Morgunblaðið - 28.05.1995, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 28. MAÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
ERLEIMT
BAKSVIÐ
Ottinn við veirnrnar
Ebola-faraldurinn í Zaire hefur ýtt mjög undir hræðslu víða um
heim við veirusjúkdóma. Hann er mönnum þörf áminning um
hvað hefði getað gerst, hefði verið um aðra og skæðari veiru
----------?------------------------------------------------
að ræða. Aður óþekktar veirur greinast með reglulegu millibili
og eru sérfræðingar sammála um að alnæmi sé ekki síðasti
veirufaraldurinn
NÝJAR veirur hafa
stungið upp kollinum
með óhugnanlega
reglulegu millibili á
undanfömum áratugum. Flestar
bera undarleg heiti, eiga uppruna
sinn á afskekktum stöðum og
valda ekki mjög miklum skaða.
En þar sem um er að ræða veir-
ur, er engin meðferð til við þeim
og alnæmi er líklega skelfílegasta
dæmið um hvemig veimr geta náð
fótfestu og útbreiðslu, séu réttar
aðstæður fyrir hendi.
Vísindamenn em flestir sam-
mála um að alnæmi verði ekki
síðasti veirufaraldurinn og al-
menningur virðist einnig hafa
meðtekið þessi skilaboð. Kvik-
myndir og metsölubækur, svo sem
„Hot Zone“ eftir Richard Preston,
vekja mikla athygli og menn
gleypa í sig fréttir af ebola-far-
aldrinum í Zaire. Ástæðan er aug-
sýnilega ekki eingöngu umhyggja
fyrir íbúum borgarinnar Kikwit,
þar sem veiran stakk upp kollin-
um, heldur sú að fólk vill vita
hvort að það kunni að vera í hættu.
Hvort að ebola-veiran muni breið-
ast út til höfuðborgar Zaire og
þaðan um heim allan, og hvort
veiran, sem smitast við snertingu
við blóð eða aðra líkamsvessa,
kunni að stökkbreytast og smitast
með andrúmslofti, eins og t.d.
berklabakterían.
Lifa ekki sjálfstæðu lífi
Það er ólíklegt, því veirur eru
sníklar. Þær lifa ekki sjálfstæðu
lífí, ólíkt bakteríum. Veirur eru í
raun aðeins bútur af erfðaefni,
sem getur borist inn í frumur og
notfært sér starfsemi þeirra til að
margfaldast. Tilgangur þeirra, ef
svo má að orði komast, er ekki
að skaða hýsilinn, heldur að fjölga
sér. Ef veirur fjölga sér of hratt
og valda dauða hýsilsins, binda
þær þar með enda á eigið líf, sam-
anber ebola-faraldurinn. Þetta á
þó ekki við um þær veirur sem
geta lifað utan hýsilsins.
Maðurinn hefur mest áhrif
Vísindamenn töldu lengi vel að
veirusjúkdómar væru afleiðingar
stökkbreytinga. Nú eru þeir hins
vegar mun hræddari við hvaða
áhrif breytingar á umhverfi
mannsins hafa. Dæmi um það er
alnæmi en nú er talið að alnæmis-
veiran hafí fyrirfundist í áratugi,
jafnvel aldir áður en hún hóf að
berast með ógnarhraða um heims-
byggðina á áttunda og níunda
áratugnum. Allt fram á sjöunda
áratuginn var hún einangruð í
myrkviðum Afríku. Sókn manna
lengra inn í frumskóginn, lagning
vega og vændi stuðluðu hins veg-
ar mjög að útbreiðslunni.
Stundum þarf ekki annað til en
lítils háttar breytingu á veðurfari
til að veira valdi áður óþekktum
usla. Veturinn 1993 var óvenju
mildur í Suðvesturríkjum Banda-
ríkjanna og það varð til þess að
músum fjölgaði gríðarlega.
Hanta-veira, sem mýs bera í sér,
barst yfír í menn en hún var með
öllu óþekkt til þessa. Alls létust
55 manns af völdum veirunnar.
Slíkt heyrir þó til undantekn-
inga, veirufræðingar segja menn-
ina sjálfa hafa mest áhrif; land-
búnaður, bygging stórborga og
ferðalög heimshorna á milli. Dæmi
um þetta má nefna Argentínu.
Þegar bændur hófu að plægja upp
graslendi til að rýma til fyrir kor-
nökrum í kjölfar heimsstyijaldar-
innar síðari, ijölgaði músum af
tegundinni calomys musculinus
mjög. Þar af leiddi að junin-veir-
an, sem þrífst í saur músanna,
barst í menn um öndunarveginn.
Þúsundir manna veiktust á hverju
ári og lést einn af hverjum fímm.
Þá hafa borgarsamfélög haft
mikil áhrif á útbreiðslu sjúkdóma,
t.d. mislinga, sem þekktust ekki,
byggju menn ekki í borgum.
Auka verður eftirlit
En hvað er til ráða? Sérfræðing-
ar eru sammála um að menn verði
að veita því athygli hvemig þeir
greiða nýjum veirum leið og að
menn hafí meiri gætur á er óvenju-
legir sjúkdómar stinga sér niður.
Með þessu móti hafí menn þó ein-
hveija stjórn á örlögum sínum.
Fyrsta skrefíð er að koma upp
eftirlitsstöðvumm til að fylgjast
með heilbrigðisvandamálum sem
upp kunna að koma. Með því tekst
ef til vill að hefta útbreiðslu veiru-
sjúkdóma á borð við alnæmi. Svo
óheppilega vill hins vegar til að á
mörgum þeirra svæða sem mestr-
ar aðgæslu er þörf, er heilsugæsla
og heilbrigðiseftirlit í molum.
Byggt á Newsweek.
HEIMUR VEIRANNA
Á síðastliðnum áratugum hefur yfir tugur hættulegra veira stungið
upp kollinum. Ástæðan hefur ýmist verið sókn manna inn á áður
óbyggð svæði, tíðari ferðalög eða aðrar óþekktar ástæður.
Nokkur þekktustu dæmin eru sýnd
á þessum uppdrætti.
V Marburg
Skyld eboia-veirunni.
Greindist fyrst árið 1967 er 31 veiktist
í Vestur-Þýskalandi og í Júgóslavíu.
Veiran barst úr öpum frá Úganda.
Sjö létust.
OHanta-veira
Ný tegund af þessari veiru, sem berst
með nagdýrum, kom upp í suðvesturhluta
Bandarikjanna 1993. Þá kostaði hún 12
mannslíf en frá þeim tíma hafa 106 tilfelli
greinst í 23 rikjum og hefur helmingurinn látist.
HIV
Veiran sem veldur
alnæmi hefur nú þegar
sýktum 13 milljónir
manna. Búist er við
að þeir verði allt að 40
milljónir um aldamótin.
R ú s s I a n d
O

Bandaríkin
O
V
©'
Kosta Rica ©
HTLV O
Berst á sama hátt millí
manna og HlV-veiran
en er ekki eins hættuleg.
Hún veldur hvítblæði í 1 %
þeirra sem smitast. Talið er að
veiran fyrirfinnist í öllum heimsálfum.
VSabiá
Ný veira sem greindist fyrst í Sao Paulo í
Brasilíu árið 1990. Á síðasta ári smitaðist
starfsmaður á tilraunastofu í Banda-
rikjunum af veirunni fyrir slysni en lifði af.
.Honduras
Kúba
Sérhvert punkttákn V Fyrrum V Júgóslavla
merkir alvarlegan O
veirufaraldur A
Egyptaland Indland
Jgg
O
S-Kórea
O
© Puerto Rico

SS
Taíwan
Venezúela .a?s
© © ^
Kólumbía ®®FranskaGuyana
□
„ Brasilía
Sierra Leone A.
Ubería ^
Nígería
Súdan
❖
V Akenýa
Zaíre úganda

O
Kambódía
Ebola
Allt að 90% þeirra sem
sýktust í Zaire og Vestur-
Súdan 1976 og 1979
létust. Vfir 100 manns
hafa látist í Kikwit í Zaire
sl. mánuð af völdum
ebola-veirunnar.
I n d ó n e s í a
Bólivía
o
V
Á s t
r a 11 a
1J Machupo
Veira sem berst með nagdýrum. Hún stakk að
nýju upp kollinum í Norður-Bólivíu á síðasta ári
er 7 manna fjölskylda smitaðist. Sex létust.
OJunin
Greindist fyrst í Argentínu árið 1953, nærri Junin-fljóti.
Berst með hagamúsum og er banvæn í um 20% tilfella.
Argentína © Oropouche
Greindist í Belém I
Brasiliu árið 1961 en fyrstu
einkennin minna á flensu.
Um 11.000 manns véiktust.
Veiran berst á millí með
bitmýi eða sandflugum.
ALassa A Sigdalsveiki
Veiran sem veldur miklum Á sjötta áratugnum greindist
blæðingum. Hún er útbreidd þessi veira, sem berst með © Dengue
í Vestur-Afríku, þar sem moskítóflugum, í Norður-Kenýa. Veira sem borist hefur úr frum-
200.000-400.000 manns Hún olli faraldri I Nílardalnum I skógum með moskítóflugum og kemur annað slagið
veikjast á hverju ári. Þar af Egyptalandi árið 1977 en þá upp upp í Ástralíu, Asíu og Mið- og Suður-Ameríku.
látast um 5.000 manns. veiktust yfir 10.000 manns. Á einu ári, 1990, veiktust 116.000 manns í Ameríku.
Dönsk rannsókn bankamálsins
Engin samvinna
við Færeyinga
Kaupmannahöfn. Morgunblaðið.
DANSKA stjórnin hyggst nú rann-
saka færeyska bankamálið upp á
eigin spýtur, þar sem færeyska
landstjómin heldur fast við kröfur
sínar um hvemig rannsóknin eigi
að vera. Einn af leiðtogum danska
íhaldsflokksins segir að svo virðist
sem einhvetjir f Færeyjum viiji í
raun koma í veg fyrir rannsókn
málsins.
Færeyjamálið var tekið til um-
ræðu í danska þinginu í vikunni.
Þar sagði Poul Nyrup Rasmussen
forsætisráðherra að danska stjóm-
in hygðist láta fara fram rannsókn
á bankamálinu fram til janúar
1994, þegar færeysku bankamir
tveir, Færeyjabanki og Sjóvinnu-
bankinn voru sameinaðir.
Vinstriflokkur (Venstre) Uffe
Ellemann-Jensens og Framfara-
flokkurinn krefjast hins vegar að
rannsóknin verði einnig látin ná
til þess hvemig ríkisstjómin hefur
síðar upplýst þingið um málið.
Flokkamir tveir hyggjast halda
þessu til streitu og vonast til að
Ihajdsflokkurinn leggi þeim lið.
Ýmsir danskir stjómmálamenn
hafa látið að því liggja að á Færeyj-
um séu einhveijir, sem í raun óski
ekki eftir að bankamálið verði
rannsakað og það sé ástæðan fyrir
einstrengingslegri afstöðu Færey-
inga. Síðast í gær komst Anne
Birgitte Lumholt þingmaður
íhaldsflokksins svo að orði í út-
varpsviðtali. Undanfarið hafa bor-
ist fréttir frá Færeyjum um að ein-
hveijum í færeysku landstjórninni
hafi í raun þegar haustið 1992
verið kunnugt um slæma stöðu
bankanna.
Segja heimildarmenn að þetta
gæti verið skýringin á því að land-
stjórnin standi svo fast á ákveðnu
fyrirkomulagi rannsóknarinnar í
stað þess að taka höndum saman
við dönsku stjómina í málinu.
Þú skalt ekki
skattsvik fremja
Rém. Reuter.
ÍTALIR kunna að komast upp
með skattsvik og mútugreiðslur í
þessum heimi en í næsta lifi bíður
þeirra eldur og útskúfun iðrist
þeir ekki. Þessi er niðurstaða
kaþólsku kirkjunnar á Ítalíu.
Gefin hefur verið út ný leið-
sagnarbók fyrir fullorðna kaþó-
likka á Ítalíu og er þar að finna
lista yfir syndir þær sem varast
skal, vilji menn tryggja sér himna-
vist. Bókin færir skattsvikurum
miður gleðilegar fréttir en sú iðja
hefur löngum þótt sjálfsögð á ítal-
íu. SpiIItir stjórnmálamenn eiga
heldur ekki von á góðu þegar
jarðvistinni lýkur, ef má marka
má þessa merku bók.
Auk skattsvika er að finna þar
iista yfir ýmsar aðrar prýðilega
nútimalcga syndir. Kosningasvik
eru syndsamleg, auk mútu-
greiðslna, spákaupmennsku,
fikniefnasölu og umhverfismeng-
unar.
Dagblaðið Ln Repubblica hafðj
eftir presti einum að erfitt myndi
reynast að sannfæra hina trúuðu
um að spilling væri syndsamlegt
athæfi. Hann kvaðst ekki minnast
þess að hafa nokkru sinni heyrt
syndara játa á sig að hafa greitt
mútur. „Fólk hefur vanist því að
mútur séu nauðsynlegar, að menn
þurfi alltaf að þekkja einhvern til
að fá einhverju framgengt."