Morgunblaðið - 15.06.1995, Blaðsíða 22

22 FIMMTUDAGUR 15. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Tilurð Sálumessu Mozarts
hulin rómantískum ljóma

’
4*ai
Morgunblaðið/Kristinn
FRÁ æfingu á Sálumessa Mozarts sem verður leikin, sungin og dönsuð í Hallgrímskirkju.
Rómantískur ljómi hef-
ur alla tíð umlukið Sálu-
messu Mozarts. Þröst-
ur Helgason fór í heim-
sókn í Hallgrímskirkjú
þar sem verið var að
æfa verkið ásamt dansi
sem frumflytja á í Hall-
grímskirkju í kvöld.
HEIMURINN mun ekki eign-
ast slíkan snilling næstu
hundrað árin“, sagði Joseph
Haydn er Wolfgang Amadeus Moz-
art lést árið 1791. Það er ekki ofsög-
um sagt að Haydn hafi hitt naglann
á höfðuðið, nema hvað hann hefur
ekki gert sér grein fyrir því hvað
hundrað ár er stuttur tími. Nú eru
liðin rúm tvöhundruð ár frá dauða
Mozarts og sennilega hefur annar
eins snillingur ekki fæðst enn. Það
eru a.m.k. ekki mörg tónskáld sem
hafa afrekað að semja sína fyrstu
sinfóníu átta ára að aldri.
Sálumessan er eitt af kunnustu
verkum Mozarts. Tiiurð hennar hef-
ur alla tíð verið hulin rómantískum
ljóma og varð kvikmyndin Amadeus
til þess að ýta enn frekar undir það.
Þar er dregin upp áhrifamikil mynd
af Mozart að semja sína eigin sálu-
messu á hinstu stund; það er stund
innblástursins og hann syngur
skjálfandi fársjúkri röddu einstakar
raddir í Confutatis-kaflanum. Á
rúmstokkinum situr öfundarmaður
hans, Salieri, dulbúinn og liripar í
flýti niður þær nötur sem meistarinn
segir fyrir um af strangleik. Þetta
er skáldleg og kyngimögnuð sena,
já, skáldleg umfram allt, því hún er
ekki sannleikanum samkvæm.
Lauk aldrei verkinu
Hið sanna er að Mozart samdi
verkið fyrir greifa nokkurn, van
Walsegg að nafni, sem tíðkaði að
kaupa tónverk af lítt þekktum tón-
skáldum og flytja þau og gefa út í
eigin nafni. Sálumessuna bað hann
Mozart að semja fyrir sig þegar
kona hans lést og lét hann frum-
flytja hana til minningar um hana
í desember 1793.
Mozart átti sex mánuði eftir ólifað
er hann fékk boð um að semja Sálu-
messuna, en honum tókst ekki að
ljúka verkinu, aðeins tveir kaflar
voru fullfrágengnir þegar hann lést
5. desember 1791. Sagan segir að
Mozart hafi brotnað niður daginn
fyrir andlát sitt við tilhugsunina um
að geta ekki iokið við verkið.
Það var nemandi Mozarts, Franz
Xavier Sussmayr, sem lauk við verk-
ið að ósk ekkju tónskáldsins.
Sussmayr útsetti þá kafla sem ekki
voru fullfrágengnir, samdi viðbót við
Laerimosa, sem margir telja eina
fegurstu perlu tónbókmenntanna, og
bætti við þremur köflum sjálfur,
Sa.nctus, Benedictus og Agnus Dei,
en þeir eru næstir á undan loka-
kafla verksins, sem er byggður á
tónlist Mozarts sjálfs úr upphafs-
köflunum.
Lætur engan ósnortinn
„Sálumessan lætur engan mann
ósnortinn sem heyrir hana,“ segir
Hörður Áskelsson sem mun stjórna
flutningi á verkinu í Hallgrímskirkju.
„Það er ekki bara þjóðsagan á bak
við tilurð hennar sem gerir hana
sérstaka, heldur býr þessi tónlist
yfir svo miklum krafti, krafti sem
er e.t.v. ekki hægt að lýsa í orðum.“
Hörður segir yfirbragð verksins 5
anda textans, sem er rómversk-
kaþólsk messa sem er sungin fyrir
sálu framliðins á útfarardegi hins
látna. Hún er einnig sungin á svo-
kallaðri allrasálnamessu, 2. nóvem-
ber, fyrir sálum allra í hreinsunareld-
inum. „Alvaran er auðvitað ríkjandi
í verkinu. Það sem einkennir þó helst
verkið eru mikil átök á milli and-
stæðra póla eins og t.d. þegar fjallað
er um hinn efsta dóm í Sekvensí-
unni. Þar skiptast reglulega á yfir-
þyrmandi kraftmiklir þættir og aðrir
mildir og biðjandi." Á undan Sálu-
messunni verður Sakramentislitanía
Mozarts flutt, en að sögn Harðar á
hún sérlega vel við Sálumessuna.
Sálumessan dönsuð
Fluttur verður dans við Sálumess-
una í Hallgrímskirkju, en ekki er
óalgengt að verkið sé túlkað í dansi
erlendis, en þetta er sennilega í
fyrsta skipti sem það er gert í kirkju,
að sögn Harðar. „Við munum gera
þetta á forsendum kirkjunnar en
ekki leikhússins."
íslenski dansflokkurinn dansar
undir stjóm danshöfundar, Nönnu
Ólafsdóttur, en hún segir að sín
fyrstu viðbrögð við boði um að taka
þetta verkefni að sér hafi verið efa-
semdir: „Á ég að fara að kveðast á
við Mozart! Þetta er geysimikið og
erfitt verkefni en um leið er það
mikil _upphefð að fá að taka þátt í
því. Ég byggi dansinn á abstrakt-
stemmningum, tilfínningastemmn-
ingum um það sem stendur á milli
línanna í textanum. Ég er ekki að
reyna að myndskreyta textann heldur
að kveðast á við hann og tónlistina."
Nanna segir að það hafi verið
mikið átak að semja þennan dans.
„Tónlistin er mjög krefjandi og ég
hef ekki farið varhluta af þeirri kvöl
sem býr á bak við verkið. Þetta hef-
ur eftir á að hyggja verið stórkostleg
upplifun."
Dansarar munu klæðast búning-
um sem Sigurjón Jóhannsson hefur
hannað, en hugmyndin að þeim er
sótt í höggmyndir Michelangelo frá
endurreisnartímanum, einkum Pi-
etá-myndir hans.
Flytjendur á tónleikunum verða
auk dansflokksins Mótettukór Hall-
grímskirkju og Sinfóníuhljómsveit
Islands en einsöngvarar verða Sól-
rún Bragadóttir, sópran, Hrafnhild-
ur Guðmundsdóttir, alt, Gunnar
Guðbjörnsson, tenór og Magnús
Baldvinsson, baritón. Tónleikamir
verða einungis haldnir tvisvar, í
kvöld og annað kvöld kl. 20 og er
sætarými takmarkað.
Úngfrúin
góða og
húsið
GUÐNÝ Halldórsdóttir, kvik-
myndagerðarkona, hefur lokið við
að skrifa handrit að nýrri kvikmynd
sem byggð er á smásögu eftir föð-
ur hennar, Halldór Laxness, og
nefnist „Úngfrúin góða og húsið“.
Sagan genst að mestu leyti í sjáv-
arþorpi á íslandi um aldamótin síð-
ustu og ú’allar um tvær systur sem
Ragnhildur Gísladóttir og Tinna
Gunnlaugsdóttir leika og það
hvernig önnur þeirra tortímir hinni.
Með önnur stór hlutverk fara Egill
Ólafsson og Margrét Helga Jó-
hannsdóttir. „Þetta er dramatísk
saga og kaldhæðin og fjallar um
það tvöfalda siðgæði og skinhelgi
sem einkennir mannskepnuna svo
mjög“, sagði Guðný í samtali við
Morgunblaðið.
Fengist hefur tuttugu milljón
króna styrkur úr Kvikmyndasjóði
Islands til framleiðslu á myndinni
og er nú verið að leita styrkja er-
lendis. Sagði Guðný að fjáröflunin
gengi ágætlega þótt sífellt virtist
þurfa að leita til fleiri aðilja eftir fé.
Að sögn Guðnýjar, sem einnig
hefur gert mynd eftir sögunni
Kristnihald undir Jökli eftir Hall-
dór, ákvað hún fyrir löngu síðan
að kvikmynda þessar tvær sögur;
„ég hef ekki í hyggju að kvik-
mynda allar sögur Halldórs, þessar
tvær sögur höfðuðu bara mjög
sterkt til mín kvikmyndalega séð.“
Guðný sagði að Úngfrúin góða
og húsið yrði bíómynd í fullri lengd
og sennilega frumsýnd í kringum
áramótin 1996-97.
-----♦--»"♦---
Hætt við ferð á
Grímudansleik
FYRIRHUGAÐRI ferð hóps íslend-
inga, til að hlýða á Kristjáii Jó-
hannsson syngja í Grímudansleik
Verdis í Covent Garden óperuhús-
inu í London, hefur verið aflýst.
Að sögn Auðar Björnsdóttur
hjá Samvinnuferðum Landsýn, sem
skipulagði ferðina, fengust ekki
nógu góðir miðar á sýninguna um
helgina og því var afráðið að hætta
við ferðina. „Áskrifendur ganga
fyrir í miðasölu og þegar miðasalan
var opnuð öðrum voru þeir miðar
sem eftir voru, annaðhvort allt of
dýrir eða í ódýrustu sætin sem við
gátum ekki sætt okkur við og því
var ákveðið að hætta við ferðina í
þetta sinn“ sagði Auður.
y* Morgunblaðið/Golli
Ikveikjan
Tökur á kvikmyndinni Agnes standa nú yfir. Frið- ódæðið. Fyrir aftan Friðrik stendur unnusta hans
rik, hefur hér myrt Natan Ketilsson á Illugastöð- Sigríður, sem hann hafði skömmu áður gómað í
um og reynir að kveikja í bænum til hylma yfir bólinu hjá Natan.
Hver er hvað?
KVIKMYNDIR
Háskóiabíó
Vélin „LaMachine“ ★
Leikstjóri: Francois Dupeyron. Aðal-
hlutverk: Gerard Depardieu, Nat-
halie Baye, Didier Bourdon. Poly-
gram.
FRANSKAR vísindaskáldskap-
armyndir berast okkur ekki oft en
Vélin með Gerard Depardieu er ein
slík, frönsk B-mynd um geðlækni
sem fundið hefur upp vél er skiptir
um heilastarfsemina í mönnum. Þú
sest t.d. í hana með fjórföldum
kvennamorðingja, ýtir á takka og
allt í einu ert þú kominn í h'kama
fjöldamorðingjans en líkami þinn er
farinn að myrða kvenfólk úti um all-
án bæ. Sniðugt.
Ekkert sérlega. Vélin er gerð eftir
hlægilegu handriti en hlægilegastur
er þó Depardieu. Hann leikur í fyrsta
lagi tilfinningaþrunginn geðlækninn,
sem er greinilega ekki alveg klár á
því hvemig á að vinna tilraunir án
þess að glata heilanum. í öðru lagi
leikur hann kvennamorðingjann, sem
er greinilega ekki alveg á því að
skipta sisvona aftur um heilastarf-
semi. Og í fjórða lagi leikur hann
12 ára gamlan son sinn (þá er mynd-
in búin að fara krókaleiðir sem óþarfi
er að tíunda hér), sem er greinilega
ekki búinn að sjá „Big“ með Tom
Hanks og veit ekki alveg hvernig
hann á að haga sér.
Leikstjóranum, Francois Dupeyr-
on, gengur skelfilega að byggja upp
spennu með þennan söguþráð í hönd-
unum en honum tekst að sletta blóð-
inu í fáeinum atriðum. Honum tekst
líka að fá mann til að brosa út að
eyrum í hápunkti myndarinnar þegar
morðinginn er kominn í 12 ára son-
inn, geðlæknirinn er í morðingjanum
og sonurinn í pabba sínum ... eða
bíddu ... geðlæknirinn þarna, sonur-
inn þama og þá hlýtur ... Nei. Sko.
Sonurinn er í pabba sínum ...Bíddu,
byijum upp á nýtt.
Éða sleppum þessu alfarið.
Franskar B-myndir um heilaflutn-
inga reyna ekki á taugakerfið heldur
þolinmæðina.
Arnaldur Indriðason