Morgunblaðið - 28.04.1995, Blaðsíða 20

20 FÖSTUDAGUR 28. APRÍL 1995
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Náttúran og mennirnir
Róbert H. Haraldsson og Þorvarður Árnason
BOKMENNTIR
Fræðirit
NÁTTÚRUSÝN
Safn greina um siðfræði og náttúru.
Róbert H. Haraldsson og Þorvarður
Arnason (ritstj.). Rannsóknastofnun
í siðfræði, 1994,356 bls.
STAÐA náttúrunnar og viðhorf
til hennar hafa verið að breytast á
síðustu árum og áratugum. Þetta
kemur fram á ýmsan hátt. Skýrasta
dæmi um þetta, sem snertir Islend-
inga, er staða hvala. Síðustu ára-
tugi hafa náttúruverndarsamtök
víða um veröld sett vemdun hvala
á oddinn í baráttu sinni fyrir breytt-
um viðhorfum til náttúrunnar.
Hvalir em nú um stundir orðnir
eins konar tákn um náttúruna al-
mennt og hafa fengið vægi, sem
engin önnur dýrategund í huga al-
mennings um víða veröld. Þess
vegna er það erfítt að hefja hval-
veiðar á ný fyrir íslendinga eða
hveija aðra sem er. Það er litið á
hvalveiðar sem hreinan og kláran
yfírgang við náttúmna, eyðingu
verðmætrar tegundar í útrýmingar-
hættu. Það skiptir ekki svo miklu
máli, hvort tiltekin tegund er raun-
vemlega í einhverri hættu. Hvalir
em orðnir tákn fyrir óspillta, við-
kvæma náttúm hvort sem okkur
líkar betur eða verr.
Umhverfísvemd er annað atriði
sem er til marks um breytt viðhorf
til náttúmnnar. Nú á tímum er það
mikilvæg staðreynd að náttúran er
verðmæti. Starfshættir nútíma iðn-
aðarþjóðfélags hafa haft margvísleg
áhrif á náttúmna. Alvarlegustu
áhrifín em mengun af ýmsu tæi, sem
sums staðar í Evrópu og Norður-
Ameríku er orðin alvarlegt vanda-
mál og samhyggja Austur-Evrópu
og Sovétríkjanna var eitthvert mesta
umhverfísslys sögunnar. Hlýnun
jarðar gæti stafað af nútíma lífshátt-
um, þótt ekkert sé ömggt í þeim
efnum enn sem komið er. Eyðing
regnskóganna er enn annað dæmi.
Þessar afleiðingar nútímans hafa
orðið mörgum góðum manninum
ærið umhugsunarefni. Menn hafa
haft uppi spár um margvíslegar af-
leiðingar þeirrar þróunar sem hefur
orðið og er að verða. Þær hafa geng-
ið út á offjölgun mannkynsins, endi-
mörk hagvaxtarins og eyðingu nátt-
úmnnar, svo að dæmi séu nefnd.
Afdráttarlausustu spámar hafa ekki
gengið eftir. Það er eins og eitt-
hvert leiðréttingarverk sé byggt inn
í mannkynið. Menn nefna það stund-
um guðlega náð, lán, mannlega
skynsemi eða eitthvað annað, en það
er staðreynd að okkur hefur tekizt
að forðast stórslys fyrir mannkynið
fram að þessu. Og ekkert sem bend-
ir til annars en að lánið leiki við
okkur áfram. En þó er rétt að treysta
því varlega.
Rannsóknarstofnun í siðfræði
efndi til ráðstefnu á haustdögum
árið 1993 um siðfræði náttúmnnar.
Tilgangurinn með henni var sá að
fá fram ólík viðhorf til náttúmnnar
úr ólíkum fræðigreinum og frá
margvíslegum sjónarhomum. Þau
erindi sem þar voru flutt birtast í
bókinni Náttúrusýn sem kom út
seint á sl. ári.
Þótt það sé undirtitill bókarinnar
að hún sé safn greina um siðfræði
og náttúm, þá er það villandi lýsing
á efni hennar. Efnisflokkar bókar-
innar em fímm: náttúra og trú;
náttúra og siðfræði; náttúra og
samfélag; náttúra og listir og nátt-
úra og vísindi. Auk þessara flokka
eru valin náttúmljóð i bókina á
milli ritgerðanna.
Það er skemmst frá því að segja
að þetta er afar fróðleg bók og eigú-
}eg. Hún er nokkuð stór og sumar
ritgerðanna gera kröfur til þess að
vera lesnar með athygli. En engin
þeirra er þannig að meðal-lesanda
ætti að ofbjóða. í flestum þeirra er
líka verið að fjalla um hin mikils-
verðustu efni. Ljóðavalið hefur tek-
izt með miklum ágætum; ljóðin em
prýði á bókinni. Fyrir áhugamenn
um stöðu og tilgang náttúrunnar
er þessi bók skyldulesning.
Nú er eðlilegt að ritgerðir í svo
stóru safni sem þessu séu nokkuð
misjafnar. Matið á þeim hlýtur líka
óhjákvæmilega að stjómast nokkuð
af áhuga þess sem metur. Ég get
nefnt nokkur dæmi um ritgerðir,
sem mér fundust skemmtilegar af-
lestrar: Náttúrusýn, hluttekning og
siðferði eftir Róbert H. Haraldsson;
Mannskepnan og náttúran eftir
Arnþór Garðarsson; Úr þróunar-
sögu jarðvísinda á íslandi eftir Sig-
urð Þórarinsson; Náttúmfegurð eft-
ir Þorvarð Árnason; Náttúran sem
skepna eftir Mikael M. Karlsson;
Er manneskjan náttúrulaus? eftir
Vilhjálm Árnason; Birtan og storm-
urinn eftir Gunnar Harðarson og
Heimurinn án mannsins eftir Gunn-
ar J. Árnason. Ýmsar fleiri ritgerð-
ir em skemmtilegar, t.d. ritgerðir
eftir Guðrúnu Nordal, Björn Guð-
brand Jónsson, Ingólf Á. Jóhannes-
son, inngangur eftir Pál Skúlason
og lokaorð Vigdísar Finnbogadótt-
ur, forseta.
Það er kostur á bókinni hve rit-
gerðimar eru fjölbreytilegar. Það
er ómögulegt að draga efni þessara
ritgerða saman í eina niðurstöðu.
Ritgerðirnar em of ólíkar að efni
og i skoðunum. Þó má orða það
svo, að áhyggjur af náttúmnni ein-
kenni allar ritgerðir bókarinnar.
Þær áhyggjur eru ekki allar mjög
miklar. Sumir telja eðlilegt að hags-
munir mannfólksins hljóti alltaf að
vera endanlegur mælikvarði þess
sem rétt sé að gera við náttúmna.
Aðrir líta svo á að náttúran hafí
hagsmuni, sem taka verði tillit til
og setji vilja mannanna takmörk.
Það er ekki erfítt að gera þessa
hugsun um sjálfstæða hagsmuni
náttúmnnar skiljanlega þegar rætt
er um dýr. Það byggist á því að dýr
geta fundið til og það virðist vera
eðlileg regla í umgengni við þau að
valda dýmm ekki sársauka að nauð-
synjarlausu. En sambærilega reglu
virðist erfíðara að gera skiljanlega,
þegar hugsað er um aðra hluta lif-
andi náttúm, en þó em til þess leið-
ir. En þegar hugað er að dauðri
náttúm virðist það útilokað eða svo
gott sem það. Við teljum okkur trú
um að maðurinn sé skynsemi gædd
vera, þótt nokkuð skorti að vísu á
það á stundum. En maðurinn er
skynsemi gætt dýr, eins og Aristóte-
les orðaði það. Það má nefnilega
ekki gleyma því, að maðurinn er
dýr, þótt skynsemin prýði hann líka.
Hann er dýr meðal dýra, hluti af
órjúfanlegu samhengi náttúmnnar.
Það er ástæða til að halda þessari
staðreynd til haga, þegar hugað er
að stöðu náttúmnnar.
Guðmundur Heiðar
Frímannsson
LEIFUR Breiðfjörð opnar sýningu á verkum sínum í Listasafni
Kópavogs álaugardag.
Yfirsýn
Olíuverk
Sossu
SÝNING á olíuverkum Sossu,
Margrétar Soffíu Björnsdóttur,
verður opnuð i Gallerí Fold,
Laugavegi 118d, á morgun,
laugardag. Á sama tíma hefst
kynning á verkum Grétu Þórs-
dóttir í kynningarhomi Foldar.
Sossa hefur haldið einkasýn-
ingar, flestar erlendis, og tekið
þátt í samsýningum. Gréta
starfar sem leiktjaldahönnuður
og er búsett á Gotlandi. Hún
hefur haldið einkasýningar og
tekið þátt í samsýningum.
Sýningarnar standa til 14.
maí. Galleríið er opið alla daga
frá 10-18, nema sunnudaga frá
14-18.
Skrúðganga
áhuga-
leikfélaga
BANDALAG íslenskra leikfé-
laga hefur starfrækt skrifstofu
í Hafnarstræti 9. Þaðan hefur
áhugaleikfélögum landsins ver-
ið þjónað. Þar er handritasafn
til húsa og þar fæst farði og
ýmislegt til leikstarfsemi.
Nú hefur Bandalagið fest
kaup á nýju húsnæði á Lauga-
vegi 96, 2. hæð. Efnt verður
til skrúðgöngu á morgun, laug-
ardag, kl. 15 frá gömlu skrif-
stofunni, upp Laugaveginn að
þeirri nýju. Á þriðjudag verður
skrifstofan opnuð í nýja hús-
næðinu.
Sýning á
veggteppum
og vegg-
skúlptúrum
í Borgarnesi
Borgarnesi. Morgunblaðið.
GUÐRÚN Gunnarsdóttir opnar á
morgun laugardag sýningu á vegg-
teppum o g veggskúlptúrum í
Safnahúsi Borgarfjarðar í Borgar-
nesi. Sýningin stendur til 28. maí.
Guðrún Gunnarsdóttir er fædd
í Borgarnesi 1948, dóttir Gunnars
Ólafssonar, sem var skipstjóri á
Akraborginni á sínum tíma. Fjöl-
skyldan fluttist til Reykjavíkur
árið 1962.
10. einkasýningin
Guðrún nam vefnað í Kaup-
mannahöfn á árunum 1972 til
1975. Þá dvaldi Guðrún á Hay-
stack Mountain School of Art and
Craft í Maine í Bandaríkjunum
sumarið 1987.
Þetta er 10. einkasýning Guð-
rúnar og hefur hún tekið þátt í
fjölda samsýninga hér heima og
erlendis. Hún hefur unnið að
frjálsri myndsköpum og textíl-
hönnun síðan árið 1976. Guðrún
er einn af stofnendum Gallerís
Langbrókar. Hún hefur kennt við
Myndlista- og handíðarskóla ís-
lands og setið í stjórn Textflfélags-
ins og í stjóm íslenskra myndlist-
armanna.
LEIFUR Breiðfjörð opnar sýningu
á verkum sínum í Listasafni Kópa-
vogs, Gerðarsafni, á morgun,
laugardag. Leifur hefur valið
saman verk frá síðustu 15 árum
og nefnir hann sýninguna Yfirsýn.
Hann sýnir í þremur sölum og
forsal, málverk, pastelmyndir,
vatnslitamyndir, steinda glugga,
glermálverk og glerskúlptúra.
Það að auki frumdrög og vinnu-
teikningar að mörgum stórum
glerverkum sem eru í opinberum
byggingum hér á landi og erlend-
is. Þar á meðal vinnuteikningar
fyrir minningarglugga um Robert
Burns í St. Giles dómkirkjunni í
Edinborg. Flest verkanna eru frá
seinustu árum og er þetta stærsta
einkasýning Leifs til þessa.
Leifur lauk námi frá Edinburgh
College of Art 1968 og hefur unn-
ið að list sinni hér á landi síðan.
Verk eftir hann eru f mörgum
kirkjum og opinberum byggingum
hér á landi auk þess sem hann
hefur unnið mörg verk i Þýska-
Iandi á síðustu árum.
Sýningin stendur til 21. maí og
er opin frá 12-18 alla daga nema
mánudaga.
Á sama tíma og sýningin verður
opnuð kemur út hjá Máli og menn-
ingu listaverkabók með verkum
Leifs. Texta í bókina hefur Aðal-
steinn Ingólfsson listfræðingur
skrifað á íslensku og ensku, en
að auki er hann þýddur á þýsku.
Bókin er 64 bls. og i stóru broti,
þar eru yfir 40 litmyndir, m.a. af
fjölda verka eftir Leif sem til eru
á erlendri grund.
Málþingí
Hafnarborg
Á lands-
lagshefðin
enn erindi?
MÁLÞING um landslagsmál-
verk verður haldið í Hafnar-
borg í Hafnarfírði á laugar-
daginn, en þar stendur nú
yfír sýningin Norrænt lands-
lag, verk eftir norska listmál-
arann Patrick Huse.
í tilkynningu frá Hafnar-
borg segir: „Ýmsir yngri
myndlistarmenn hafa á
undanfömum árum leitað aft-
ur til landslagsins og ef verk
þeirra eru skoðuð sést hve
fráleitt er að telja landslags-
málverkið dautt og ómerkt.
Af vinnu þessara listamanna
sannast að enn má leita í
landslagið eftir viðfangsefni
sem höfðar til okkar og fellur
vel að tækni- og formhug-
myndum á okkar tímum.“
Þrír norrænir listfræðingar
auk eins heimspekings hafa
framsögu á málþinginu. Þeir
eru Folke Edwards, Mikael
Karlsson, Aðalsteinn Ingólfs-
son og Oystein Loge. Umræð-
um stjórnar Jón Proppé gagn-
rýnandi. Málþingið sem er öll-
um opið hefst kl 10.30 laugar-
daginn 29. apríl. í hádeginu
verður borinn fram léttur
málsverður í boði Hafnarborg-
ar og áætlað er að dagskránni
ljúki um kl. 16.
Suzuki söng-
kennsla
TÓNLISTARSKÓLI íslenska
Suzúkisambandsins stendur
fyrir kynningarnámskeiði um
söngkennslu í anda Suzuki nú
í. byijun maí. Kynnt verður
tónlistaruppeldisstefna
Shinichi Suzuki og aðferða-
fræði fínnsku söngkonunnar
Paivi Kukkamaki. Hún bygg-
ist meðal annars á því að for-
eldrar geti byijað undirbúning
söngnáms barnanna strax á
meðgöngunni. Síðan er námi
barnanna fylgt eftir strax við
þriggja mánaða aldur, en tón-
listaruppeldi Suzukiaðferðar-
innar byggist einmitt á því að
böm geti lært alla hluti eðli-
lega af umhverfínu líkt og
móðurmálið, ef rétt skilyrði
eru fyrir hendi. Námskeiðið
er einkum ætlað verðandi for-
eldrum og foreldrum ungra
bama en er opið öllum þeim
sem vilja kynna sér þessa nýj-
ung í sönguppeldi.
Laugardaginn 29. apríl kl.
17 verða tónleikar á vegum
skólans í Bústaðakirkju. Þar
koma fram ungir einleikarar
á fiðlu og píanó við hljóm-
sveitarundirleik nemenda og
kennara. Slíkir tónleikar em
orðnir árviss viðburður í skóla-
starfinu. Fluttir verða m.a.
kaflar úr fiðlukonsertum eftir
Seitz og Vivaldi og píanóverk-
um eftir Clementi og Kuhlau.
Aðgangur er ókeypis og öllum
velkominn.
Stefnir og El-
ín í Garðinum
KARLAKÓRINN Stefnir úr
Mosfellsbæ og Elín Ósk Ósk-
arsdóttir sópran halda tón-
leika í íþróttamiðstöðinni í
Garði laugardaginn 29. apríl
kl. 17.
Tónleikarnir eru á vegum
M-nefndar og Tónlistarfélags
Gerðahrepps.