Morgunblaðið - 28.04.1995, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 28. APRÍL 1995 27
tsýnir
ingn
Næstu hús utan við þeirra sópuð-
ust burt í snjóflóðinu og er raunalegt
að horfa yfir allt það svæði og þá
eyðileggingu sem þar blasir við og
ómögulegt að gera sér grein fyrir
þeim missi sem íbúar þeirra hafa
orðið að þola, ástvinamissi og eigna-
tjóni sem aldrei verður hægt að bæta
þótt tryggingar og aðrir fjármunir
létti undir. Er það í raun ekki undar-
legt að menn veigri sér við að búa
á þessu svæði þegar staðið er þarna
og reynt að gera sér í hugarlund það
sem gerðist.
Frosti er aðalvinnuveitandinn í
Súðavík og starfa þar flestir bæj-
arbúar fyrir utan þá sem eru hjá
Kaupfélaginu, skólanum, Pósti og
síma og bæjarfélaginu. „Hér starfa
hátt í 100 manns og við höfum alltaf
haft nóg að gera fyrir mannskap
okkar,“ segir Ingimar Halldórsson
framkvæmdastjóri Frosta en starf-
semi var komin í gang um hálfum
mánuði eftir flóðið. Frosti gerir út
fimm skip sem öll eru á rækju.
Vinnslu á bolfiski var hætt í júní á
síðasta ári og keyptur nýr vélakostur
til rækjuvinnslunnar og einbeitir fyr-
irtækið sér að henni nú meðan hún
gefur góðar tekjur.
„Ég vona að hér verði byggt upp
það sama samfélag sem var því að
hér er engin uppgjöf í fólki — menn
eru farnir að brosa nú þegar sólin
sést. En það er ljóst að fyrirtæki eins
og þetta verður ekki rekið nema í
bæjarfélagi af ákveðinni stærð.
Meirihluti fólksins vill búa hér áfram
og þegar búið verður að reisa byggð
á hinu nýskipulagða svæði hef ég trú
á að Súðavík eigi góða framtíð fyrir
sér.“
■ugur
manna
inlegur
Verður ekki fullþakkað
„Það var ómetanlegt að finna þann
hlýhug sem allir landsmenn sýndu
Súðvíkingum strax eftir snjóflóða-
------- dagána og verður ekki full-
þakkað. Það á við um
áfallahjálpina sem við
fengum strax og aðhlynn-
ingu og hjálp á sjúkrahús-
inu á Isafirði og allt það
sem gert hefur verið varðandi bætur
og aðra fjárhagsaðstoð, kaupin á
sumarbústöðunum, skipulagninu
nýju byggðarinnar og allt sem gert
hefur verið til að hjálpa mönnum að
taka upp dagleg störf á ný hvort sem
menn hafa kosið að gera það hér í
Súðavík eða annars staðar þótt það
sé vitað mál að við verðum ekki söm
og áður. Það gildir um okkur öll.
En við erum bjartsýn á að hér
verði áfram sama góða mannlífið ef
uppbyggingin á nýja staðnum tekst
vel í sumar.“
Hinn 8. maí eru 50 ár liðin frá ósigri Þjóðverja í heimsstyrjöldinni síðari
Hátíðar-
höld eða
minningar-
athöfn?
Hvemig munu Þjóðverjar minnast stríðsloka í Evr-
ópu? Hart er deilt um þetta í Þýskalandi en hópur
manna á hægrivængnum heldur því fram að stríðs-
lokin hafi markað upphaf hörmunga fyrir þýsku
þjóðina þrátt fyrir að opinberlega séu þau túlkuð
sem frelsun undan oki nasismans.
Helmut
Kohl
Klaus
Kinkel
Richard von
Weizsiicker
TÁKN sigurs Bandamanna í heimsstyrjöldinni síðari: Hermaður með
sovéska fánann yfir Berlín sem stendur í Ijósum logum, vorið 1945.
Gengið hreint
tilverks
ANN 8. maí næstkomandi
mun Helmut Kohl, kanslari
Þýskalands, taka á móti
þjóðhöfðingjum Breta,
Bandaríkjamanna, Frakka og Rússa
til að minnast þess að fimmtíu ár
verða þá liðin frá því að Þjóðverjar
biðu ósigur í heimsstyrjöldinni síðari.
Gestirnir munu fagna sigri sínum á
nasistum. En hvers munu Kohl og
aðrir Þjóðveijar minnast? Var 8. maí
1945 dagur ósigurs Þjóðverja eða
dagurinn sem þeir voru frelsaðir und-
an nasismanum? Kannski bæði? Eða
var hann upphaf að skelfilegu tíma-
bili sem gerði milljónir Þjóðveija að
flóttamönnum, klauf landið og dæmdi
hluta þjóðarinnar til að sæta stjórn
kommúnista í fjóra áratugi. Þetta eru
þær spurningar sem sækja á þýsku
þjóðina, þjóð sem þarf að sigrast á
sögunni í stað þess að geta stært sig
af henni.
Samkvæmt skilgreiningu póli-
tískrar rétthugsunar er 8. mai dagur
frelsunar. Þjóðverjar eru sífellt
minntir á voðaverk nasista og að
þeir, foreldrar þeirra eða afar og
ömmur, hafi fylgt nasismanum að
málum. Þrátt fyrir þetta er nú deilt
um hvað það sé nákvæmlega, sem
ekki megi gleymast.
Kristilegi demókratinn Kohl biður
íjóðveija um að gleyma ekki helför-
inni. Það eru hinsvegar fyrst og fremst
pólitískir andstæðingar hans sem taka
undir þessa skoðun. Flokkssystkin
hans og fijálsir demókratar hafa ver-
ið mun hallari undir sjónarmið sem
nefnt hefur verið „Gegn gleymsku“.
Kohl hefur því reynt að fara bil beggja
með því að gefa til kynna að hann líti
á 8. maí bæði sem dag skelfilegs ósig-
urs og nýfengins frelsis fyrir Þýska-
land. Klaus Kinkel, utanríkisráðherra
og leiðtogi fijálsra demókrata, stöðv-
aði hins vegar þessa umræðu á meðal
flokksmanna sinna og lagði áherslu á
að þeir tengdu hana ekki flokknum á
nokkurn hátt.
Kohl hefur ekki reynst samkvæmur
sjálfum sér. í fyrra kvartaði hann
sáran yfir því að honum skyldi ekki
vera boðið til hátíðahalda í tilefni inn-
rásarinnar í Normandí. Fyrir skömmu
ákvað hann hins vegar að útiloka
meðal annarra Lech Walesa, forseta
Póllands, frá þátttöku í hátíðahöldun-
um í Berlín en Walesa óskað eftir því
að fá að tala fyrir hönd fórnarlamba
nasismans við það tækifæri.
Dagur frelsunar
Fyrir fáeinum mánuðum virtist svo
sem Þjóðveijar myndu minnast
stríðslokanna á svipaðan hátt og Ric-
hard von Weizsácker, fyrrverandi
forseti Þýskalands gerði fyrir tíu
árum. „8. maí var dagur frelsunar,
hann losaði okkur undan hinu kal-
drifjaða stjórnkerfi Þjóðernissósíal-
ista (nasista),“ sagði hann í ræðu sem
oft hefur verið vitnað til en hún gaf
tóninn fyrir afstöðu flestra Ijóðveija.
„Frelsun" var þó áreiðanlega ekki
það orð sem Ijóðveijar hefðu notað
til að lýsa stríðslokum fyrir fimmtíu
árum. Nýleg skoðanakönnun hefur
leitt i ljós að þetta sé breytt, um 72%
Ijóðveija telja að 8. maí hafi landið
verið frelsað úr klóm harðstjóra.
„Gegn gleymsku“
Ekki eru allir sáttir við skilgrein-
ingu forsetans fyrrverandi. Fyrir
skömmu tóku 280 íhaldsmenn, allt
frá miðjumönnum til þjóðernissinna,
sig til og lögðu fram stefnuskrá sem
þeir kalla „Gegn gleymsku" þar sem
hvatt er til endurmats á 8. maí. „Þessi
dagur markaði ekki aðeins endalok
harðstjórnar íjóðernissósíalista held-
ur einnig byijun á hryllingi, nýrri
kúgun í austri og upphafið að skipt-
ingu landsins," segir m.a. í stefnu-
skránni.
Fyrir utanaðkomandi virðist þetta
enduróma þann ósigur sem margir
Þjóðveijar upplifðu er herir Banda-
manna þrömmuðu um landið og 12
milljónir Þjóðveija voru reknar frá
löndum í Austur-Evrópu. Að baki
liggur tilraun hægrimanna til að end-
urskilgreina sektarkennd Þjóðveija
frá því á stríðsárunum með því að
leggja áherslu á þjáningar almenn-
ings í kjölfar stríðsins. Flestir Þjóð-
veijar hafi verið saklaus fórnarlömb
„ENGIN þjóð hefur gengið eins
hreint til verks eins og Þjóðveijar
í að gera upp fortíð sína. Þeir vilja
komast til botns í því sem átti sér
stað á þeim tíma og draga aljt fram
í dagsljósið," segir Þröstur Ólafs-
son, sem var við nám í Þýskalandi
á sjöunda áratugnum.
Þröstur kveðst telja að hinn al-
menni Þjóðverji taki undir þau
sjónarmið sem hér hafa verið
nefnd, að stríðslokin hafi táknað
allt í senn frelsun, ósigur og upp-
haf hörmunga. Töluverður munur
hljóti þó að vera á viðhorfum
þeirra sem muna stríðið og hinna
sem fæddir eru eftir stríð hvað
þetta varði. Þá kunni vel að vera
að mörgum þyki sú umræða sem
upp hefur komið vera óviður-
kvæmileg.
„Reynsla Þjóðvetja af þriðja rík-
inu er svo djúpstæð og mikil að
henni lýkur ekki í bráð. Sífellt
koma fram nýjar upplýsingar. Nú
er til dæmis mikið rætt um þátt
þýska hersins í ýmsum ógnarverk-
um en hingað til hefur verið full-
yrt að einungis nasistar og stofn-
anir á þeirra vegum hafi staðið
fyrir grimmdarverkum. Þá er rætt
um afstöðu liðhlaupa úr hernum
sem ekki hafa fengið uppreisn æru
en mörgum þykir í Ijósi þessara
upplýsingar að það eigi að veita
þeirn hana. Þessi umræða virðist
nánast óendanleg. Þjóðveijar byij-
uðu ekki fyrir alvöru að gera upp
stríðsárin fyrr en rúmum áratug
eftir að því lauk en frá þeirn tíma
hafa þeir gengið hreint til verks.“
Þröstur segir að sá skuggi sem
hvíli yfir hernaðarafskiptum Þjóð-
veija og valdi því að þeir geti
ekki sent. herlið sitt t.d. til Bosniu,
sé nokkuð sem þeir hafi sjálfir
valið sér. Mikill þrýstingur sé á
Þjóðveija að senda hermenn til
friðargæslu á vegum Sameinuðu
þjóðanna. Hann sé hins vegar sam-
mála því mati Þjóðveija að ekki
sé rétt að senda herinn til ríkja
sem þeir hersátu þar sem íbúum
þeirra muni reynast óskaplega
erfitt að sjá þýska herinn gráan
fyrir járnum i landinu að nýju.
nasistaklíku og Bandamanna, sér-
staklega Sovétmanna, sem hafi fram-
ið hroðalega stríðsglæpi.
Helförin gleymist ekki
Margir, ekki síst gyðingar hafa
orðið til þess að gagnrýna það harð-
lega að íhaldsmenn nefni ekki hryll-
inginn sem Þjóðveijar kölluðu yfir
aðra eða ábyrgðina sem Þjóðveijar
beri með því að hafa stutt Adolf Hitl-
er til valda. „Allt það sem gerðist
eftir 8. maí var einungis afleiðing
þess sem átti sér stað 30. janúar
1933,“ segir Ignatz Bubis, talsmaður
gyðinga í Þýskalandi en þann dag
var Hitler kjörinn kanslari.
Margir eldri Þjóðveijar, sem ekki
hafa blandað sér í opinberar umræð-'
ur, segjast hafa fundið fyrir miklum
létti er stríðinu lauk og depurð vegna
allrar eyðileggingarinnar. Fáum
fannst þeir hafa verið frelsaðir, lík-
lega vegna þess að margir fylgdu
nasistum að málum og upplifðu stjórn
Hitlers ekki sem ógnarstjórn.
„Ég fann ekki að skeið dögunar
væri að renna upp þann 8. maí 1945,“
segir Giinther Nenning, umdeildur
austurrískur rithöfundur sem barðist
með þýska hemum. „Þessi pólitíska
málhvíld er nokkuð sem hugmynda-
fræðingar til hægri og vinstri bjuggu
til eftirá.“
„Ég, fæddur 1954...“
Tilraunir ýmissa til að að túlka hina
flóknu fortíð hefur leitt til líflega
bréfaskrifta, m.a. í lesendadálki
Frankfurter Allgemeine, virðulegs
íhaldsblaðs, sem hefur reynt að hrekja
viðhorf fijálslyndra til stríðslokanna.
Lesandi frá Köln, Rolf Joachim Siegen
kvartaði í síðasta mánuði yfír því að
blaðið legði of mikil pláss undir bréf
eldri lesenda sem ásökuðu aðra um
það sem illa hefði farið. „Ég, fæddur
1954, er ósammála. Kynslóð foreldra
okkar gerði samning við djöfulinn óg
hefur ekki styrk til að viðurkenna
þessa sögulegu staðreynd, hálfri öld
síðar.“ Bréf Siegen vakti hörð við-
brögð eldri Þjóðveija sem sökuðu Si-
egen um að vera grunnhygginn og
óupplýstan og hófu margir bréf sín á
„Ég, fæddur 1924...“ eða „Ég, fæddur
1936...“. „Hugsið ykkur hvað allt
hefði nú gengið vel ef fólk eins og
hann hefði verið uppi þá,“ svaraði
Hans-Georg von Weitzel Siegen.
„Hann hefði leyst allt, vitað allt og
getað spáð fyrir um allt. Gestapo,
útrýmingarbúðir, áróðursvél nasista;
hann hefði auðveldlega séð við þeim,
ef til vill með því að skrifa bréf til
Völkisher Beobachter [dagblaðs nas-
ista], sem hefði gert Göbbels [áróðurs-
meistara nasista] orðlausan. Þá hefði’’
allt orðið öðruvísi."
„Eðlilegt“ Þýskaland
Viðhorf Kohls kanslara landsins
er það að Þjóðveijar hafi framið
hryllilega glæpi en að hegðun Þjóð-
veija síðustu fimmtíu ár hafí orðið
til þess að þeir geti núorðið litið á
sig sem „eðlilega". Og á yfírborðinu
er það sjálfsagt rétt. Landið er ekki
lengur klofið. Það er einn hornsteinn
Evrópu og krefst sætis í öryggisráði
Sameinuðu þjóðanna. Það hefur
meira að segja gert kröfur um lýð-
ræðisúrbætur í öðrum löndum, svo
sem Rússlandi og Tyrklandi. Enda
eru tveir þriðjuhlutar þjóðarinnar -
fæddir eftir stríð og líta á sig sem
nútíma-Evrópumenn, ekki gamal-
dags Þjóðveija.
Ekkert fyrrverandi nasista- eða
fasistaríki hefur lagt sig eins fram
um að horfast í augu við fortíðina
og Þjóðveijar. Ótrúlegt rná þó teljast
að þjóðin geti gleymt algerlega
hversu hroðalega glæpi nasistar
frömdu. Staða þeirra er enda afar
viðkvæm, slái þeir eina feilnótu fer
allt í háaloft. Vikublaðið Die Zeit
túlkar stöðu Þjóðvetja svo: Þýskir
hermenn mega ekki beijast á Balk-
anskaga, vegna þess sem gerðist í
Auschwitz; en vegna Auschwitz
verða þeir að beijast til að aðstoða
hina kúguðu. Málið er ekki hægt að
leysa. Þjóðveijar gera sér grein fyrir
því að það er ekki í þeirra valdi að
ákveða hvað sé „eðlilegt". Það verði
aðrar þjóðir að gera.
Byggt á: Economist og Reuter.