Morgunblaðið - 28.05.1995, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 28. MAÍ1995
MORGUNBLAÐIÐ
Magnús Jóhannes-
son ráðuneytisstjórí
er einn af varaforset-
um Umhverfisnefnd-
ar Sameinuðu þjóð-
anna, sem fylgir eftir
framhaldi Ríó-
ráðstefnunnar.
Skipuleggur m.a.
næsta fund vorið
1996 um óhemju
mikilvægt mál fyrir
Islendinga, vemdun
hafsins og andrúms-
loftsins. Magnús
hefur því mikla yfír-
sýn yfir stöðu um-
hverfismála heims-
byggðarinnar og
veitti Elínu Pálma-
dóttur í viðtali ör-
litla innsýn í stöðu
mála.
Morgunblaðið/Kristinn
HMHVERFISMÁL taka til
hnattarins alls og eiga sér
ekki landamæri. Fimm
manna stjóm Umhverfis-
nefndar SÞ er því hnatt-
dreifð. íslendingur, Magn-
ús Jóhannesson ráðu-
neytisstjóri, var í upphafi
síðasta fundar í New York
kjörinn einn varaforseta hennar.
Er þar fulltrúi Vesturevrópuþjóða,
Bandaríkjanna, Kanada og Nýja
Sjálands. Þótt okkur virðist þessi
heimshluti býsna stór, er hann í
raun ekki nema 20% af heims-
byggðinni. Forsetinn og hinir
varaforsetamir þrír koma frá As-
íulöndum, Afríku, Austur-Evrópu
og Suður-Ameríku. Þessi fímm
manna stjóm stýrir starfínu á
milli ársfunda. Nefndin var sett á
stofn í kjölfar Ríóráðstefnunnar
1992 um umhverfi og þróun. Meg-
inverkefnin em að fylgjast með
hvemig gengur að framfylgja Ríó-
samþykktunum og ýta á eftir. Auk
ríkja heims hefur hún líka áhrif á
fjölmargar stofnanir Sameinuðu
þjóðanna. í New York er sérstök
skrifstofa með 200 manna starfs-
liði. Á nýafstöðnum fundi kom í
hlut Magnúsar að stýra samninga-
viðræðum um fímm málaflokka,
þ.e. fjármál eða fjárhagsaðstoð við
þróunarríkin, í öðm lagi við-
skipti og umhverfismál,
þriðja lagi fram-
leiðslu- o g
neysluhætti eða
um sjálfbæra
neysluhætti, í
íjórða lagi
upprætingu
fátæktar og
loks lenti
mannfjölgun-
arvandinn
undir hans for-
ustu.
„Samþykktir
Ríóráðstefnunnar
snerta nánast alla mála
flokka, því þær fjalla um sjálf-
bæra þróun og allt okkar líf,“ út-
skýrir Magnús.,, Þessvegna em
allar stofnanir Sameinuðu þjóð-
anna meira og minna innblandaðar
í framkvæmd Ríósamþykktarinn-
ar. Sérstaklega mikilvægt er að
hafa þar með ýmsar alþjóðastofn-
anir, svo sem peningastofnanimar
Alþjóðabankann, Alþjóðagjaldeyr-
issjóðinn og Þróunarstofnun Sþ,
sem styrkir þróunarríkin. Nefndin
er í samvinnu við allar þessar
stofnanir, fær frá þeim skýrslur,
MAGNÚS Jóhannesson, ráðuneytisstjóri og stjórnarmaður í Umhverfisnefnd Sameinuðu þjóðanna.
Með söniu
neysluháttum allra
hyrfti 10 Jarðir
m
metur það sem þær em að gera,
gerir tillögur um áherslur og stefn-
ur.“
Vegna gríðarlegs umfangs þessa
starfs var í upphafí ákveðið að taka
ekki fyrir á hveiju ári öll málin, sem
samþykkt vom í Ríó, heldur skipta
verkefninu á fimm ár. Því fjallar
fundurinn á næsta ári einungis um
loftið og hafíð. Árið 1997 verður
aðalefni Allsheijarþings Sameinuðu
þjóðanna umhverfísmál og
þá verður neftidin búin
að fíalla um þetta
allt. Allsheijar-
þingið mun þá
fara yfir
skýrslur, fyrst
og fremst frá
nefndinni og
frá einstök-
um ríkjum,
um allt sem
kom frá Ríó.“
„Á fundin-
um á næsta ári,
sem nú er í undir-
búningi, verður
§allað um málefni,
sem varða okkur íslendinga
miklu, vemdun hafsins og vemdun
andrúmsloftsins, og því skemmti-
leg tilviljun að ísland skyldi fá
fulltrúa í stjórn nefndarinnar ein-
mitt nú,“ segir Magnús. Hann tek-
ur fram að hann starfí í góðri
samvinnu við íslensku fastanefnd-
ina hjá Sþ í New York og utanrík-
isráðuneytið. Það samstarf hafí
styrkt framgang íslenskra sjón-
armiða í nefndinni.
Það sýnir e.t.v. best hve mikla
áherslu Sameinuðu þjóðimar
leggja nú á þennan málaflokk, að
aðalframkvæmdastjórinn Boutros-
Boutros-Ghali setti eftir Ríóráð-
stefnuna upp sína eigin ráðgjafa-
nefnd í umhverfísmálum. Magnús
segir að stjóm umhverfisnefndar-
innar skiptist á skoðunum við þá
ráðgjafa. Ráðherrar taka líka þátt
í fundum umhverfísnefndar. Sóttu
52 ráðherrar síðasta fund og vakti
athylgi hversu margir þeirra komu
úr öðrum ráðuneytum en umhverf-
isráðuneytum. M.a. voru þar ráð-
herrar landbúnaðarmála, þróunar-
mála, félags- og atvinnumála og
fjármála. Telur Magnús það mjög
jákvæða þróun, þar sem aðgerðir
krefjist margar hveijar víðtækrar
þáttöku stjórnvalda, almennings
og fyrirtækja.
Sjónarmið
atvinnulífsins
„Viðfangsefni stjómarinnar
næstu misseri verður m.a. að
hvetja til sérfræðingafunda um
umfjöllunarefni nefndarinnar á
næsta ári og munu stjórnarmenn
væntanlega skipta á sig þáttöku.
Við samþykktum t.d. nú á þinginu
ákveðna vinnuáætlun. Meðal
fyrstu ákvarðana var að leggja
sérstaka áherslu á þátttöku full-
trúa atvinnulífsins á fjórða fundi
nefndinnar 1996, því mikilvægt
er að aðgerðir í umhverfísmálum
og ákvarðanir til að byggja undir
sjálfbæra þróun sé undirbúið í sem
bestu samráði við fulltrúa þess.
Verður hluta fundar nefndarinnar
á næsta ári varið til kynningar og
umræðu um sjónarmið einkageir-
ans. Við leggum áherslu á að ein-
stök ríki taki fmmkvæði í ákveðn-
um málefnum og haldi sérfræð-
ingafundi og væri gaman ef við
íslendingar gætum haft frum-
kvæði að sérfræðingafundi um
einhver þeirra. Til dæmis er nú
mjög í umræðunni hvernig við
getum breytt neyslu okkar og þar
hafa Norðmenn tekið ákveðið
frumkvæði og haldið tvær ráð-
stefnur um breytt neyslu- og fram-
leiðslumunstur, þá fyrri í janúar
1994.“
Tveir vítahringir
Eru menn ekki orðnir nokkuð
sammála um helstu hættumar í
umhverfismálum sem við blasa og
hættir að deila um hvort þær séu
fyrir hendi? Magnús kveðst vera
bjartsýnismaður, en hins vegar
verði ekki hjá því komist að tak-
ast á við þennan vanda og snúa
þróuninni við. Alheimsvandamál á
borð við eyðingu ozonlagsins og
gróðurhúsaáhrif eru nú mjög til
umfjöllunar. „Menn deila að vísu
enn um gróðurhúsaáhrifin, hver
þau verða. Það er samt óumdeild-
anlegt að styrkur koltvíildis í and-
rúmsloftinu hefur verið að aukast
mjög ákveðið og greinilega frá
1960. Ég held að það sé enginn í
vafa um að við munum að óbreyttu
koma að einhveiju marki, sem
mun hafa hér veruleg áhrif á lífrí-
kið og allt okkar umhverfí. Hvað
það verður og nákvæmlega hvem-
ig er ekki gott að segja.
Ég segi stundum að það séu
tveir vítahringir, sem við þurfum
að ijúfa til að leggja grunn að
sjálfbærri þróun og treysta fram-
tíð lífs á jörðinni. Annar er víta-
hringur núverandi neysluhátta,
þar sem ótæpileg sóun hráefna og
mengun era aðalsmerki. Þá er ég
ekki endilega að segja að við þurf-
um að minnka neysluna, en við
verðum að breyta henni. Neyslan
þarf að vera þannig að hún sé í
takt við það sem náttúrart og jörð-
in geta skapað okkur þegar litið
er til lengri tíma.
Hinn vítahringurinn snertir
fyrst og fremst þróunarríkin. Það
er vítahringur mannfjölgunar og
fátæktar. Fátæktin og mannfjölg-
unin auka við núverandi aðstæður
hvort annað, eins og spírall.“
Mannfjölgun
og fátækt
Við tökum fyrst mannfjölgunina
og setjum neysluvandann í sér-
staka grein hér á síðunni. „Við
erum 5 milljarðar á jörðinni í dag.
Ef allir íbúar jarðar lifðu eins og
við geram á Vesturlöndum þá
þyrftum við 10 veraldir eins og
þessa sem við lifum í nú. Það er
erfítt að hafa stjórn á mannfjöld-
anum og tekur töluverðan tíma
að rétta sig af. Aðgerðir í dag
skila sér ekki fyrr en eftir 20-30
ár.“ Hvaða aðgerða er þá helst
verið að hugsa til?
„Þær aðgerðir sem ræddar
hafa verið í umhverfisnefndinni
eru í fyrsta lagi stóraukinn þáttur
kvenna, bæði aukin menntun
þeirra og þátttaka í allri ákvarð-
anatöku. Mikill barnafjöldi í þró-
unarríkjunum er í mörgum tilfell-
um eitthvað hliðstætt við al-
mannatryggingakerfi okkar. En
um leið og bæði félagsleg réttindi
og efnahagslegt sjálfstæði aukast
í þróunarríkjunum mun barneign-
um fækka. Og fjölgunin er ekki
í iðnríkjunum. Hluti vandans er
líka sem kunnugt er trúarlegs
eðlis. Viðfangsefnið er að ná ein-
hveijum tökum á mannfjöldanum
og stefna að sjálfbærri þróun.
Auðvitað er þetta allt afstætt, en
ljóst er að við núverandi lifnaðar-
hætti eru íbúar jarðarinnar orðnir
of margir og verði ekkert gert tel
ég víst að innan 50 ára stöndum
við frammi fyrir vistkreppu, sem
enginn mun geta sagt fyrir um
hvernig muni fara. “
Viðskiptafrelsi eykur
sjálfbæra þróun
Einn af málaflokkunum sem
Magnús stýrði var viðskipti og
umhverfismál. Hvað vilja þeir gera
þar? Magnús segir að lögð sé
áhersla á að aukið frelsi í viðskipt-
um geti hjálpað þróunarríkjunum
til að koma sér inn á markaði og
þar með stuðlað að velsæld. Þróun-
arríkin leggja mikla áherslu á að
þessar nýju reglur alheims við-
skiptastofnunarinnar (áður
GATT), sem skrifað var undir í
fyrra, verði notaðar til að stuðla
að sjálfbærri þróun og að fram-
kvæmd samningsins verði mjög
opin. Ríki forðist einhliða ákvarð-
anir sem hindri viðskipti. Kröfur
séu um að þetta gildi jafnt um
reglur Evrópusambandsins, að-
gerðir Bandaríkjamanna og ann-
arra. Var alger samstaða um það
á fundinum að einhliða aðgerðir,
eins og gerst hefði á undanfömum
árum í sambandi við nýtingu sjáv-
arspendýra, yrðu ekki teknar
nema um það væri sem víðtækust
sátt á alþjóðavettvangi og að við-
komandi ríki væri raunverulega
að bijóta gegn umhverfisvemd-
arákvæðum. Markmiðið er eðlilega
að ríki geti ekki í ljósi alþjóðlegra
viðskipta gengið á sitt nánasta
umhverfí og selt sína vöru á lægra
verði á alþjóðamörkuðum á kostn-
að þess.
„I sambandi við viðskipti milli
landa var töluvert rætt um um-
hverfismerkingar á vörar, en þær
fara mjög vaxandi í iðnríkjunum.
Þróunarríkin hafa áhyggjur af
þeirri þróun og af strangara eftir-
liti með réttum merkingum af því
að tæknilega séu þau ekki komin
jafnlangt og iðnríkin. Var ákveðið
að alþjóðlegar stofnanir á þessu
sviði vinni saman að því að byggja