Morgunblaðið - 08.06.1995, Síða 28

Morgunblaðið - 08.06.1995, Síða 28
28 FIMMTUDAGUR 8. JÚNÍ 1995 MORGUNBLAÐIÐ MORGUNBLAÐIÐ STOFNAÐ 1913 ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík. FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson. RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. HEIMSOKN FOR- SÆTISRÁÐHERRA VÍETNAMS VO KAN Kiet, forsætisráðherra Víetnams, kemur í tveggja daga opinbera heimsókn til íslands í dag í boði Davíðs Oddssonar forsætisráðherra. Með Kiet í för eru einnig utanríkisráðherra Víetnams, fjármálaráðherra og ráðherra stjórnarráðs landsins og um sjötíu manna föru- neyti. Er ísland lokaáfangi víetnamska forsætisráðherrans á ferð hans um Norðurlönd. Það skiptir miklu að treysta samskiptin við Víetnam og önnur ríki í austurhluta Asíu. Þau hafa verið helsti vaxtar- broddurinn í efnahagslífi heimsins undanfarin ár og er vart hægt að lýsa þeim mikla hagvexti, sem verið hefur í ríkjum á borð við Japan, Suður-Kóreu, Taiwan, Hong Kong og Singapore undanfarna áratugi á annan hátt en sem efnahagsundri. Allt bendir til, að austurhluti Asíu verði áfram helsta vaxtarsvæði veraldar næstu áratugina og að auk fyrrnefndra ríkja eigi ríki á borð við Thailand, Malas- íu, Kína og Víetnam bjarta framtíð í vændum. Möguleikar á útflutningi til þessa heimshluta og fjárfest- inga þar eru gífurlegir. Útflutningur íslendinga- til Asíu hefur vaxið hröðum skrefum og nam á síðasta ári tæpum sextán prósentum af heildarútflutningi okkar. Var það fyrsta árið, sem meira var flutt út til Asíulanda en Banda- ríkjanna. Utflutningur til Japans vegur langþyngst en miklir mögu- leikar eru að opnast eða munu opnast í útflutningi til ann- arra Asíuríkja, s.s. Víetnams. A undanförnum misserum hafa forsvarsmenn nokkurra íslenskra fyrirtækja kannað þau tækifæri, sem fyrir hendi eru í Víetnam, og virðist sumt lofa góðu. Heimsókn forsætisráðherra Víetnams er því þýðingar- mikil fyrir okkur íslendinga og vekur vonir um að takast megi að auka samskipti ríkjanna. Islendingar hafa á undanförnum árum kynnst ví- etnömsku þjóðinni vegna þeirra Víetnama, sem hér hafa sest að. Flestum hefur þeim tekist að aðlaga sig vel ís- lensku þjóðfélagi, þpátt fyrir ólík viðhorf og hugsunarhátt, og getið sér orð á íslandi fyrir dugnað og útsjónarsemi. VINNUBRÖGÐ Á ALÞINGI VINNUBRÖGÐ á Alþingi hafa verið töluvert til umræðu á undanförnum árum og hvernig megi bæta þau. Gerði Ólafur G. Einarsson, forseti Alþingis, þetta að sér- stöku umtalsefni í ræðu, sem hann flutti er hann tók við embætti. Ragnar Arnalds, þingmaður Alþýðubandalagsins og vara- forseti Alþingis, hefur setið lengst allra núverandi þing- manna á Alþingi, en hann var fyrst kjörinn á þing fyrir meira en þrjátíu árum. í viðtali við Morgunblaðið sl. sunnu- dag segir Ragnar, að hann telji óhjákvæmilegt að þing- menn stytti ræður sínar og þar með umræður. „Þær hafa aukist gífurlega með öllum þessum utandagskrárumræðum. Þegar ég byrjaði voru ekki utandagskrárumræður nema við sérstök tækifæri. Menn leyfðu sér ekki að biðja um utandagskrárumræðu þótt þeir heyrðu einhveija frétt í útvarpi . . . Það er í rauninni ekkert réttlæti í því að far- irðu eftir leikreglunum og leggir fram þingskjal með þínu hugsjónamáli þá sértu settur í biðröð og þurfir að bíða í margar vikur eftir að komast að. En ef þér dettur í hug að ryðjast fram fyrir alla þá kemstu umsvifalaust að . . . Þetta er slæm þróun, því að umræður um skýrar, rökstudd- ar tillögur eru dýpri og gagnlegri en flestar dagskrárumræð- ur sem yfirleitt eru harla yfirborðslegar og illa undirbún- ar, byggja ekki á neinum gögnum en fjalla oftast um ein- hvern vanda, sem enginn sér lausn á í svip, t.d. yfirvof- andi verkfall eða annað það sem er svo margþætt og flók- ið, að því verða engin skil gerð rneð tveggja mínútna ræðu- tíma á mann eins og algengast er.“ Undir þessi orð má taka. Rétturinn til umræðna utan dagskrár er ofnotaður og rétturinn til umræðna um þing- sköp því miður alltof oft misnotaður. Ræðutími í umræðum um þingmál er í mörgum tilvikum alltof langur. Er ekki orðið tímabært að tekið verði á þessum málum og að for- ystumenn flokka reyni að ná samkomulagi um skynsam- legri vinnubrögð er sæma virðulegri stofnun á borð við Alþingi? * O Færeyski stjórnmálamaðurinn Oli Breckmann Danir ekki söku- dólgarnir Færeyingar hafa gengið í gegnum miklar þrengingar undanfarin ár og þúsundir manna hafa flust úr landi til að leita atvinnu. Kristján Jónsson ræddi við þingmanninn Ola Breckmann sem segir taum- lausan vöxt opinberra umsvifa vera að kæfa rekstur framleiðslufyrir- tækja í Færeyjum ÓliBreckmann OLI Breckmann er eldheitur og afar umdeildur fijáls- hyggjumaður, starfar í Fólkaflokknum og hefur verið annar tveggja fulltrúa Færey- inga á danska þinginu um árabil. Hann er á fímmtugsaldri, menntað- ur í Bretlandi, vel á sig kominn og hressilegur í framkomu. Mörgum Færeyingnum þóttu skoðanir hans framandi og furðulegar er hann kom heim frá námi. íslenskur þing- maður, sem þekkir vel til í Færeyj- um, tjáði blaðamanni að Óli hefði komið eins og stormsveipur inn í íhaldssamt samfélag eyjanna. Á dögunum var Óli á íslandi í kynnisferð ásamt um 20 löndum sínum, meðal þeirra var annar þing- maður, einnig háttsettir embættis- menn og leiðtogar í verkalýðshreyf- ingu og atvinnulífi. Óli, sem talar allgóða íslensku, segist hafa haft frumkvæði að ferð- inni og notið fulltingis íslenskra stjórnvalda. Hann vilji sýna löndum sínum hvernig íslendingar fari að því að bjarga sér sjálfír, vera sjálf- stæðir, þótt þeir séu einnig örsmá þjóð eins og Færeyingar. Hópurinn hlýddi á fyrirlestra hjá háskól'a- kennurum, embættismönnum og ýmsum sérfræðingum um íslenska stjómkerfið og atvinnulífið. Morgunblaðið ræddi við Óla um efnahagserfiðleika Færeyinga, sekt og sakleysi og samskiptin við Dani. —Hvað segirðu um ríkjasam- bandið við Danmörku, telurðu raun- hæft að slíta því alveg eins og kann- anir sýndu að flestir Færeyingar vildu fyrir nokkrum mánuðum? „Nei þetta var svona eins konar aukaverkun held ég. En ég held að samstarfíð milli Dana og Færey- inga verði aldrei það sama eftir þetta. Allt er miðað við danskar aðstæður í Færeyjum, við viljum að okkar málum sé stjórnað á fær- eyskum forsendum sem eru miklu líkari íslenskum en dönskum. Ég hef reynt að boða þessi sann- indi lengi. Fólk heima hefur ekki skilið að við höfum engin efni á að borga tvöfalt hærra mánaðarkaup í Færeyjum en á íslandi.“ -Hefur sambandið við Dani, öll aðstoðin, vaggað ykkur í svefn? „Ekki aðeins vaggað okkur í svefn heldur einnig afskræmt allt sem heitir arðsemi og samkeppnis- hæfni. Allt er of dýrt í Færeyjum, það er sannleikurinn sem við verð- um að viðurkenna. Þetta er vegna þess að skattheimtan er orðin svo mikil að einkarekstur á sér ekki raunhæfan grundvöll. Við höfum fengið um milljarð danskra króna, tíu þúsund milljónir íslenskra króna árlega, frá Dan- mörku í styrkjum og með öðrum hætti án þess að fyrir þessu fé væri nokkur framleiðslugrundvöllur í Færeyjum sjálfum. Þetta fé hefur farið í opinberan rekstur og haldið uppi mikilli þjónustu en ekki síst kaupinu í opinbera rekstrinum og þar með spennt upp kaup í öðrum greinum. Opinber rekstur í Færeyjum kostar sem svarar 800.000 íslensk- um krónum á mann árlega, á ís- landi eru samsvarandi útgjöld um 450.000. Bruðlið í opinbera geiran- um hjá okkur hefur kæft annan atvinnurekstur. Þess vegna hrundi einkareksturinn og fólk streymir úr landinu. Það vinnur núna í Dan- mörku, á íslandi og víðar.“ -Aflabresturinn hafði líka áhrif, er það ekki? „Það er rétt, fiskistofnarnir minnkuðu eins og við ísland, Græn- land og víðar á Norður-Atlantshafí, sjórinn kólnaði og aðstæður breytt- ust en þetta er að lifna við núna. Því miður hafa Danir komið á kvótakerfi hjá okkur svo að við getum ekki veitt þótt fiskurinn komi. Ég er ekki endilega andvígur framseljanlegum kvótum en heild- arkvótar eru vitleysa." -Verður ekki að takmarka heildarveiðina með einhveijum hætti þegar stofnarnir minnka? „Við verðum að takmarka sókn- ina með ýmsum aðgerðum, friðun- um, tímabundnum bannsvæðum, takmörkunum á möskvastærð og þess háttar. En kvótakerfi er af- leitt vegna þess að það hlýtur að valda því að afla er fleygt fyrir borð.“ Olíudraumar Margir vona að olía finnist á landgrunni Færeyja, þá myndu öll efnahagsvandamál leysast á svip- stundu. „Við yrðum eins og Kúveit- arnir, bara miklu verri,“ segir Óli og hlær. Hann er spurður um bruðl og skuldasöfnun Færeyinga, kjör- dæmapot og opinberar fram- kvæmdir sem lítil glóra virðist í eins og nokkrum jarðgöngum fyrir fáeina íbúa á einni eyjunni. Hún hefur fengið auknefnið Blokkflaut- an. „Við höfum notað mikið af pen- ingum til þess undanfarna áratugi að tengja eyjarnar átján betur saman,“ segir Óli. „Þegar við feng- um heimastjórn eftir stríð voru Færeyjar vanþróað land, samband- ið var svo lítið milli byggðanna og við bjuggum í reynd í mörgum litl- um löndum. Ef ekkert hefði verið gert í samgöngumálum hefði aldrei verið hægt að koma á laggirnar raunverulegum þjóðarbúskap, ein- um efnahag. Mistökin voru þau að allar þess- ar framkvæmdir voru gerðar fyrir opinbert fé og af opinberum aðilum í staðinn fyrir að bjóða verkin út. Þetta varð allt of dýrt. Blokkflaut- an er að reyndar öfgafullt dæmi, þar var borað smávegis á hveiju ári og þurfti ekki miklar fjárveit- ingar til þess, þetta rann í gegn.“ -Fyrst í stað var eins og doði ríkti í Færeyjum vegna allra áfall- anna. Hafið þið misst móðinn? „Færeyingar hafa misst móðinn núna vegna þess að þrjár stjórnir hafa verið við völd eftir að kreppan skall á, allri flokkar hafa verið með í stjórn og eru því í sömu stöðu, séð með augum kjósenda. Enginn flokkur getur firrt sig ábyrgð, hvorki áður en kreppan hófst né síðar. Danskur prófessor sagði að fólki myndi ef til vill fækka í Færeyjum þar til ekki yrðu þar fleiri munnar að metta en svo að fiskveiðarnar og dönsk fjárhagsaðstoð dygðu til þess. Þetta er algert rugl, hann gleymir því að hveijum munni fylgja tvær vinnuhendur.“ -Eru einhveijir sökudólgar öðrum fremur? Eru Danir vondu mennirnir? „Nei það held ég ekki, allir aðil- ar bera ábyrgð á þessu, líka fólkið sem eyddi of miklu í bíla og heimil- istæki á níunda áratugnum, byggði sér allt of dýr hús. Bankarnir lán- uðu fólki óspart fé enda voru þeir með allt of mikið milli handa, það er réttmætt að gagnrýna danskar lánastofnanir, sem dældu fé í fær- eysku bankana, fyrir kæruleysi. Þetta var stjórnlaust. Mér finnst ekki hægt að segja að danskir stjórnmálamenn beri ábyrgð á óreiðunni áður en sjálf kreppan reið yfir, þeir gerðu þetta allt af góðum hug. Eg held að verst hafi hagað sér Færeyja- stjórnin sem sat 1984-1988, þá hækkuðu erlendar skuldir Færey- inga úr þrem milljörðum danskra króna í átta milljarða. Reiði kjósenda Mest voru þetta reyndar skuldir einkafyrirtækja sem stóðu í fram- kvæmdum og tóku lán án þess að nokkurt vit væri í þeim aðgerðum. Skipakaup með ríkisábyrgðum voru gerð fyrir tilstuðlan stjórn- valda sem hvöttu til þeirra án þess að hugsa um afleiðingarnar. Koll- steypan hlaut að koma. Lögþingið hefði átt að grípa í taumana miklu fyrr, draga úr út- gjöldum í staðinn fyrir að hækka stöðugt skattana.“ -Draga kjósendur þig ekki til ábyrgðar eins og aðra stjórnmála- menn? „Ég hef setið á danska þinginu, hef verið svo mikið þar að ég hef að undanförnu getað fægt geisla- bauginn, hef sloppið við reiði kjós- enda. Þeir vita að ég hef reynt að standa vörð um færeyska hags- muni í Danmörku." -Hefðir þú sjálfur stutt bruðltillögur ef þú hefðir setið á Lögþinginu en ekki í Kaupmanna- höfn? „Ég hefði aldrei stutt allar þess- ar miklu fjárfestingar fyrir erlent lánsfé. Þar að auki hef ég alltaf barist gegn útþenslu ríkisins. Opin- ber afskipti mega aðeins vera örlít- ill hluti af landsframleiðslu, ella verða þau eins og krabbamein, leggja undir sig allan þjóðarlíkam- ann sem að lokum veslast upp og deyr.“ FIMMTUDAGUR 8. JÚNÍ 1995 29 SKOÐUN RÁÐUNEYTI Hermanns Jónasson, talið frá vinstri: Hannibal Valdimarsson, Eysteinn Jónsson, Hermann Jónasson forsetaritari og forseti, Guðmundur í. Guðmundsson, Gylfi Þ. Gíslason, Lúðvík Jónsson. VARNARMÁL OG LÁNSFJÁR- ÖFLUN Á ÁRUM RÍKISSTJÓRNAR HERMANNS JÓNASSONAR 1956-58 I síðasta hefti tímaritsins Sögu er rítgerð eft- ir Val Ingimundarson: Áhrif bandarísks fjár- magns á stefnu vinstri stjómarinnar í vamar- málum árið 1956. Gylfi Þ. Gíslason sem sat í ríkisstjóminni fjallar um ritgerðina. i AÐ er sérstakt ánægjuefni, að ungir og góðir sagn- fræðingar skuli á síðari árum hafa fjallað í aukn- um mæli um atburði síðustu áratuga á íslandi. En af mörgum ástæðum er það vandaverk og kallar gjarnan á frekari umræðu. í síðasta hefti tímaritsins Sögu er ritgerð eftir Val Ingimundarson: Áhrif bandarísks fjármagns á stefnubreytingu vinstri stjómarinnar í varnarmálum árið 1956. Aðalefni ritgerðarinnar er að leitast við að sýna fram á beint sam- hengi milli varnar- og lánamálanna. Um miðjan sjötta áratuginn var efnahagsástandið á íslandi orðið óviðunandi. Viðskiptahallinn var hættulega mikill. Gengið var rangt skráð. I stað þess að breyta um stefnu reyndi stjórn Hermanns Jón- assonar að jafna hallann með lántök- um. Það gat ekki gengið til lengdar, enda starfaði stjórnin ekki nema í tvö og hálft ár. Samstarfið rofnaði einmitt vegna ágreinings um stefn- una í efnahagsmálum. II Það atriði ritgerðar Vals, sem mest hefur verið fjallað um í fjölmiðl- um, er frásögn hans af minnisblaði, sem aðstoðarutanríkisráðherra Bandaríkjanna, Herbert Hoover, hafi afhent Vilhjálmi Þór í samtali, sem fram fór milli þeirra í Washington 25. október 1956. í minnisblaðinu segir, að bandarísk stjórnvöld séu reiðubúin að aðstoða íslenzk stjórn- völd í efnahagsmálum með því að semja samtímis um Iánveitingu að upphæð 3 milljónir dollara og þau mál, sem varða varnarsamninginn. í þessu felist m.a. viðurkenning á því, að Islendingar styðji málstað Vestur- landa. Jafnframt er sagt, að unnt sé að ná samkomulagi um lánveiting- una áður en viðræðum um vamar- samninginn ljúki. Valur Ingimundarson telur þetta minnisblað stórmerkilega heimild um tengslin milli her- og lánamálanna. Þetta minnisblað hafi hins vegar leg- ið í þagnargildi. Hann nefnir fjóra af forystumönnum Framsóknar- og Alþýðuflokks, sem fengið hafi minn- isblaðið í hendur, þá Hermann Jónas- son, Eystein Jónsson, Emil Jónsson og Guðmund í. Guðmundsson. Þeir hafi hins vegar aldrei minnzt á það opinberlega. Ég sá þetta minnisblað aldrei og heyrði aldrei á það minnzt. En sú spuming vaknar auðvitað, hvort það geti talizt sönnun fyrir tengslum milli vamarmálanna og lánveitinga og afsanni þar með þær staðhæfingar, sem ávallt hafa verið bornar fram af forystumönnum Framsóknar- og Alþýðuflokksins á þessum árum, að frestun á fram- kvæmd ákvæða stjómarsáttmálans um varnarmál hafí tengzt breyttri stöðu heimsmála í kjölfar atburð- anna í Ungveijalandi og við Suez- skurð haustið 1956. í þessu sambandi verður að vekja sérstaka athygli á því, hvenær sam- tal Vilhjálms Þór og Hoovers í Wash- ington fór fram. Það var 25. október 1956. En einmitt daginn áður, þ.e. 24. október, gerðust í Ungveijalandi atburðir, sem vöktu heimsathygli og urðu upphaf þeirrar þróunar, sem síðan átti sér stað á skömmum tíma. 24. október lýsti stjórnmálaráð Ung- veijalands yfir rétti ríkisins til þess að ráða sjálft málum sínum. 1. nóv- ember sagði forsætisráðherra Ung- veijalands, Nagy, landið úr Varsjár- bandalaginu og að morgni 4. nóvem- ber réðust herir Sovétríkjanna inn í Ungveijaland. Alla þessa daga beindist athygii hins ftjálsa heims að því, sem þarna var að gerast. Það hlaut auðvitað að taka ein- hvern tíma, að minnisblaðið bærist frá Vilhjálmi Þór í hendur Hermanns Jónassonar og einhverra fleiri. En um þetta leyti beindist athygli manna hér, eins og um allan heim, að því, sem var að gerast í Ungveijalandi. Sú skýring, sem mér dettur helzt í hug á því, að þetta minnisblað varð ekki umræðuefni, er sú, að það hafi beinlínis drukknað í þeim ólgusjó, sem heltók hugi manna vegna at- burðanna í Ungveijalandi, og höfðu síðar í för með sér stefnubreytingu ríkisstjómarinnar. Þá langar mig til þess að vekja athygli á því, að Valur Ingimundar- son tekur það skýrt og skilmerkilega frarn, að Vilhjálmur Þór hafi í öllum viðræðum sínum um lánamál við stjórnvöld Bandaríkjanna, aldrei minnzt á vamarmál, enda hafði hann um það skýr fyrirmæli frá ríkis- stjórninni. Það kemur einnig fram í frásögn Vals af viðræðum Emils Jónssonar við bandaríska ráðamenn um hermálið í september 1956, að hann hafi ekki minnzt á lánamál. III Ef skilja má ýmis ummæli í rit- gerð Vals Ingimundarsonar þannig, að Guðmundur í. Guðmundsson hafi alla tíð verið andvígur ákvæðum stjórnarsáttmálans um varnarmálin, verð ég að taka það skýrt fram og leggja á það áherzlu, að þessi skoðun er röng. Guðmundur í. Guðmundsson var mjög vandaður og samvizkusam- ur maður. Þegar friðvænlegra varð í heiminum á fyrri hluta sjötta ára- tugarins, fluttu þingmenn úr Alþýðu- flokknum undir forystu Haraldar Guðmundssonar hvað eftir annað til- lögur um, að tímabært væri orðið að endurskoða herverndarsamning- inn frá 1951 og segja Keflavíkur- samningnum upp. Þegar samkomu- lag var orðið um kosningabandalag Framsóknar- og Alþýðuflokksins vorið 1956, var tillagan loks afgreidd í utanríkismálanefnd. Fulltrúar Framsóknarflokksins þar voru Her- mann Jónasson og Jörundur Brynj- ólfsson, en ég fulltrúi Alþýðuflokks- ins. Við breyttum orðalagi tillögunn- ar, þótt aðalefni hennar héldist óbreytt. En í hinni breyttu mynd hófst tillagan á því, að stefna ís- lands yrði hér eftir sem hingað til að tryggja sjálfstæði og öryggi landsins og að hafa samstöðu um öryggismál við nágrannaþjóðir, m.a. með samstarfi í Atlantshafsbanda- laginu. Guðmundur í. Guðmundsson greiddi þessari tillögu atkvæði eins og allir aðrir þingmenn Alþýðu- flokksins og var því samþykkur, að hún yrði stefna nýrrar ríkisstjórnar. Mér þykir ekki ósennilegt, að Hoover hafí haft fyrrgreint upphaf tillögunn- ar í huga, þegar hann í minnisblað- inu, sem hann afhenti Vilhjálmi Þór 25. október, tekur fram, að íslend- ingar styðji málstað Vesturlanda. Það var í fullu samræmi við efni tillögunnar, að viðræður færu fram við Bandaríkin, og eðlilegt, að Guð- mundur í. Guðmundsson beitti sér- fyrir þeim. En allur málflutningur hans var jafnan í samræmi við efni tillögunnar. Vegna náinna kynna og vináttu okkar Guðmnundar í. Guð- mundssonar tel ég mér hins vegar óhætt að segja, að hann hafí verið sá af þingmönnum Alþýðuflokksins, sem tregastur var til fylgis við þá stefnu, sem ofan á varð. En hann framfylgdi henni sem utanríkisráð- herra, þangað til Alþýðu- og Fram- sóknarflokkurinn urðu einhuga um að breyta henni. IV Ásgeir Ásgeirsson hafði engin af- skipti af myndun stjórnar Hermanns. Jónassonar nema þau, sem lutu að störfum hans sem forseta. Val Al- þýðuflokksins á ráðherrum fór fram í miðstjórn flokksins. Það var al- kunna, að lengi hafði verið um nokkra flokkadrætti í Alþýðuflokkn- um að ræða. Við Guðmundur í. Guð- mundsson vorum hvor í sínum hópn- um innan flokksins. Um það varð þegjandi samkomulag, fyrst og fremst fyrir atbeina Haraldar Guð- mundssonar, að menn úr báðum hópunum yrðu ráðherrar. Ásgeir Ásgeirsson hafði engin afskipti af því máli. Það hefði ekki samrýmzt stöðu hans sem forseta. Og Ásgeir Ásgeirsson var vitrari maður en svo, að hann gerði sér ekki grein fyrir hlutverki sínu. Höfundur var menntamálaráðherra í ríkisstjórn Hermanns Jónassonar 1956-1958

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.