Morgunblaðið - 11.04.1995, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 11. APRÍL 1995
ALÞINGISKOSIMINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
JHwgtiiiIiIfifrffe
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
NÝ VIÐREISN
NIÐURSTAÐA þingkosninganna sl. laugardag er ótvíræð.
Þjóðin hefur veitt Sjálfstæðisflokki og Alþýðuflokki um-
boð til þess að endurnýja stjórnarsamstarf sitt til næstu
fjögurra ára. Þetta eru merkileg tíðindi í ljósi sögunnar
en þessir tveir flokkar stóðu að bezt heppnuðu ríkisstjórn
lýðveldisins, Viðreisnarstjórninni fyrri, sem sat að völdum
í þrjú kjörtimabil. Nú gefst tækifæri til að halda áfram
á þessari braut og það tækifæri eiga stjórnarflokkarnir
að nota.
Það er afrek út af fyrir sig að stjórna landinu í fjögur ár
í einni erfiðustu kreppu í efnahags- og atvinnumálum, sem
yfir þjóðina hefur gengið á þessari öld og fá endurnýjað
umboð kjósenda til þess að stjórna áfram. Nánast undan-
tekningarlaust hafa stjórnarflokkar orðið að þola erfiða
útkomu í kosningum eftir slíkt tímabil. Þessari ríkisstjórn
og þeim tveimur flokkum, sem að henni standa hefur því
verið sýnt óvenjulegt traust með niðurstöðu kosninganna.
Frá því að úrslitin lágu fyrir hafa verið töluverðar
umræður um, að erfitt sé að stjórna landinu við núver-
andi aðstæður með svo naumum meirihluta. Þetta er ná-
kvæmlega sami meirihluti og Viðreisnarstjórnin fyrri bjó
við í tvö kjörtímabil af þremur. Bent er á, að nú starfi
stjórnmálamenn í sviðsljósi fjölmiðlanna og hver og einn
fari sínu fram, ef honum hentar og ekki ríki sami agi í
þingflokkum og tíðkaðist áður fyrr. Vafalaust er það rétt.
Það mun áreiðanlega kosta mikla vinnu og margvíslegar
fórnir og erfiðar málamiðlanir að halda þingmönnum
stjórnarflokkanna við efnið. En ekki kostar það minni
vinnu að bæta þriðja hjóli undir þennan vagn. Þegar á
allt er litið eiga stjórnarflokkarnir að láta á það reyna,
hvort samstarf þeirra getur gengið upp, þótt meirihlutinn
sé naumur. Stundum er meira að segja betra að stjórna
með svo litlum meirihluta, að ekki má út af bregða.
Menn spyija, hvort stjórnarflokkarnir geti náð saman
um margvísleg ágreiningsmál, sem upp hafa komið þeirra
í milli. Þeir hafa starfað saman í fjögur ár og þeir hafa
leyst þau ágreiningsmál, sem upp hafa komið. Hvers vegna
skyldi það ekki geta gengið í önnur fjögur ár? Ekki væri
auðveldara fyrir Sjálfstæðisflokkinn að semja við Fram-
sóknarflokkinn um margvísleg ágreiningsmál þeirra
tveggja flokka eða við Alþýðubandalagið.
Það sem raunverulega hefur skyggt á samstarf þessara
tveggja flokka síðustu fjögur ár er sú staðreynd, að sam-
skipti forystusveita þeirra hefðu mátt vera betri. Þeir
hafa lokið fjögurra ára samstarfi og eru reynslunni ríkari
og þekkja betur hvor annan. Þess vegna geta ágreinings-
mál af þessu tagi ekki komið í veg fyrir áframhald Við-
reisnar og eiga alls ekki að koma í veg fyrir endurnýjað
stjórnarsamstarf.
Forystumenn stjórnarflokkanna beggja, Davíð Oddsson
og Jón Baldvin Hannibalsson, hafa áunnið sér vaxandi
traust á þessum fjórum árum. Báðir þóttu skara fram úr
í kosningabaráttunni og voru burðarásar í baráttu flokka
sinna. Davíð Oddssyni tókst að tryggja Sjálfstæðisflokkn-
um fylgi yfir 37%, sem er allt að því kraftaverk eftir svo
erfitt stjórnartímabil. Jóni Baldvin Hannibalssyni tókst
að rétta hlut Alþýðuflokksins svo mjög eftir einn alvarleg-
asta klofning í síðari tíma sögu flokksins, að hann fékk
viðunandi útkomu. Það er líka afrek, þegar það er skoðað
í ljósi þess hver staða Alþýðuflokksins var fyrir aðeins
nokkrum mánuðum. Þessir tveir stjórnmálamenn eru því
vel undir það búnir að leiða samstarf flokkanna tveggja
í fjögur ár til viðbótar.
Niðurstaða kosninganna að öðru leyti sýnir vaxandi
styrk Framsóknarflokksins undir forystu Halldórs Ás-
grímssonar. Mesta athygli vekur fylgisaukning Framsókn-
arflokksins á höfuðborgarsvæðinu, sem bendir til þess að
flokknum sé að takast að laga sig að breyttum tímum
og nýjum sjónarmiðum. Ekki fer á milli mála, að Halldór
Ásgrímsson hefur áunnið sér mikið traust með framgöngu
sinni í kosningabaráttunni.
Óhætt er að fullyrða, að sögu Þjóðvaka ljúki á þessu
kjörtímabili. Áratuga reynsla sýnir, að stjórnmálahreyf-
ing, sem staðsett er á þessum punkti í hinu pólitíska lit-
rófi á sér enga framtíð. Líklegt má telja, að fylgismenn
Þjóðvaka muni smátt og smátt leita í aðrar áttir.
Mikil umskipti þurfa að verða í starfi og stefnu Kvenna-
listans ef hann á að eiga sér frekari framtíð í íslenzkum
stjórnmálum. Alþýðubandalagið er í tilvistarkreppu. Það
gegndi ákveðnu hlutverki á árum áður en hefur ekki fund-
ið nýtt. Kannski er það ekki til.
Kosningaúrslitin gefa vonir um, að áfram verði haldið
á braut þeirra þjóðfélagslegu umbóta, sem núverandi ríkis-
stjórn vann að á síðasta kjörtímabili við erfiðar aðstæð-
ur. Þess vegna væru það afdrifarík pólitísk mistök að
láta minni háttar ágreiningsmál koma í veg fyrir sam-
starf þessara tveggja flokka, sem er bezti kosturinn í ís-
lenzkum stjórnmálum nú.
Fj órflokkurinn
er sigurvegari
kosninganna
Gamla flögurra flokka kerfíð er sigurvegari
þingkosninganna; hefur hér um bil hrist
Kvennalistann af sér og stóðst atlögu Þjóð-
--------------7--------------------------
vaka, skrifar Olafur Þ. Stephensen, sem
rýnir hér í kosningaúrslitin.
DEILT er um það hver hafi
verið sigurvegari þing-
kosninganna um síðustu
helgi. I viðtölum við fjöl-
miðla tala forystumenn flestra fram-
boða um einhvers konar sigur, hvort
sem það er stórsigur, áfangasigur,
vamarsigur eða eitthvað annað.
Þegar betur er skoðað stendur þó
raunar aðeins einn sigurvegari upp
úr; gamli „fjórflokkurinn“. Fram-
boðin tvö, sem vildu ógna flokka-
kerfinu, Kvennalistinn og Þjóðvaki,
biðu afhroð í þessum kosningum en
aðrir flokkar héldu velli.
Sjálfstæðisflokkurinn virðist hafa
náð sér á strik að nýju í síðustu
viku kosningabaráttunnar, eftir að
hafa lækkað talsvert í skoðanakönn-
unum. Flokkurinn fær fylgi sem er
aðeins hálfu öðru prósentustigi und-
ir útkomu hans í kosningunum
1991. Það verður að teljast vel við-
unandi árangur eftir fjögurra ára
stjórnarsetu við erfiðar aðstæður.
Áróðurinn gegn
fjölflokkastjórn hreif
Ýmsar skýringar kunna að vera
á þeirri fylgissveiflu, sem varð hjá
Sjálfstæðisflokknum. í fyrsta lagi
er ekki ósennilegt að sú lækkun sem
mældist á fylgi fiokksins í skoðana-
könnunum hafi verið vegna þess að
hinn góði árangur hans í skoðana-
könnunum hafi valdið því að fólk
hafi talið sér „óhætt“ að fylgja öðr-
um flokkum. Auk þess var kosninga-
barátta flokksins framan af bæði
hlutlaus og litlaus.
Þegar minnkun á fylginu kom
fram, fóru sjálfstæðismenn hins
vegar að hamra á því í auglýsingum
að nú væri hætta á því að Sjálf-
stæðisflokknum tækist ekki að
mynda tveggja flokka
stjórn og allt stefndi í
margra flokka vinstri
stjórn. Það er engin
ástæða til að ætla annað
en þessi áróður hafi átt
hljómgrunn hjá þjóðinni,
enda höfðu aðrar kann-
anir sýnt að mikill meirihluti kjós-
enda vildi tveggja flokka stjórn.
Þess vegna má ætla að þeir sem
tímabundið hurfu ef til vill frá Sjálf-
stæðisflokknum hafi komið aftur til
fylgis við flokkinn á síðustu dögum
kosningabaráttunnar.
Eins og vikið er að annars staðar
í blaðinu bendir ýmislegt í niðurstöð-
um skoðanakannana til þess að
Sjálfstæðisflokkurinn hafi átt meira
fýlgi í hópi óákveðinna en raunin
hefur oft verið áður. Ekki er ósenni-
legt að margir hafi átt erfitt með
að gera upp á milli t.d. Sjálfstæðis-
flokks annars vegar og Alþýðu-
flokks eða Framsóknarflokks hins
vegar, jafnvel Þjóðvaka. Stór hluti
þessa hóps hafi svo ákveðið, þegar
á hólminn var komið, að fylgja Sjálf-
stæðisflokknum.
Athyglisvert er að Sjálfstæðis-
flokkurinn bætir við sig á Norður-
landi og Austurlandi og tapar minna
á Suðurlandi en ætla mætti miðað
við það hvað klofningsframboð Egg-
erts Haukdal fékk mikið fylgi. Mest
tapar flokkurinn hins vegar í höfuð-
borginni, eða fjórum prósentustig-
um frá síðustu kosningum. Án þess
að hægt sé að fullyrða það, er senni-
legt að Framsóknarflokkurinn hafi
hagnazt eitthvað á því fylgistapi
sjálfstæðismanna. Sama gæti átt
við um Alþýðuflokkinn, sem hefur
skýrari áherzlur en Sjálfstæðis-
flokkurinn varðandi til dæmis aðild
að Evrópusambandinu og neytenda-
mál og gæti þannig hafa lokkað
eitthvað af hefðbundnum kjósendum
yfir til sín, þótt það hafi dugað
skammt.
Hægrisinnaðri
Alþýðuflokkur
Alþýðuflokkurinn tapar vissulega
miklu og fær í mörgum kjördæmum
sína verstu kosningu um árabil. Á
heildina litið tapar hann 4,1 pró-
sentustigi. Samt má teljast mesta
furða hvað fylgi hans er mikið, mið-
að við það í hvílíkri lægð flokkurinn
var fyrir fáeinum mánuðum eftir
afsögn Guðmundar Árna Stefáns-
sonar, brottför Jóhönnu Sigurðar-
dóttur og stofnun Þjóðvaka.
Flokkurinn fær svipað fylgi og ein-
um þingmanni meira en árið 1983,
er Bandalag jafnaðarmanna hafði
klofið sig frá flokknum.
Ástæðan fyrir því að Alþýðu-
flokkurinn tapar ekki meira en raun
ber vitni er mjög sennilega sú, að
hann hefur náð til sín
einhveiju fylgi frá Sjálf-
stæðisflokknum vegna
fijálslyndra stefnumála
og áherzlu á Evrópumál-
in. Jafnframt kann
hressileg kosningabar-
átta að hafa skilað ein-
hveiju, ekki sízt hjá ungu fólki,
enda hélt Alþýðuflokkurinn ungum
frambjóðendum mjög á lofti. Mun
meira fylgi en bættist við hefur hins
vegar farið annað, mikið af því
væntanlega til Þjóðvaka.
Sennilega er fylgi Alþýðuflokks-
ins nú mun „hægrisinnaðra" en það
hefur verið. Hins vegar bjuggust
Alþýðuflokksmenn sennilega við
meira fylgi úr þeirri áttinni en þeir
fengu þegar upp var staðið. Fyrir
kosningarnar voru mjög áberandi
umræður í ákveðnum þjóðfélags-
hópum, ekki sízt á meðal stúdenta
og menntamanna, að straumurinn
lægi frá Sjálfstæðisflokknum til Al-
þýðuflokksins. Mörg dæmi eru hins
vegar um það að fólkið, sem talaði
um að það myndi kjósa krata, skipti
um skoðun. og setti kross við D-ið
eins og venjulega þegar í kjörklef-
ann var komið. Fylgisaukningin,
sem kratar bjuggust við á loka-
sprettinum, varð því ekki mikii frá
síðustu skoðanakönnunum.
Afhroð Alþýðuflokksins í Reykja-
neskjördæmi og útstrikanir af fram-
boðslistanum benda til þess að kjós-
endur hafi ekki verið sáttir við veru
Guðmundar Árna Stefánssonar á
listanum. Þetta er eina kjördæmið,
þar sem fylgistap Alþýðuflokksins
er meira en sem nemur fylgi Þjóð-
vaka, svo dæmi sé tekið. Alþýðu-
flokkurinn tapar líka miklu fylgi á
Norðurlandi vestra. Annars staðar
er fylgistapið minna, minnst á
Suðurlandi, þar sem flokkurinn
vinnur nú óvænt þingmann. Hins
vegar hlýtur Jón Baldvin Hannibals-
son, formaður flokksins, að hafa
orðið fyrir vonbrigðum með niður-
stöðuna í Reykjavík, þar sem flokk-
urinn tapaði 3,4% fylgi. Á það ber
þó að líta að í Reykjavík varð fylgi
Þjóðvaka einna mest.
Ný ímynd Framsóknar-
flokksins
Stærsta fylgissveiflan í kosning-
unum er hjá Framsóknarflokknum,
sem bætir við sig 4,4 prósentustig-
um frá kosningunum 1991. Flokkur-
inn fær nú 23,3% og bætti talsvert
við sig á lokasprettinum, eftir að
hafa verið með 17-19% fyígi í skoð-
anakönnunum allt frá því síðastliðið
sumar. Með nýjum formanni hefur
komið fijálslyndari stefna, en nær-
tækasta skýringin á uppsveiflu
framsóknarmanna á lokasprettinum
er þó sú að í auglýsingaherferð sinni
tókst flokknum að sýna fram á
meiri breidd í frambjóðendum og
léttari ímynd en áður. I stað virðu-
legra bænda og fyrrverandi starfs-
manna Sambandsfyrirtækja hafa
þannig til dæmis komið allmargar
konur, og fróðlegt verður að sjá,
þegar niðurstöður kosningakannana
liggja fyrir síðar meir, hvort fylgi
Framsóknarflokksins meðal kvenna
hefur ekki aukizt talsvert fyrir þess-
ar kosningar.
Mest munar um fylgisaukningu
flokksins á suðvesturhorninu, sem
verður að teljast talsvert afrek.
Fijálslyndari áherzlur Framsóknar-
flokksins eru þar eflaust stærsti
skýringarþátturinn, auk þess sem
nýir frambjóðendur drógu að. Þetta
á einkum við í Reykjaneskjördæmi,
þar sem listi Framsóknarmanna
undir forystu Siv Friðleifsdóttur
bætti við sig sjö prósentustigum frá
því Steingrímur Hermannsson leiddi
hann í kosningunum 1991. Forystul-
ið Framsóknarflokksins í Reykjavík
er ekki jafnhressilegt, en engu að
síður bætti flokkurinn þar við sig
umtalsverðu fylgi og einum þing-
manni. Alls staðar úti á landi vann
Framsókn talsvert fylgi, nema í
Vestfjarðakjördæmi þar sem Pétur
Bjarnason klauf flokkinn.
Árangur flokksformannsins,
Halldórs Ásgrímssonar, í Austur-
landskjördæmi er mjög góður og þar
hefur Framsóknarflokkurinn nú sitt
mesta fylgi á landinu; nærri 47%.
Sveifla til
Sjálfstæðis-
flokks á loka-
sprettinum