Morgunblaðið - 22.04.1995, Blaðsíða 28

28 LAUGARDAGUR 22. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
V AXT AHÆKKUN
EINS OG fram kom í Morgunblaðinu í fyrradag hefur
verðbréfasala ríkissjóðs gengið illa, það sem af er
árinu. Sala á ríkisverðbréfum öðrum en ríkisvíxlum hef-
ur nánast engin verið um skeið en meðalávöxtun ríkis-
víxla hefur hækkað um hvorki meira né minna en 0,8%
frá áramótum. Af þessum sökum hefur ríkissjóður orðið
að taka erlend lán í verulegum mæli að undanförnu.
í gær tilkynnti Seðlabanki íslands, að bankinn hefði
hækkað ávöxtunarkröfu sína á spariskírteinum um 0,55%
og jafnframt lýsti bankinn þeirri skoðun, að ríkissjóður
yrði að sætta sig um sinn við hærri vexti á uppboðnum
spariskírteinum. Augljóst er, að fjármagnsmarkaðurinn
hefur knúið Seðlabankann til þessara aðgerða. Fjárfestar
hafa haldið að sér höndum og ekki keypt ríkisverðbréf
vegna þess, að þeir hafa getað fengið betri ávöxtun fyr-
ir fjármuni sína annars staðar. Það er athugunarefni,
hvar þeir ávöxtunarmöguleikar eru. Sveitarfélögin hafa
verið umfangsmiklir lántakendur á hinum opna fjár-
magnsmarkaði á undanförnum misserum. Eru sveitarfé-
lögin að stuðla að vaxtahækkun með miklum lántökum?
Og hvers vegna eru lántökur sveitarfélaganna svo miklar?
Að einhveiju leyti er skýringar að leita í því, að öllum
hömlum á fjármagnsflutningum á milli landa hefur verið
aflétt, Seðlabankinn bendir á, að skv. þeirri reynslu, sem
nú hafi fengizt af því fyrirkomulagi og vaxtahækkunum
erlendis megi gera ráð fyrir, að ávöxtun spariskírteina
ríkissjóðs þurfi að vera hærri en hún hefur verið að
undanförnu.
Þessi vaxtahækkun er að sjálfsögðu verulegt áhyggju-
efni. Sú vaxtalækkun, sem fráfarandi ríkisstjórn knúði
fram haustið 1993, átti mikinn þátt í að bæta afkomu
fyrirtækja mjög á síðasta ári. Hækkun á ávöxtunarkröfu
spariskírteina er hins vegar líkleg til að ýta undir al-
menna vaxtahækkun á fjármagnsmarkaðnum.
Það er því ekki að ástæðulausu, að oddvitar hinnar
nýju ríkisstjórnar, sem gert er ráð fyrir að taki við völd-
um næstu daga, hafa brugðizt hart við og boðað aðgerð-
ir til þess að sporna við þessari þróun. Þannig segir
Davíð Oddsson í samtali við Morgunblaðið í dag, að vext-
ir ættu að lækka eftir að stjórnarsáttmálinn verði birt-
ur. „Ég á von á því, að þau boð, sem koma frá þessum
stjórnarsáttmála, ýti undir stöðugleika og að vextir fari
lækkandi frekar en hækkandi," segir forsætisráðherra.
Halldór Ásgrímsson, formaður Framsóknarflokksins,
segir í samtali við Morgunblaðið í dag: „Það verður fyrsta
verk ríkisstjórnarinnar að koma í veg fyrir, að vextir
hækki.“
Það er hins vegar ekki auðvelt verk fyrir ríkisstjórn
að koma í veg fyrir vaxtahækkun. Á hinum alþjóðlegu
fjármálamörkuðum er staðan sú, að jafnvel sameiginlegt
átak seðlabanka öflugustu iðnríkja heims dugar ekki til
að hafa áhrif á þróun markaðarins. Með sama hætti er
ekki ólíklegt að aðstæður á fjármagnsmarkaðnum hér,
ekki sízt eftir að fjármagnsflutningar á milli landa voru
gefnir frjálsir, séu að verða þannig að það sé afar erfitt
fyrir ríkisstjórn að hafa áhrif til vaxtalækkunar nema
með almennum aðgerðum. Þær hljóta annars vegar að
miðast að því að draga úr lánsfjárþörf ríkissjóðs sjálfs
og hins vegar hlýtur að vera spurning, hvort ekki sé tíma-
bært að koma einhveijum böndum á lántökur sveitarfé-
laganna.
í þessu sambandi vekja ummæli Guðmundar Hauksson-
ar, forstjóra Kaupþings, athygli en hann segir í Morgun-
blaðinu í dag: „Að vísu á eftir að koma í ljós, hvernig
markaðurinn metur þessar aðgerðir og hvort þeir vextir,
sem bankinn býður á þessi bréf, standist. eða hvort mark-
aðurinn hefur aðrar hugmyndir. Það er rökrétt framhald
á þeirra aðgerðum að láta markaðinn finna nýjan flöt á
þessum vöxtum fremur en að viðhalda ákveðnum vöxt-
um, sem eru ákveðnir annars staðar.“
Vaxtalækkunin haustið 1993 átti áreiðanlega mestan
þátt í batnandi afkomu fyrirtækja á árinu 1994. Vaxta-
hækkun nú getur auðveldlega kæft í fæðingu þá efna-
hagslegu uppsveiflu, sem bersýnilega er komin af stað.
Þess vegna bíður atvinnulífið með eftirvæntingu eftir
því að sjá til hvaða ráðstafana ný ríkisstjórn grípur til
að koma í veg fyrir almenna vaxtahækkun.
Stjórnarsáttmáli nýrrar ríkisstjórnar er frág
Báðir flokkar telja
hugmyndum hau
Stjórnarsáttmáli Sjálfstæðisflokks ogFram-
sóknarflokks er nú frágenginn, svo og skipt-
ing ráðuneyta milli flokkanna. Val á ráðherr-
um er hins vegar enn nokkurri óvissu háð.
Sérstakt samkomulag hefur verið gert um
sjávarútvegsmál. Ólafur Þ. Stephensen,
Ómar Friðriksson og Egill Ólafsson
fylgdust með lokaspretti stjómar-
myndunarviðræðnanna.
STJÓRNARSÁTTMÁLI vænt-
anlegrar ríkisstjómar Sjálf-
stæðisflokksins og Fram-
sóknarflokksins er fremur
almennt orðað plagg, samkvæmt upp-
lýsingum Morgunblaðsins. Sáttmálinn
er heldur ýtarlegri en stefnuyfírlýsing
sú, sem fráfarandi stjórn kom sér
saman um í upphafi, eða fimm vélrit-
aðar síður. Gert er ráð fyrir að ýtar-
legri starfsáætlun stjórnarinnar verði,
líkt og fyrir fjórum árum, tilbúin fyrir
haustþing.
Þingmenn beggja hinna væntan-
legu stjórnarflokka lýstu yfir ánægju
með sáttmálann, þegar þeir höfðu
kynnt sér hann á þingflokksfundum
í gær. Á báðum var að heyra að það
hefði komið þeim á óvart, hvað sátt-
málinn bæri mikinn keim af hugmynd-
um þeirra flokks. Athugasemdir við
sáttmálann af hálfu þingmanna munu
því ekki hafa verið stórvægilegar og
einkum snert orðalag.
Eftir þingflokksfundina settust
Davíð Oddsson formaður Sjálfstæðis-
flokksins og Halldór Ásgrímsson for-
maður Framsóknarflokksins niður í
Stjórnarráðshúsinu, gengu frá síðustu
breytingum á sáttmálanum og settu
stafi sína undir hann. Davíð Oddsson
sagði í samtali við Morgunblaðið að
tekið hefði verið tillit til flestra at-
hugasemda þingmanna flokkanna.
Flokksráð Sjálfstæðisflokksins og
miðstjóm Framsóknarflokksins fjalla
um sáttmálann í dag og kemur hann
þar til endanlegrar staðfestingar.
Hallalaus fjárlög á
kjörtímabilinu
Samkvæmt upplýsingum Morgun-
blaðsins er í inngangi stjórnarsáttmál-
ans gengið út frá varðveizlu stöð-
ugleika í efnahagslífi.
Fram kemur í sáttmálanum að
tryggja þurfí jafnvægi í ríkisfjármál-
um og stefna að hallalausum íjárlög-
um á kjörtímabilinu. Þar er jafnframt
kveðið á um að gera eigi arðsemiskr-
öfu til ríkisfyrirtækja. Fram kemur
að breyta eigi ríkisbönkunum og opin-
berum ijárfestingarlánasjóðum í
hlutafélög. Rætt er um einkavæðingu
ríkisfyrirtækja, en einstök fyrirtæki
ekki tilgreind.
Kveðið er á um að tekjuskatts-
kerfínu verði breytt, í því skyni að
draga úr jaðarskattheimtu, og eiga
þær breytingar að liggja fyrir áður
en árið 1996 er úti. Jafnframt á að
herða skatteftirlit og stuðla að jöfnuði
innan skattkerfisins. Þá er tekið fram
að skattkerfið verði sambærilegt við
það, sem bezt gerist í samkeppnislönd-
um Islands og mun það ákvæði vera
rökstutt með tilvísan til þess að auð-
veldara verði að laða hingað erlenda
fjárfestingu.
Húsnæðiskerfið til bankanna
Kveðið er á um breytt hlutverk
Húsnæðisstofnunar og að skoðað
verði að færa framkvæmd húsnæðis-
lánakerfisins til bankanna. Þá er rætt
um að breyta lánstíma húsnæðislána,
þannig að hann gæti orðið 15-40 ár,
í stað 25 ára nú, og komið verði sér-
staklega til móts við ungt fólk.
Rætt er um að taka á vanda heim-
ila, t.a.m. að stuðla að skuldbreytingu
húsnæðislána, sem komin eru í van-
skil. Stefnt er að því að lækka húshit-
unarkostnað.
Endurskoðun búvörusamnings
í landbúnaðarmálakafla stjórnar-
sáttmálans mun ekki vera vikið að
framkvæmd GATT-samningsins. Eft-
ir þingflokksfundi í gærmorgun
munu forystumenn flokkanna hafa
samþykkt að bæta inn í kaflann að
taka bæri tillit til sjónarmiða neyt-
enda. Kveðið er á um að búvörusamn-
ingurinn við bændur verði endurskoð-
aður, dregið úr framleiðslustýringu
og stuðlað að aukinni hagræðingu í
framleiðslu og úrvinnslu landbúnað-
arvara. Sérstaklega á að taka á vanda
sauðfjárbænda. Stuðlað verður að
útflutningi landbúnaðarafurða, með
áherzlu á vistvæna framleiðslu og
hreinleika.
Endurskoða á hlutverk Byggða-
stofnunar í atvinnumálum, og skoða
starfsemi atvinnuráðgjafa og At-
vinnuleysistryggingasjóðs samhliða.
Þjóðareign á fiskimiðum í
stjórnarskrá
Kveðið er á um að ákvæði um
sameign þjóðarinnar á auðlindum
sjávar verði sett í stjórnarskrána.
Þá eru í sáttmálanum ákvæði um
breytingu á banndagakerfi króka-
leyfisbáta og að þeim smábátum,
sem fiska samkvæmt aflamarki,
verði bætt upp skerðing á þorskk-
vóta. í sáttmálanum segir að að
mestu verði byggt á aflamarkskerf-
inu við fiskveiðistjórnun. Önnur atr-
iði, sem urðu að samkomulagi milli
væntanlegra stjórnarflokka í sjávar-
útvegsmálum, verða sett fram í
verkáætlun sjávarútvegsráðuneytis-
ins, sem koma á fram um leið og
stjórnarsáttmálinn sjálfur, ólíkt
áætlunum annarra ráðuneyta.
Auka á valfrelsi og samkeppni í líf-
eyriskerfinu, tryggja sem líkust lífeyr-
isréttindi landsmanna og auka áhrif
sjóðfélaga í stjórnum lífeyrissjóða. Þá
er samkvæmt upplýsingum Morgun-
blaðsins kveðið á um að leita beri
Þingflokkar velja ráðher
Framsókn fa
krata og lai
FORMENN Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks náðu í gær
samkomulagi um skiptingu
ráðuneyta í nýrri ríkisstjóm. Fram-
sóknarflokkurinn mun taka við þeim
ráðuneytum sem Alþýðuflokkurinn fór
með í síðustu ríkisstjóm, auk landbún-
aðarráðuneytisins. I dag ræðst hvaða
ráðherrar verða í hinni nýju ríkis-
stjórn.
Á fundi Davíðs Oddssonar og Hall-
dórs Ásgrímssonar eftir hádegi í gær
náðist samkomulag um að Sjálfstæð-
isflokkurinn færi áfram með forsætis-
ráðuneytið, dóms- og kirkjumálaráðu-
neytið, fjármálaráðuneytið, mennta-
málaráðuneytið, -sjávarútvegsráðu-
neytið, samgönguráðuneytið og ráðu-
neyti Hagstofu íslands. Framsóknar-
flokkurinn mun fara með utanríkis-
ráðuneytið, félagsmálaráðuneytið,
heilbrigðis- og tryggingaráðuneytið,
iðnaðar- og viðskiptaráðuneytið, land-
búnaðarráðuneytið og umhverfisráðu-
neytið. Samstarfsráðherra Norð-
urlandanna verður einnig framsókn-
armaður.
Framsóknarmenn lögðu talsvert
mikla áherslu á að fá menntamála-
ráðuneytið og buðu heilbrigðisráðu-
neytið í skiptum. Sjálfstæðismenn
voru ekki tilbúnir til að sleppa mennta-
málaráðuneytinu. Sumir þingmenn
Framsóknarflokksins voru vonsviknir
yfír þeirri niðurstöðu.
Davíð Oddsson mun í dag ræða
einslega við alla þingmenn Sjálfstæð-
isflokksins um afstöðu þeirra til
spurningarinnar um hveijir eigi að
vera ráðherrar flokksins í nýrri ríkis-
stjórn. Hann mun síðan leggja fram
tillögu á þingflokksfundi í kvöld.
Greidd verða atkvæði um tillöguna.
Staða Ólafs G. óljós
Davíð hefur lýst því yfir að hann
vilji sjá ný andlit í ríkisstjórninni fyrir
hönd Sjálfstæðisflokksins, en hann
hefur jafnframt tekið fram að það sé
á valdi þingflokksins hvort breytingar
verði gerðar á ráðherraliði flokksins.
Eins og fram hefur komið þykir Ólaf-
ur G. Einarsson menntamálaráðherra
standa höllum fæti í baráttunni um
ráðherrastól. í samtölum við þing-
menn -Sjálfstæðisflokksins í gær kom
fram að alger óvissa ríkir um hvaða
tillögu Davíð gerir í kvöld. Flest bend-
ir þó til að valið standi á milli Ólafs
og Bjöms Bjamasonar, formanns ut-
anríkismálanefndar. Verði Ólafur
áfram ráðherra þykir líklegt að hann
skipti við Halldór Blöndal og Halldór
verði menntamálaráðherra og Ólafur
samgönguráðherra. Verði Björn val-
inn ráðherra þykir líklegt að hann
setjist í stól menntamálaráðherra.
Ölafur G. Einarsson hefur verið frá
störfum vegna veikinda í nokkra daga,
en hann kom heim af sjúkrahúsi í
gær. Hann hefur ekki enn rætt stöðu
sína innan ríkisstjómarinnar við Davíð
Oddsson. Það mun hann hins vegar
gera í dag. Ólafur hefur heldur ekki
rætt þetta mál við aðra þingmenn
flokksins, utan þingmenn Reykjaness.
Davíð Oddssyni hefur verið gerð
grein fyrir því að hann megi búast
við mjög hörðum mótmælum af
Reykjanesi ef Ólafur G. eða enginn
annar þingmaður Reykjaness verði
ráðherra.
Ráðherra hefur yfirleitt alltaf kom-
ið af Reykjanesi þegar Sjálfstæðis-