæti ekki
gengið upp nema sátt væri um það
Árvakur hf., Reykjavfk.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Tohannessen,
Styrmir Gunnarsson.
í þjóðfélaginu og ekki væri hægt
að segja, að kvótakerfið uppfyllti
þau skilyrði. Þannig talar nú hver
frambjóðandinn á fætur öðrum úr
öllum flokkum og er það vel.
Davíð Oddsson, forsætisráðherra
og formaður Sjálfstæðisflokksins,
gerði fiskveiðistefnuna að umtals-
efni á fundi á Húsavík fyrir rúmri
viku. Þar sagði hann m.a.: „Ef við
horfum á kvótann eins og afnota-
rétt, þá virkar hann líkt og lóð, sem
bæjarfélag á og lætur í té. Lóðin
undir húsinu mínu á Lynghaga í
Reykjavík er eign Reykjavíkurborg-
ar en ég get hins vegar selt húsið
með lóðarréttindum og veðsett það,
en það er enginn vafí á því engu
að síður að Reykjavíkurborg á lóð-
ina og ég borga leigu árlega til
borgarinnar fyrir lóðina, sem hún
á en ekki ég. Og það er alveg ljóst,
að eftir 50 ár getur Reykjavíkur-
borg tekið þessa lóð af mér en yrði
væntanlega að greiða mér einhveij-
ar bætur vegna þeirrar röskunar,
sem yrði á mínum högum. Eignar-
rétturinn á fískinum í sjónum er
alveg klár hjá ríkisvaldinu."
Halldór Ásgrímsson, formaður
Framsóknarflokksins, lýsti svipuð-
um viðhorfum á fundi framsóknar-
manna sl. fimmtudagskvöld að því
leyti til, að hann gerði greinarmun
á eignarrétti og afnotarétti og
sagði: „Eignarréttur og afnotarétt-
ur eru ólík fyrirbæri. Því er alveg
ljóst í mínum huga að handhafar
kvótans í dag eru ekki eigendur hans
en þeir hafa afnot af auðlindinni."
Hér er lykilatriðið það, sem Dav-
íð Oddsson sagði á fundinum á
Húsavík: „. . . ég borga leigu árlega
til borgarinnar fyrir lóðina . . .“ Ef
tekið er mið af þessari röksemda-
færslu er þá væntanlega eðlilegt
að þeir, sejn eru handhafar afnota-
réttarins af kvótanum greiði árlega
leigu fyrir hann með sama hætti
og handhafar lóðar greiða árlega
leigu fyrir afnotaréttinn af henni.
Ef menn á annað borð vilja líkja
kvótanum við lóð undir húsi og
benda á að árlega sé greidd leiga
af lóðinni til eiganda hennar hljóta
þeir einnig að fallast á það að leiga
sé greidd fyrir kvótann til eiganda
hans með sama hætti og leigan er
greidd til eiganda lóðarinnar.
Af ofangreindum tilvitnunum má
sjá, að í fyrsta sinn í margra ára
umræðum um kvótakerfið og
greiðslu eða ekki greiðslu fyrir
hann eða afnot af honum koma
fram sjónarmið í kosningabarátt-
unni, sem benda til þess, að tals-
menn nánast allra stjórnmálaflokka
séu smátt og smátt að hneigjast til
þess að með einum eða öðrum hætti
verði greitt fyrir afnot af auðlind-
inni eins og öðrum gæðum, svo að
ekki sé talað um takmörkuð gæði.
Ef nefna á eitthvert eitt mál, sem
hefur^verið til umræðu á fundum
frambjóðenda um land allt umfram
önnur, er það sennilega kvótakerfið
og ýmsir þættir fiskveiðistefnunn-
ar. Þessar umræður eru vísbending
um, að kvótakerfið verði mjög til
umræðu á hæsta kjörtímabili. Það
er alveg ljóst, að í sumum kjördæm-
um telja frambjóðendur Sjálfstæð-
isflokksins, að það hafi hjálpað
þeim mjög á fundum, að geta bent
á tillögur frambjóðenda Sjálfstæð-
isflokksins á Vestfjörðum, sem vís-
bendingu um, að umræður séu
hafnar innan Sjálfstæðisflokksins
um þetta mikilsverða mál. Það verð-
ur erfitt fyrir frambjóðendur bæði
Sjálfstæðisflokks og annarra flokka
að koma til kjósenda að fjórum
árum liðnum og játa að þeir hafi
ekkert gert.
Röksemdafærsla Davíðs Odds-
sonar er einnig vísbending um, að
gjaldtaka í einhverju formi sé ekki
jafn fráleit frá sjónarhóli forystu-
manna Sjálfstæðisflokksins og ver-
ið hefur.
KOSNINGABAR-
ÁTTAN OG FISK-
VEIÐISTEFN AN
1 QA MÉR ER
JL ÖU*til efs að
nokkur maður hafi
kunnað að lesa eins
vel úr texta Joyce og
Campbell sem hefur
táknmyndir og skír-
skotanir á reiðum höndum en í fyrir-
lestrum sínum leggur hann alltaf
áherzlu á mikilvægustu þætti þeirra
skáldverka sem hann brýtur til
mergjar, hugmyndir þeirra og
skáldskap, þ.e. hann leggur áherzlu
á bókmenntirnar en týnist ekki í
löngu dauðu táknmáli sem er þó
yndi hans og áhugaefni einsog sjá
má af ævisögu hans, A Fire in the
Mind, eftir Stephen og Robin Lars-
en sem hingað komu og fróðlegt
var að hitta.
Campbell var enginn sérfræðing-
ur í fomum sögum íslenzkum en
kunni á þeim einhver skil og hafði
á þeim áhuga. Hann kom til Isiands
á sínum tíma og það leyndi sér
ekki að hugmyndir Einars Pálsson-
ar voru honum íhugunar- og áhuga-
efni. í fyrirlestrum sínum minnir
Campbell okkur á þau orð Joyce
að skáldsagnahöfundur er í persón-
um sínum einsog guð í hverri mann-
eskju. Og Joyce hafði tákn og skír-
skotanir á reiðum höndum. En við
getum notið verk^ hans, að sjálf-
sögðu, án þess kunna skil á þeim
öllum, enda taldi Campbell enga
ástæðu til að týnast í táknlegum
útlistunum þegar hann fór einskon-
ar Odysseifsferð um verk Joyce á
sínum tíma.
ÞAÐ ER EKKI sama
•hvernig Ijóðum er komið
á framfæri. Einatt missa þau flugið
í þýðingum og má því viðvíkjandi
nefna nýja útgáfu af ljóðum rúss-
nesku skáldkonunnar Marinu
Tsvetajevu. Þau hafa
verið gefin út í Bret-
landi og gagnrýnandi
helzta bókmennta-
tímarits þar í landi,
Literary Review, full-
yrðir að þýðingarnar
beri þess ekki vitni að rússneska
skáldkonan sé meiriháttar ljóð-
skáld, þvert á móti. Hann segir
aftur á móti að gamlar þýðingar
eftir David McDuff, sem Íslending-
ar ættu .að þekkja að góðu einu,
séu betri vitnisburður um skáldskap
hennar. En því má þá bæta við til
íhugunar að Gorkí sagði á sínum
tíma að skáldkonan notaði ekki
málið, en málið notaði hana. Þetta
má sjálfsagt segja um fjölmörg
skáld, bæði hefðbundin og þau sem
yrkja í óbundnu formi, þvíað flæði
ljóðlistarinnar ber þess oft vitni að
skáldið sé einskonar farvegur fyrir
ótamdar hugsanir og tilfinningar
sem það hvorki getur né hefur
áhuga á að beizla. í hinum stóru
skáldsögum Joyce mætti ætla að
þessu væri þannig háttað þvíað
hugflæðið þar er einsog þegar Rín
leysir af sér öll bönd og leggur
undir sig næsta nágrenni. En samt
er það ekki svo, þvert á móti. Joyce
agar skáldskap sinn undir alltað því
vísindalega notkun tungunnar, ein-
sog sjá má þegar grannt er skoðað.
Samt eru verk hans einatt á mörk-
um prósa og ljóðlistar og margt
óskiljanlegt við fyrstu sýn í lýsing-
um á innra eintali og hálfmeðvit-
aðri draumvitund, eða margslungn-
um sögulegum og goðsögulegum
veruleika. En Joyce er þá einnig
mikið ljóðskáld og eftirminnilegt
að kynnast þeirri hlið á honum.
Mikiir skáldsagnahöfundar einsog
Halldór Laxness, Hamsun og Hem-
ingway svoað dæmi séu tekin, eiga
einnig þennan ljóðræna streng í rík-
um mæli og hann er reyndar ein-
kenni á verkum þeirra.
Ég hef hlustað á bókmenntafyrir-
lestra Joseph Campbells, þessa
mesta miðaldatáknfræðings okkar
tíma, af spólum og það er hægt að
njóta þeirra einsog maður væri á
staðnum. Hann fjallar um bók-
menntir sem bókmenntir en ekki
eitthvað annað. Hann veit að bók-
menntir eru öðrum þræði tákn-
fræðileg rit, og að sjálfsögðu á all-
ur góður skáldskapur djúpar rætur
í fornri arfleifð sem rekja má þús-
undir ára aftur í tímann ef menn
vilja, en hann þvingar skáldskapinn
aldrei undir nein kerfi en fjallar um
hann einsog hann birtist okkur í
allri sinni dýrð. Þannig talar hann
um Dante, þannig talar hann um
Thomas Mann. Og þá ekki sízt
Joyce.
1 OO UNGUR BLAÐAMAÐ-
lOfaiiur kynnti ég velska
skáldið Dylan Thomas fyrir Iöndum
mínum með grein í Morgunblaðinu,
ég man reyndar ekki hvenær hún
birtist og fyrir daga gagnabank-
anna eru dagblöð einsog þýfður
kirkjugarður þarsem allt er gengið
í jörðina. Ég minnist þess nú þegar
Joyce leitar á hugann og staðnæm-
ist þá ekkisízt við kvæðið Fem Hill
þarsem Thomas segir m.a. í ann-
arri braglínu: „happy as the grass
was green“. Það er sótt í Ulysses
þarsem Joyce segir í einum falleg-
asta og eftirminnilegasta kafla bók-
arinnar „happy as the day was
long“ (339-340). Vísa að öðru leyti
í nýja Joyce-þýðingu Sigurðar A.
Magnússonar.
M
(meira næsta sunnudag)
HELGI
spjall
HINN 30. JÚNÍ ÁRIÐ
1991, tveimur mán-
uðum eftir að núver-
andi ríkisstjóm var
mynduð, birtust hér í
Reykjavíkurbréfi
Morgunblaðsins hug-
leiðingar um stöðu og
möguleika hinnar nýju ríkisstjórnar til
þess að láta nokkuð að sér kveða. Þar
sagði m.a.: „Á síðustu þrjátíu árum hafa
setið hér tvær ríkisstjórnir, sem skildu
eftir sig einhver þau verk, sem máli skiptu
fyrir þjóðina, þegar litið er yfir farinn veg
í víðu samhengi. Önnur var Viðreisnar-
stjórnin, ríkisstjóm Sjálfstæðisflokks og
Alþýðuflokks, sem sat hér á árabilinu 1959
til 1971 undir forsæti Ólafs Thors, Bjarna
Benediktssonar og Jóhanns Hafstein og
markaði djúp spor í þjóðlífið. Hin var ríkis-
stjórn Sjálfstæðisflokks og Framsóknar-
flokks, sem sat undir forsæti Geirs Hall-
grímssonar á ámnum 1974 til 1978 og
tryggði fullnaðarsigur í landhelgisbarátt-
unni með útfærslu fiskveiðilögsögunnar í
200 mílur.“
Og ennfremur: „Þær ríkisstjómir, sem
setið hafa frá hausti 1978 hafa verið af-
greiðslustjórnir, sem hafa rekið þjóðarbúið
frá degi til dags án þess að marka nokkur
spor í þjóðarsöguna. Að sumu leyti hefur
það verið vegna þess, að þær hafa hvorki
haft miklar hugsjónir til að berjast fyrir
eða metnað til þess að framfylgja slíkum
hugsjónum. Að öðru leyti hafa ytri aðstæð-
ur ekki knúið á um úrslit í hinum veiga-
mestu málum.“
Og loks: „Ríkisstjóm Davíðs Oddssonar,
sem nú situr, hefur möguleika á að verða
annað og meira en venjuleg afgreiðslu-
stjórn. Tvennt veldur: annars vegar er að
draga til úrslita í nokkrum gmndvallarmál-
um þjóðarinnar, sem kalla á ákvarðanir,
sem geta skipt sköpum fyrir*framtíðina.
Hér er um að ræða EFTA-EB viðræður,
fiskveiðistefnuna, atvinnumál almennt,
þ. á. m. einkavæðingu, viðnám gegn einok-
un og hringamyndun og eflingu fijálsrar
samkeppni, ríkisfjármál og endursköpun
velferðarkerfisins. Hins vegar er ljóst, að
innan ríkisstjórnarinnar er vilji og metnað-
ur til þess að svara kalli tímans og taka
þær ákvarðanir, sem máli skipta. Það ger-
ist hins vegar ekki átakalaust."
Síðan þetta var sagt eru liðin tæp fjög-
ur ár og kosningar til Alþingis fara fram
að viku liðinni. Hvemig hefur til tekizt
hjá ríkisstjórn Davíðs Oddssonar á þessum
fjórum árum, ef ofangreindur mælikvarði
er lagður til gmndvallar? í stórum dráttum
er óhætt að fullyrða, að ríkisstjómin hafi
staðið undir þeim vonum, sem stuðnings-
menn hennar bám í brjósti í upphafi kjör-
tímabils, þótt efasemda hafi gætt um skeið
um það, að þessi ríkisstjórn yrði annað
og meira en afgreiðslustjórn.
Tvennt stendur upp úr: Annars vegar
vora viðræður á milli EFTA og ESB um
myndun Evrópska efnahagssvæðisins
leiddar til lykta með jákvæðri niðurstöðu.
Aðild að Evrópska efnahagssvæðinu
tryggir okkur íslendingum nánast allt það,
sem máli skiptir fyrir okkur í samskiptum
við aðildarríki ESB. Þar var því um tíma-
mótaákvörðun að ræða, sem stjómarflokk-
arnir stóðu að með myndarlegum hætti.
Afstaða stjómarandstöðuflokkanna til að-
ildar okkar að Evrópska efnahagssvæðinu
var hins vegar á þann veg, að þeir flíka
henni hvergi.
Hins vegar hefur ríkisstjórninni tekizt
að festa í sessi lágt verðbólgustig, sem á
rætur að rekja til kjarasamninganna, sem
gerðir vom í febrúar 1990. Þetta lága
verðbólgustig og sá efnahagslegi stöðug-
leiki, sem því hefur fylgt, hefur haft grand-
vallaráhrif á atvinnulífið í landinu og gjör-
breytt öllu rekstrammhverfí þess. Ríkis-
stjórnin á ekki ein heiðurinn af því að
þessi árangur hefur náðst. Þar vegur þungt
og raunar þyngst afstaða verkalýðshreyf-
ingar og vinnuveitenda, sem tvisvar sinn-
um á kjörtímabilinu hafa náð samningum
um kaup og kjör, sem réðu úrslitum. En
í báðum tilvikum hlaut ríkisstjórnin að
koma við sögu og gerði það með þeim
hætti, að samningar tókust.
Mesti árangur ríkisstjórnarinnar er að
sjálfsögðu sá að leiða þjóðina á farsælan
hátt í gegnum eina af þremur mestu efna-
hagskreppum, sem hér hafa gengið yfir á
þessari öld. Það eitt út af fyrir sig trygg-
ir henni sess í sögunni, sem ein af þeim
ríkisstjórnum á lýðveldistímanum, sem
í REYKJAVÍKUR-
bréfi, sem birtist
30. júní 1991, var
vikið að nokkrum
öðrum grundvallar-
málum, þ. á m.
„einkavæðingu, viðnámi gegn einokun og
hringamyndun og eflingu fijálsrar sam-
keppni", en öll þessi málefni hafa verið
baráttumál Morgunblaðsins í rúmlega
áttatíu ára sögu þess. Þær áhyggjur, sem
menn höfðu í upphafi þessa kjörtímabils,
að tilhneiging til einokunar og hringa-
myndunar væri að eflast á ný í kjölfar
hmns Sambands ísl. samvinnufélaga, era
ekki jafn miklar í dag. Raunar er aug-
ljóst, að umtalsverð valddreifing er að
verða í viðskiptalífinu.
Ný samkeppnislöggjöf hefur gjörbreytt
aðstæðum að þessu leyti. Hvert ríkisfyrir-
tækið á fætur öðru hefur orðið að taka
upp nýja viðskiptahætti eftir að hafa beð-
ið lægri hlut í kæramálum einkafyrirtækja
á hendur þeim hjá Samkeppnisstofnun. í
fyrsta skipti í áratugi hafa einkafyrirtæki
nú möguleika á að ná rétti sínum gagn-
vart opinberum aðilum, sem hafa skeyting-
arlaust traðkað á rétti hins smáa í atvinnu-
lífinu.
Þótt blokkarmyndun sé augljós í við-
skiptalífinu fer ekki á milli mála, að nú
er það ekki ein viðskiptablokk, sem er alls-
ráðandi, heldur að minnsta kosti tvær, sem
era nokkuð jafnar að styrkleika og senni-
lega er sú þriðja að verða til. Þetta skipt-
ir höfuðmáli í baráttu gegn einokun og
hringamyndun jafnframt því, sem aukin
samkeppni erlendis frá í kjölfar aðildar
okkar að EES er líkleg til þess að jafna
metin enn meir.
Krafan um jöfn samkeppnisskilyrði, sem
hefur verið hávær síðustu misseri, er að
gjörbreyta viðhorfum í viðskiptalífinu hér
og stuðla að heilbrigðri samkeppni á öllum
sviðum atvinnulífsins. Hlutabréfamarkað-
urinn er að þróast í réttan farveg og mjög
í samræmi við þau sjónarmið, sem Morgun-
blaðið viðraði á árinu 1990. Samþykkt
aðalfundar íslandsbanka hf. sl. mánudag
um innlausnarskyldu hluthafa, sem eign-
ast hefði þriðjung hlutafjár í bankanum,
markar tímamót í þessum efnum og verð-
ur væntanlega öðrum stóram fyrirtækjum
með dreifða eignaraðild til eftirbreytni.
Þessi þróun hefur orðið m.a. vegna að-
ildar okkar að Evrópska efnahagssvæðinu
og löggjafar, sem sett hefur verið í tengsl-
um við hana. Sjálfstæðisflokkurinn verður
því ekki sakaður um að einokun nokkurra
einkafyrirtækja fái að þrífast í skjóli
flokksins, eins og einokunarstarfsemi
Sambands ísl. samvinnufélaga gerði ára-
tugum saman í skjóli Framsóknarflokks-
ins.
Jafnframt hafa verið stigin mikilvæg
skref á braut einkavæðingar, að vísu ekki
í jafn ríkum mæli og margir áttu von á í
upphafí kjörtímabilsins. Það skýrist hins
vegar að verulegu leyti af því, að banka-
kreppan, sem nú er að mestu afstaðín,
útilokaði einkavæðingu ríkisbankanna. Nú
er hún hins vegar komin á dagskrá á ný
og verður að ætla að henni verði hrint í
framkvæmd á næsta kjörtímabili.
Á kjörtímabilinu hafa því orðið mjög
þýðingarmiklar umbætur í viðskipta- og
atvinnumálum, sem hafa leitt til þess að
leikreglur viðskiptalífsins eru stöðugt að
verða réttlátari og sanngjarnari. Þessar
umbætur era mikilsvert framlag stjórnar-
flokkanna til þess að skapa hér betra þjóð-
félag.

máli hafa skipt.
Framfarir á
öðrum svið-
um
REYKJAVIKURBREF
Laugardagur 1. apríl
Ríkisfjár-
mál og end-
ursköpun
velferðar-
kerfis
MORGUNBLAÐIÐ
taldi fyrir fjórum
áram, að meðferð
ríkisstjórnarinnar á
ríkisfjármálum og
afstaða hennar til
endursköpunar vel-
ferðarkerfisins
mundu skipta veru-
legu máli um þann dóm, sem stjórnarflokk-
arnir hlytu í lok kjörtímabilsins.
Nú er auðvitað ljóst, að ekki hefur tek-
izt sem skyldi að stöðva hallarekstur ríkis-
sjóðs. Þegar horft er til baka verður hins
vegar að viðurkenna, að það var einfald-
lega útilokað að ná þeim árangri við þær
erfíðu aðstæður í efnahagsmálum, sem við
höfum búið við á þessum fjóram áram.
Ríkisstjómin hefur náð umtalsverðum
árangri á þessu sviði en hún hefði getað
gert betur.
Hún verður hins vegar ekki sökuð um
að hafa setið auðum höndum við endur-
sköpun velferðarkerfisins og þá er átt við
það í víðu samhengi, þ.e. heilbrigðis- og
velferðarmál. í Reylq'avíkurbréfi Morgun-
blaðsins sem birtist 2. júní 1991 sagði
m.a.: „Fyrir nokkrum dögum fór einstak-
lingur í nokkuð ítarlega læknisskoðun.
Fyrir þá skoðun greiddi hann tólf hundrað
krónur, en reikningurinn, sem ríkissjóður
fékk vegna þessarar skoðunar, sem fól í
sér myndatökur og fleira, nam um þijátíu
þúsund krónum. Fyrir nokkram mánuðum
fór annar einstaklingur í apótek, keypti lyf
samkvæmt lyfseðli og greiddi fyrir það sjö
hundrað og fimmtíu krónur. Heildarkostn-
aður lyfsins nam hins vegar tæplega tutt-
ugu þúsund krónum. Reikningur fyrir mis-
mun var sendur ríkissjóði. Þessar tölur úr
daglegu lífi tveggja einstaklinga sýna í
hnotskum hversu risavaxið það verkefni
er, sem Friðrik Sophusson, fjármálaráð-
herra, og núverandi stjórnarflokkar standa
frammi fyrir að hemja aukningu ríkisút-
gjalda og skera þau útgjöld jafnframt nið-
ur, svo að þau séu í einhveiju samræmi
við tekjur ríkissjóðsJ*
Síðan sagði: „Það er engin leið að tak-
ast á við útgjaldavanda ríkissjóðs, nema
með því að draga úr útgjöldum til stærstu
málaflokkanna, sem eru heilbrigðismál,
tryggingamál, menntamál og landbúnað-
armál ... Þess vegna er sú stund rannin
upp hjá okkur eins og gerzt hefur hjá
ýmsum nágrannaþjóðum okkar á undan-
fömum áram að við verðum að horfast í
augu við velferðarkerfí okkar og íhuga,
hvemig við getum dregið verulega úr
kostnaði Við það án þess að fóma kjama
þess, sem er að tryggja öldraðum og sjúk-
um áhyggjulaust ævikvöld, að tryggja
sjúkum fullkomna læknisþjónustu, sem
greidd er úr sameiginlegum sjóði og
tryggja æskufólki aðgang að menntun,
hver svo sem efni þess kunna að vera.“
í framhaldi af þessu hvatti Morgunblað-
ið til tekjutengingar í velferðar- og heil-
brigðiskerfinu, að tekið yrði upp tvöfalt
kerfi í heilbrigðisþjónustu, þar sem þeir
borgi, sem efni hafa á, og að teknar yrðu
upp, greiðslur í skólakerfinu.
Útgjöld til heilbrigðismála hafa verið
eitt helzta átaka- og deilumál á kjörtíma-
bilinu. Sighvatur Björgvinsson, heilbrigðis-
ráðherra, gekk raunar svo myndarlega
fram á fyrra tímabili sínu í heilbrigðisráðu-
neytinu, að Morgunblaðinu þótti nóg um.
Það fer hins vegar ekki á milli mála, að
á þessu kjörtímabili hefur verið hafizt
handa um það verkefni að ná utan um
útgjöld heilbrigðiskerfisins. Það hefur
valdið miklum deilum og framkallað hávær
mótmæli, ekki sízt frá heilbrigðisstéttun-
um, en engin ríkisstjórn, sem vill takast á
við fjárlagahallann, kemst hjá því að tak-
ast á við heilbrigðiskerfið. Raunar er það
að verða eitt helzta umræðuefni á vett-
vangi stjórnmála beggja vegna Atlants-
hafs.
Ólafur G. Einarsson, menntamálaráð-
herra, hefur einnig legið undir harðri gagn-
rýni fyrir niðurskurð í skólakerfinu og þá
ekki sízt vegna endurskoðaðra útlána-
reglna Lánasjóðs ísl. námsmanna. Hér á
Morgunblaðiö/RAX
SEYÐISFJÖRÐUR
hið sama við og um heilbrigðiskerfíð. Hjá
því varð ekki komizt, ef ríkisstjórnin hafði
á annað borð einhvern metnað og vilja til
þess að ráðast á aðkallandi vanda í ríkis-
fjármálum að draga úr kostnaði við skóla-
kerfíð og taka upp einhveijar kostnaðar-
greiðslur þar.
Á kjörtímabili þessarar ríkisstjórnar
hafa útgjöld skattgreiðenda vegna land-
búnaðarmála lækkað um marga milljarða.
Það hefur komið illa við bændur og þá
sérstaklega sauðfjárbændur en það varð
heldur ekki hjá því komizt eins og allir vita.
Það fer því ekki á milli mála, að stjórnar-
flokkarnir hafa byijað á því verki, sem
ekki varð undan vikizt og ný ríkisstjórn
getur ekki leitt hjá sér á nýju kjörtímabili
að endurskapa velferðar- og heilbrigðis-
kerfið, endurskipuleggja skólakerfíð og
draga úr útgjöldum til landbúnaðarins.
A þessum sviðum hefur ríkisstjómin því
staðið undir þeim vonum, sem til hennar
vora gerðar í upphafí.
MESTU VON-
brigðin snúa að
sjávarútvegsmál-
um. Þar hefur auð-
vitað verið við gífurleg vandamál að etja
vegna samdráttar í þorskveiðum. Atvinnu-
greinin sjálf hefur hins vegar tekið mynd-
arlega til hendi. Segja má að alger um-
skipti hafi orðið í rekstri sjávarútvegsfyrir-
tækja á þessum fjóram árum. Fyrirtækin
hafa sameinast, hagrætt og leitað nýrra
leiða til þess að bæta sér upp aflaminnkun
í þorskveiðum. Þeim hefur tekizt þetta svo
vel, að hvert sjávarútvegsfyrirtækið á
fætur öðra birtir reikninga, sem sýna
umtalsverðan hagnað á síðasta ári. Þar
skiptir að sjálfsögðu einnig verulegu máli
það efnahagslega umhverfi, sem ríkis-
stjóminni hefur tekizt að skapa, stöðug-
leiki og vaxtalækkun.
Hins vegar höfðu stuðningsmenn ríkis-
stjómarinnar ástæðu til að ætla í upphafi
kjörtímabils, að stjómarflokkamir mundu
takast á við þann vanda, sem leitt hefur
af kvótakerfinu. Það hafa þeir hins vegar
ekki gert. Starf tvíhöfðanefndarinnar svo-
nefndu reyndist lítils virði. Þróunarsjóður
sjávarútvegsins hefur tekið til starfa en
mun ekki skipta sköpum. Kvótakerfið hef-
ur verið fest í sessi og nú er svo komið,
að erfingjar að kvóta eru byijaðir að
Vonbrigðin
greiða erfðafjárskatt af þessari þjóðareign,
sem þeir fengu fyrir ekki neitt.
í öllum kjördæmum landsins mæta
frambjóðendur úr öllum flokkum nú reiðu
fólki, sem krefur þá skýringa á þessu fisk-
veiðistjórnunarkerfi. í öllum kjördæmum
landsins era frambjóðendur minntir á
erfðafjárskattinn. Það er stutt í þjóðarapp-
reisn gegn þeirri ósvinnu að fámennur
hópur manna hefur fengið sameiginlega
eign þjóðarinnar afhenta fyrir ekki neitt.
Ef leita á skýringa á því, að stjórnar-
flokkamir hafa ekki ráðizt til atlögu við
þetta kerfí, er hún fyrst og fremst sú, að
innan Sjálfstæðisflokksins era svo skiptar
skoðanir um málið, að flokkurinn hefur
ekki verið fær um að skapa í eigin röðum
samstöðu um breytingar. Það gengur hins
vegar ekki til lengdar. Á nýju kjörtímabili
hljóta forystumenn Sjálfstæðisflokksins að
snúa sér að þessu stóra viðfangsefni.
Hvers konar
ríkisstjórn?
ÞEGAR UPP ER
staðið og sann-
gjarnt mat er lagt
á verk þessarar rík-
isstjórnar og erfið-
ar aðstæður hafðar í huga, einhveijar hin-
ar erfiðustu, sem nokkur ríkisstjóm hefur
búið við á lýðveldistímanum, fer ekki á
milli mála, að ríkisstjórn Davíðs Oddssonar
hefur áunnið sér sess meðal þeirra ríkis-
stjórna, sem máli hafa skipt á undanförn-
um áratugum.
Með sama hætti og samstarf Sjálfstæð-
isflokks og Alþýðuflokks reyndist farsælt
fyrir þjóðina á árunum 1959 til 1971 hef-
ur það einnig skilað miklum árangri á því
kjörtímabili, sem nú er að ljúka. Þessir
tveir flokkar hafa lokið sumum verkefnum
og eru komnir vel á veg með önnur. Eru
betri kostir í boði í þeim kosningum, sem
fram fara eftir viku? Er það líklegt til
farsældar fyrir þjóðina á næstu árum að
hér sitji vinstri stjórn þriggja til fjögurra
flokka, sem hvað eftir annað og m.a. nú
í kosningabaráttunni hafa sýnt að sundur-
lyndi þeirra í milli er engu minna en áður?
Þegar allir möguleikar eru skoðaðir er
það tæpast nokkurt álitamál að farsælast
er fyrir þjóðina að núverandi ríkisstjórn
fái endurnýjað umboð frá þjóðinni og sitji
áfram að kosningum loknum. Morgunblað
ið hvetur til þess.
„Þegar upp er
staðið og sann-
gjarnt mat er lagt
á verk þessarar
ríkisstjórnar og
erfiðar aðstæður
hafðar í huga,
einhverjar hinar
erfiðustu, sem
nokkur ríkis-
stjórn hefur búið
við á lýðveldistím-
anum, fer ekki á
milli mála, að rík-
isstjórn Davíðs
Oddssonar hefur
áunnið sér sess
meðal þeirra rík-
isstjórna, sem
máli hafa skipt á
undanförnum
áratugum.“